Transgenderwet

Sinds 2014 heb je enkel een artsenverklaring nodig om je geslacht te kunnen veranderen. Maar vanaf 1985 tot 2014 gold de eerste Transgenderwet. Mensen die destijds het geslacht in hun geboorteakte wilden aanpassen, moesten verplicht een fysieke geslachtsverandering en onomkeerbare sterilisatie ondergaan. Deze operaties worden gezien als schending van de lichamelijke integriteit en waren medisch niet noodzakelijk.

Transgender en intersekse personen stonden voor de onvrije keuze om ofwel ingrijpende operaties te ondergaan, met als gevolg dat ze nooit kinderen konden krijgen, ofwel met een geslachtsregistratie door het leven te gaan die niet bij hun genderidentiteit paste.

Aangezien zo’n tweeduizend mensen te maken kregen met de gevolgen van deze wet, verenigde een aantal transgenders, intersekse personen en belangenorganisaties zich in het Transgender-collectief.

Excuses

Het collectief noemde de wet ‘mensonterend’ en stelde dat deze in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de mens. In februari stelden zij de Staat aansprakelijk voor het leed dat de wet heeft veroorzaakt.

En met resultaat: het kabinet bood op 30 november erkenning, excuses en een financiële tegemoetkoming aan. Dat moet bij initiatiefnemer en transgender Willemijn van Kempen nog even bezinken. “Om de overheid aansprakelijk te stellen, moest ik alles weer oprakelen en een heel persoonlijk verhaal vertellen. Wat dat betreft ben ik moe.”

Maar Van Kempen is blij met de boodschap van het kabinet. “Ik heb het idee dat ik een welgemeend excuus heb gekregen. De menselijke maat erin voelt fijn en dat maakt heel veel los. Het geeft een stukje waardigheid terug.”

Soms zijn er wetten die je je anno 2020 niet meer kunt voorstellen. De oude Transgenderwet is er zo één. Voor het veroorzaakte leed heb ik vandaag samen met @ivanengelshoven erkenning, excuses en tegemoetkoming aangeboden. ? https://t.co/fw5x7xKbMF

— Sander Dekker (@SanderDekker) November 30, 2020

Transitie

Om het geslacht in haar geboorteakte te kunnen aanpassen, moest ook Van Kempen een sterilisatie en andere medische operaties ondergaan. Het protocol voor dat proces lag destijds vast. Op de vraag of ze dan wel haar genetische materiaal mocht bewaren, kreeg ze een keiharde nee. Dat betekent dat Willemijn nooit met haar eigen genen een kind zal kunnen krijgen.  

Dat maakte zelfs dat het proces stilgelegd werd. “Ik heb jarenlang mijn transitie uitgesteld vanwege alle voorwaarden. Uiteindelijk ben ik toch in transitie gegaan, maar ik durfde niet nogmaals de discussie te starten”, vertelt Van Kempen. “Ik was kwetsbaar en heb me laten intimideren.” Het feit dat ze nu gedwongen kinderloos is, doet pijn. “Ik heb nooit zelf de controle gehad om kinderen te krijgen.”

Lees ook
Transgender wil publiekelijk excuses van overheid voor verplichte sterilisatie

Brief aan de Kamer

“De brief van minister Dekker (Rechtsbescherming) en minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) bevat nog veel elementen om over na te denken”, benadrukt Van Kempen. Het Transgendercollectief heeft formeel nog niet op de brief gereageerd. Zo denkt het collectief nog na over de hoogte van de financiële tegemoetkoming. 

“Wanneer staat zo’n vergoeding in verhouding tot immateriële schade? Ik heb zelf nog moeite met een bedrag van vijfduizend euro.” De financiële regeling en de verdere vormgeving van de publieke excuses wordt nog in overleg met het collectief verder uitgewerkt.

Fundamenteel belang

Daarbij is het volgens Van Kempen de vraag wat je kunt dekken met een excuus. Het kabinet is nog bezig met de uitwerking daarvan. Dat excuus is van fundamenteel belang, maar er missen toch nog een aantal thema’s in de brief naar de Kamer.” Het feit dat de Staat in staat is om aangesproken te worden, zonder dat juridisch af te moeten dwingen, vindt Van Kempen in ieder geval heel indrukwekkend.

Wat in de aansprakelijkheidsstelling nu niet is opgenomen, is de rol van artsen. Terwijl het volgens Van Kempen juist de artsen waren die uiteindelijk transgender of intersekse personen uiteindelijk een transitie hebben opgelegd. “Zij zijn degenen geweest die in de praktijk de wet uitvoerden. Het feit dat zij buiten schot blijven, is voor veel transmensen pijnlijk.”

Dwingend protocol

Artsen gaven dwingend uitvoering aan het “zover mogelijk aangepast zijn aan het wensgeslacht”, dat de wet tot voor kort voorschreef. “De artsen bepaalden hoe de transitie verliep. Er was geen ruimte om bepaalde behandelingen over te slaan. Het was alles of niets.” Van Kempen weet daardoor niet of ze het op deze manier had gewild, als er een vrije keuze was geweest.

Als ze destijds een vrije keus had, had ze in ieder geval genetisch materiaal bewaard en wilde ze eerst een behandeling aan haar gezicht ondergaan. Door haar benige, mannelijk ogende gezicht waren de reacties op straat heftig en deed ze veel nare traumatische ervaringen op. “Dat had me waarschijnlijk bespaard kunnen blijven”, stelt Van Kempen.

Overwinning

Toch voelt het als een overwinning. “Uiteindelijk is het het belangrijkste dat de staat erkent dat de wet onrechtmatig was en dat wij daaronder geleden hebben”, zegt Van Kempen. En die erkenning zocht ze niet alleen voor haarzelf. “Dat deed ik voor een groter goed. We voelen ons nu gehoord.”

Lees ook
Op Transgender Gedenkdag staan we stil bij slachtoffers van geweld: ‘Het zal je kind maar zijn’