Dementie is een van de snelst groeiende doodsoorzaken in Nederland. Eén op de drie vrouwen krijgt het, in tegenstelling tot mannen: één op zeven. Hoe komt dit?
Er wordt volop onderzoek naar gedaan, maar heel duidelijk is het nog niet. Dit is wat we wél weten.
Bij dementie gaan zenuwcellen in de hersenen kapot. De ziekte van Alzheimer is de meestvoorkomende vorm: maar liefst zeventig procent van de mensen met dementie heeft Alzheimer. Deze vorm komt het meeste bij vrouwen voor. Andere vormen, zoals Lewy body en vasculaire dementie komen vooral bij mannen voor.
Iemand met dementie heeft steeds meer moeite met alledaagse dingen, zoals plannen, beslissen, problemen oplossen en een gesprek volgen. Het karakter verandert: iemand kan bijvoorbeeld onrustig, achterdochtig, lusteloos of agressief worden. Daarnaast spelen stemmingswisselingen vaak een rol. Volgens Alzheimer Nederland kan iemand met dementie minder goed:
De moeder van Ria had alzheimer: 'Soms ging de telefoon wel twintig keer per dag'
De ziekte van Alzheimer uit zich bij mannen en vrouwen hetzelfde. Toch heeft het vaak meer invloed op vrouwen. Zo blijkt dat vrouwen na een diagnose sneller achteruit gaan dan mannen.
Wiesje van der Flier is wetenschappelijk directeur van Alzheimercentrum Amsterdam UMC en doet onderzoek naar dementie. Volgens haar lijkt het erop dat vrouwen in eerste instantie een soort ‘reserve’ hebben. “Vrouwen hebben vaak al meer hersenschade op het moment dat de ziekte tot uiting komt. Het is net alsof ze er langer mee om kunnen gaan.” Maar een verklaring kan ook zijn dat Alzheimer bij vrouwen, net als bij een herseninfarct of beroerte, minder goed herkend wordt. Bijvoorbeeld omdat de (vaak mannelijke) partner minder snel aan de bel trekt.
‘Tot nu toe zijn de gevonden verschillen bij dementie vaak subtiel en door gebrek aan onderzoek naar sekseverschillen, is nog niet alles zeker’, aldus Alzheimer Nederland.
Eén op de drie vrouwen krijgt dementie. Bij mannen is dit één op zeven. Hoe kan dat? Volgens Van der Flier valt dit verschil nog moeilijk te verklaren. “Een deel komt omdat vrouwen ouder worden. Ouderdom is een risicofactor voor Alzheimer. Maar als we dat corrigeren, zien we dat vrouwen alsnóg een groter risico lopen dan mannen. Het lijkt erop dat de ziekte zich anders vormt in de hersenen. Hormonen kunnen bijvoorbeeld een rol spelen, maar eigenlijk weten we daar nog niets over”, vertelt Van der Flier.
Dementie kunnen we nu nog niet genezen. Het is, volgens cijfers van het CBS, een van de snelst groeiende doodsoorzaken in Nederland. In 1950 waren er 50.000 mensen met dementie, nu zijn dat er zo’n 300.000. Naar verwachting zal dit stijgen naar 620.000 mensen in 2050. Gemiddeld leeft men er 6,5 jaar mee.
Alles wat je moet weten over een beroerte bij vrouwen: 'Vaak vagere klachten dan mond, spraak, arm'
Uit cijfers van de Dementiemonitor blijkt dat er in Nederland 800.000 mantelzorgers zijn voor iemand met dementie. Hun gemiddelde leeftijd is 64 jaar en 71 procent is vrouw. Vrouwen worden daardoor als het ware dubbel getroffen door de ziekte: er zijn meer vrouwen die zorgen voor iemand met dementie én een groter deel van de vrouwen krijgt het zelf. Dat kan ook een reden zijn dat de ziekte bij hen later wordt ontdekt.
Sietske Sikkes is neuropsycholoog en universitair hoofddocent bij de VrijeUniversiteit Amsterdam en Amsterdam UMC en doet onderzoek naar onder andere de invloed van dementie op het dagelijks functioneren. “Vaak wordt dementie als eerste ontdekt door een mantelzorger, niet de dokter. Want wanneer je het krijgt, heb je het zelf vaak niet door. En aangezien vrouwen vaak zélf mantelzorger zijn én langer (alleen) leven, hebben ze niemand die tijdig voor hen aan de bel trekt.”
Maar tegelijkertijd, voegt Van der Flier toe, zou je ook kunnen beredeneren dat het bij vrouwen juist wél eerder ontdekt zou kunnen worden: “Bij dementie krijgt men problemen bij het dagelijkse functioneren. De lijst met vragen om de ziekte vast te stellen gaat ook over huishoudelijke activiteiten. Aangezien vrouwen veelal het huishouden en andere zorgtaken doen, zou je verwachten dat het bij hen juist eerder zou moeten opvallen.”
Er zijn dus nog altijd meer vragen dan antwoorden over de verschillen tussen mannen en vrouwen bij dementie. Het is duidelijk dát die er zijn, maar ondanks onderzoek is er nog geen duidelijke verklaring. “Onderzoek hiernaar is heel belangrijk en is gelukkig steeds meer in opkomst”, vertelt Van der Flier.
“Het gaat dan niet alleen om de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke patiënten, maar ook om de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke mantelzorgers. En dat onderzoek moet niet alleen gaan over de biologie van de ziekte, maar ook over de klinische verschijnselen en de behandeling.”
Wat wél bekend is, en waar je dus zelf ook al op kunt letten, is een aantal risicofactoren. Leeftijd is de belangrijkste. In Nederland leven 300.000 mensen met de ziekte. Naar schatting zijn 15.000 patiënten jonger dan 65 jaar. Van alle 65+ Nederlanders krijgt maar liefst 8 procent zelf te maken met dementie. Andere risicofactoren zijn:
Herkenning van dementie is van groot belang omdat een diagnose de voorwaarde is voor het regelen van goede zorg en ondersteuning. Daarnaast geeft een diagnose vaak opluchting bij de patiënt en de familie: wanneer je weet wat er aan de hand is, ga je er beter mee om. Twijfel je toch of iets een symptoom is, bij jezelf of een ander? Zoek informatie op via Alzheimer Nederland of neem contact op met een huisarts.
Alles wat je moet weten over een beroerte bij vrouwen: 'Vaak vagere klachten dan mond, spraak, arm'
