Een derde van de jongere generatie heeft last van mentale problemen. De mentale gezondheid van jongeren en kinderen vormt dan ook de grootste uitdaging in de gezondheidszorg in Nederland.
Iemand die zich hier dagelijks mee bezighoudt is Arne Popma, kinder- en jeugdpsychiater in het Emma Kinderziekenhuis en hoofd van de afdeling psychiatrie van Amsterdam UMC. Aan LINDA. vertelt hij, in het kader van World Mental Health Day, over de mentale gezondheid van jongeren.
Trigger warning: dit artikel gaat over mentale problemen en suïcide.
“Belangrijk om te vermelden is dat er een enorme variatie is. Met veel jongeren gaat het goed”, begint Popma. “Met één groep gaat het wat minder en één groep heeft echt zwáre psychische problemen. Ik verdeel ze onder in een groene, oranje en rode groep. De oranje en rode groep is de laatste tien à twintig jaar in de hele westerwereld groter geworden. Tieners, en dan met name meisjes, ervaren meer stress, angst en somberheid.”
Driekwart van alle psychische stoornissen ontstaat voor het 25e levensjaar; de helft voor het 18de levensjaar. “Dit werd lang niet tot nauwelijks onderkend. We zijn te laat in de levens van mensen zorg gaan aanbieden en te laat gaan nadenken hoe je mensen mentaal gezond houdt. En dat begint bij kinderen.”
Mentale gezondheid onder jongeren is momenteel de grootste uitdaging in de gezondheidszorg. Toch is er veel te weinig aandacht voor. Stichting Steun Emma Kinderziekenhuis vroeg 16 patiënten uit het Emma Kinderziekenhuis een persoonlijke brief te schrijven en voor te lezen aan degene die hen dierbaar is geweest tijdens hun ziekte.
Hoe komt het volgens Popma dat het aantal jongeren met mentale problemen is gestegen? “Daar zijn verschillende mogelijke verklaringen voor. Bij de psychiatrie spelen meerdere (maatschappelijke) factoren een rol, zoals de toenemende onzekerheid over de toekomst, door het klimaat en oorlogen. Dit verschilt per jongere, maar een deel geeft dat als grootste zorg aan. Dan zijn er aanwijzingen dat jongeren ervaren dat ze voor zichzelf moeten zorgen en verantwoordelijk zijn voor hun eigen geluk. Je kan zeggen dat het juist goed is, maar de schaduwkant kan zijn dat je jezelf ook snel de schuld geeft als het niet lukt. Jongeren zien mensen om hen heen en op sociale media waarbij het wel lukt. Er is soms weinig ruimte om dat te bespreken en niet de schuld aan hunzelf te geven – en te krijgen – als iets niet goed gaat.”
Daarnaast is er een groei van eenzaamheid. “Veel jongeren ervaren dat ze weinig verbonden zijn met andere jongeren. Ze ervaren ook het gevoel dat ze niet kunnen meesturen op wat ze belangrijk vinden in het leven. Ze worden niet serieus genomen door politiek, school en ouders. Het zou goed kunnen dat jongeren ideeën hebben die goed zijn, maar we er te weinig ruimte voor maken om ernaar te luisteren. Ze voelen zich enigszins klein gehouden.”
Popma benadrukt hoe belangrijk het is dat er steeds meer aandacht komt voor (praten over) mentale gezondheid. Wel benoemt hij de keerzijde. “Praten over mentale problemen, het stigma eraf halen en je vrij voelen om bij iemand hulp te vragen is een belangrijk element om mentale gezondheid goed te houden. Maar de hele dag met elkaar erin blijven hangen is voor sommige jongeren ook niet goed. We moeten er wel voor zorgen dat ze niet doorslaan.”
Popma maakt het concreet: “Typt een jongere een zoekwoord in op sociale media waar ze mee zitten, zoals ‘somberheid’ of ‘eetproblemen’, komen ze in een fuik terecht waar ze nog meer – of zelfs alleen maar – content zien over de zoekterm. Er zijn jongeren die bevriend raken met anderen die dezelfde klachten ervaren. Omdat het op sociale media door algoritmes een fuik wordt, kan het onderwerp ook binnen de vriendengroep blijven hangen. Het algoritme brengt ze eerder de put in dan dat ze geholpen worden.”
Tijdens de coronapandemie zat Nederland noodgedwongen binnen, met eenzaamheid en isolatie tot gevolg. Heeft corona een grote rol gespeeld binnen de toename van het aantal jongeren met mentale problemen? “Het is niet zo dat corona de oorzaak is geweest van de cijfers die we nu zien, maar het lijkt er wel op dat jongeren die al problemen hadden nóg meer problemen hebben gekregen.”
De coronatijd heeft wel gezorgd voor meer aandacht voor mentale gezondheid. Iets wat Popma alleen maar goed vindt. “Het is een periode geweest waar het licht op mentale gezondheid is geschenen, waarschijnlijk omdat we wel aandacht hadden voor wat ons massaal overkwam. Het heeft lang geduurd tot mentale gezondheidsklachten serieus werden genomen. We moeten er niet alleen voor zorgen dat mensen niet op de ic belanden, maar ook dat mensen niet in de psychiatrie belanden.”
Hoe help je iemand die eenzaam is? 'Draai er niet omheen'
Popma vertelt dat hij positief tegenover de toekomst staat, mits we veranderingen doorvoeren in het zorgsysteem en de maatschappij. “Het hebben van mentale problemen op jonge leeftijd komt veel voor. Dat is lang niet altijd zo erg. Wat erg is, is dat ze er niet zelf mee leren omgaan of (altijd) hulp krijgen. Het is juist belangrijk dat we er vroeg bij zijn. Met lichte hulp kunnen we jongeren al helpen. Dat hoeft niet eens altijd professionele hulp te zijn, dat kan ook een maatje zijn die naar je luistert. Als we dat allemaal niet inrichten, wordt het wel een groter probleem. Als maatschappij kunnen we het niet blijven dragen. Er zijn steeds minder jonge mensen beschikbaar om oudere mensen te helpen. En we hebben juist iédereen nodig om de maatschappij draaiende te houden en elkaar gezond houden.”
Ondanks Popmas optimisme, ziet hij ook een risico: “De groeiende ongelijkheid, de polarisatie, de reële problemen om je basisvoorzieningen voor elkaar te krijgen. In politieke thema’s moeten we veel meer een future generations policy hebben. We moeten in alles kijken hoe het gaat uitwerken voor jonge mensen als ze volwassen zijn.” Volgens Popma moet daar op beleidsniveau meer aan worden gedaan. “Er liggen zoveel kansen om jongeren zich veerkrachtig te laten ontwikkelen in de maatschappij. Het is zonde als we daar niet op inzetten.”
Ondanks goede beschikbare vormen van hulpverlening, krijgt slechts 20 procent van de jongeren de juiste zorg, blijkt uit onderzoek. Daar valt dus ook nog winst te behalen. Popma doet een suggestie. “Samen met jonge mensen moeten we de zorg herontwerpen. Er zijn steeds meer initiatieven die op scholen lesgeven over mentale gezondheid en steeds meer initiatieven waarin jongeren samen met professionals online of op inloopplekken een gesprek aan kunnen gaan over problemen. Met Stichting Mind Us zijn we bezig met influencers die zelf ervaring hebben met mentale problemen die er iets over willen zeggen en willen helpen. We trainen ze hoe ze goede informatie kunnen geven en jongeren kunnen helpen naar een goed punt om zorg te krijgen.”
Het is ook belangrijk dat zorgverleners meer leren over de behoefte van jonge mensen, legt Popma uit. “Hulpverleners denken vaak: ‘Ik heb lang geleerd over psychische problemen en ik zal een zo goed mogelijk hulpverlener zijn’. Maar jongeren willen ook soms iemand spreken die dit heeft meegemaakt en horen hoe die het heeft ervaren. Van jonge mensen horen we terug dat ze zich niet altijd gehoord voelen in de zorg. Als hulpverleners hebben we veel te leren over hoe je jongen mensen hulp aanbiedt.”
Maak je je zorgen om iemand, ga het gesprek aan, tipt Popma. “Probeer gewoon te luisteren. Dat is niet makkelijk. Jongeren geven in onderzoek aan dat volwassen mensen meteen tips en advies gaan geven. Dat is goed bedoeld, maar daardoor voelen ze zich niet altijd gehoord. Luisteren en probeer ze te begrijpen.” Wat kan een volgende stap zijn? “Weet dat het al steunend is dat er iemand is die de tijd neemt en luistert. Het is niet te verwachten dat je het dan meteen oplost. Denk je toch dat meer hulp nodig is, geef dan aan dat je samen wil bespreken hoe jullie ermee aan de slag kunnen gaan. Je kan vragen of het goed is om de huisarts te bellen of het met nog iemand te delen, omdat je het ingewikkeld vindt.”
“Vaak vinden jongeren het goed. Zo niet? Vraag door waarom niet. Stel dat je niet zelf de ouder bent en het kind geeft aan: ik wil niet dat mijn ouders het weten. Vraag hoe dat komt en geef aan dat je het graag met iemand anders wil bespreken om te helpen. Wijs erop dat een verhaal ook altijd anoniem gedeeld kan worden of dat je het samen kan doen. Zijn er echt grote zorgen, doordat ze bijvoorbeeld suïcidale gedachten hebben, kan je altijd 113 bellen.”
Maryke werkt bij 113 Zelfmoordpreventie en vertelt wat je kunt doen bij donkere gedachten
Popma pleit voor meer preventie om de mentale gezondheid van jongeren goed te houden. “Belangrijk is dat er oplossingsrichtingen en handelingsrichtingen zijn. Dat kinderen wordt geleerd hoe ze om kunnen gaan met angst, stress of andere klachten. Als maatschappij kunnen we bezig zijn met hoe we de jongere generatie veerkrachtig kunnen laten meedraaien. Dat betekent niet dat ze alleen maar gelukkig moeten zijn, maar wel dat ze vertrouwen leren te krijgen om op te krabbelen. En dat ze er niet alleen voor staan.”
De focus op preventie moet volgens Popma ook meer terugkomen binnen de politieke plannen. “Een overkoepelend preventieplan en lange termijnplan is nodig. Mental health in all policies. Ieder ministerie moet mentale gezondheid meenemen in hun plannen, met het idee dat ze over tien à twintig jaar een gezonde generatie hebben neergezet.”
LINDA. staat deze maand in het teken van mentale gezondheid. 48% van de Nederlanders krijgt in hun leven namelijk een psychische diagnose. Burn outs niet meegerekend. Dat is dus 1 op de 2 mensen. Maar waarom moeten we dan zo nodig een stempel op deze mensen plakken? Want wat is normaal en wie bepaalt dat dan eigenlijk? Niet normaal zijn, is juist hartstikke normaal.
Meer lezen hierover? Dat kan hier.
Denk jij aan zelfdoding? Je bent niet alleen. Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via www.113.nl of bel 113 (lokaal tarief) of 0800-0113 (gratis).
LINDA. & Hanna Verboom maken podcast 'Goed bij je hoofd': 'Niet normaal zijn is júist normaal'
