Herfst

Wanneer de boeren beginnen met het dorsen van de maïs, krijgt Maaike Olde Olthof, samensteller bij LINDA.nl, een appje van haar dochter: Mam, het is weer zo ver. “Wie buitenaf woont, leeft met de seizoenen mee. Dus als wij zien dat het oogsten begint, komt dat altijd hard binnen. Op dat moment beseffen we dat de zomer echt voorbij is. Weg met de hete nachten en de lichte avonden die ik zo nodig heb. Daar kan ik dan echt om huilen.”

In de donkere maanden die daarop volgen, kan Maaike moeilijk uit bed komen. Ze probeert de boel op te fleuren met een kaarsje hier en daar, maar haar levenslust ligt “zeker een niveau lager” dan in de zomer. “Eigenlijk zijn er twee verschillende Maaikes. Ik heb in de herfst- en wintermaanden een hele andere energie. Ik pak minder dingen aan en heb weinig zin om mensen te zien. Ik noem mezelf liever niet depressief, maar eigenlijk is dat wel zo.”

Seizoensgebonden depressie

Net zoals dieren zou Maaike het liefst een winterslaap houden. En ze is zeker niet de enige. Ongeveer 3 op de 100 mensen in Nederland heeft last van een winterdepressie. Daar valt de herfstdepressie ook onder, vertelt klinisch psycholoog Ybe Meesters van de polikliniek winterdepressie van het UMCG. Deze ‘seizoensgebonden depressie’ treedt altijd in het winterse halfjaar op: tussen september en maart. “En dat is dan nagenoeg een jaarlijks patroon. Als de lente en de zomer aanbreken, zijn de klachten weer verdwenen.”

Sommige mensen worstelen ook met een zomerdepressie. “Dat is vooral iets van zonnige streken, in Nederland kom je het amper tegen. Er is veel minder over bekend en er is nog geen succesvolle behandeling voor.”

Winterdepressie

Ineens zie je vrienden liever niet en ben je somber, passief en futloos: de klachten van een winterdepressie komen grotendeels overeen met andere varianten. Maar waar je bij die patiënten vaak ziet dat ze niet kunnen slapen, vergroot de seizoensgebonden variant juist je slaapbehoefte. “Je bent nooit echt uitgerust, al slaap je vier of zes uur langer dan in de zomer.”

Een seizoensgebonden depressie maakt daarnaast hongerig, zegt Meesters “Mensen hebben de neiging om veel te eten, vooral het calorierijke spul. Ze kunnen zo kilo’s aankomen. Bij andere depressies zie je juist vaker dat mensen geen hap door hun keel kunnen krijgen.”

De oorzaak is niet honderd procent duidelijk, zegt Meesters. “Maar het lijkt op een verstoring van de biologische klok.” In de winter is de dagelijkse hoeveelheid licht minder dan in de zomer. “Het blijkt dat veel mensen hier op een bepaalde manier last van hebben.” Want naast de ‘echte’ winterdepressie blijkt uit onderzoek van het UMCG dat 8 op de 100 Nederlanders last heeft van de winterblues. “Je bent dan niet per se somber, maar hebt wel veel minder energie in de winter en ook meer slaap nodig.”

Lees ookCoronamoe of winterdipje? De liefde van je viervoeter helpt écht

Winterslaap

Lijkt het dan toch op die winterslaap? Niet helemaal, zegt Meesters. “Bij dieren is ook de stofwisseling heel erg vertraagd. Dat is bij mensen niet zo. Maar je ziet bijvoorbeeld wel dat kippen in de winter alleen eieren leggen als de hokken goed verlicht zijn. En ook narcissen groeien zonder lichtmanipulatie niet tijdens de kerst.” Hoewel het dus niet vreemd is dat ook wij in de winterperiode minder energie hebben, is onze maatschappij er niet op ingesteld, zegt de psycholoog. “We gaan gewoon even fanatiek door.”

Net als kippen en narcissen heeft ook de mens in de winter baat bij wat extra licht. Sinds 1987 biedt de polikliniek lichttherapie aan. In de herfst- en winterperiode volgen ze 300 mensen, legt Meesters uit. Zij vullen wekelijks een vragenlijst in. “Zodra ze depressief scoren, worden ze uitgenodigd voor lichttherapie. Als je nog geen klachten hebt, werkt het niet.”

Vervolgens krijgen ze vijf dagen om half acht ’s ochtends lichttherapie. “Op dat moment van de dag heb je het mooiste resultaat.” De patiënt gaat drie kwartier voor een grote lamp zitten die een hoge intensiteit uitstraalt. Eén keer per minuut kijken ze het licht in. De theorie is dat dit de biologische klok beïnvloedt. “Na één week kan je er meestal voor de rest van het seizoen tegenaan.”

Preventie

Lichttherapie werkt bij 70 tot 80 procent van de mensen met de diagnose winterdepressie en is een van de meest succesvolle behandelingen in de psychiatrie. Voorheen zag Meesters dat mensen soms in de winter opgenomen moesten worden. “Nu hoeft dat niet meer. Het kan ook relaties redden.”

Wat je zelf kan doen om een herfstdip te vermijden? Structuur en regelmaat werken altijd goed, zegt Meesters. “Een journalist zei jaren geleden: ‘Neem een hond.’ Want dan ga je iedere ochtend vroeg naar buiten, en dat is het beste licht. Ook ben je dan veel in beweging.” Wie genoeg geld heeft, kan ook in de winter naar Curaçao, zegt hij. “Of een ander zonnig oord.”

Maaike heeft een speciale daglicht-lamp voor thuis. En ook in de Verenigde Staten zijn er veel mensen die de hele winterperiode thuis aan lichttherapie doen. Geen goed idee, zegt Meesters. “Het lijkt erop dat je er, als je het continu doet, resistent voor wordt. Zoals dat ook kan bij antibiotica of slaapmiddelen. Wij geven pas weer lichttherapie als daar aanleiding voor is. En dat werkt. Er zijn patiënten die bij ons hun 25-jarig jubileum vieren.”

Lees ookHoe je uit je winterdip komt? Dit zeggen de experts