In Nederland wordt iedere acht dagen een vrouw vermoord, in veel gevallen door een (ex-)partner. Femicide is – hoe bizar dat ook klinkt – een van de meest voorspelbare moorden, omdat er vaak een patroon aan vooraf gaat.
LINDA. legt om die reden uit welke rode vlaggen je kunt signaleren in dat patroon. Voor je eigen veiligheid, of die van een ander.
Gertien Koster is maatschappelijk werker en specialist huiselijk geweld. Samen met journalist Jos Schuring schreef ze het boek Stop femicide – Rode hakken als protest nadat haar opviel hoe weinig aandacht hieraan besteed werd in Nederland. “Ik liep door Parijs en Berlijn en zag daar met grote letters ‘stop femicide’ op de muur staan. Dat zie je hier nooit. Even later volgde de moord in Zwijndrecht, en minister Kuipers die het woord niet kende. Toen dacht ik: dit moet beter.” In het boek wordt femicide vanuit allerlei kanten belicht: nabestaanden nemen het woord, maar ook hulpverleners, experts, psychologen en zelfs een dader.
Achterin het boek staat een lijst met rode vlaggen en fases in het patroon dat vooraf gaat aan femicide, afkomstig van een factsheet van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het herkennen van signalen is ontzettend belangrijk, pleit Koster, maar wel in de juiste context: “Je moet losse signalen uit zo’n lijst niet ineens zien als potentiële escalatie tot moord. Absoluut niet zelfs. Maar als meerdere dingen bij elkaar komen en op een patroon gaan lijken, kan het nuttig zijn om te weten waar je op moet letten.”
Familiedrama? Partnerdoding? Nee, noem het femicide: 'De rest is te verhullend'
Dus: welke rode vlaggen kunnen duiden op escalatie van geweld of zelfs een fatale afloop? Hieronder vind je er een aantal:
• Stalking
• Bedreiging met de dood (richting slachtoffer, kinderen of dreigen met zelfdoding)
• Wapenbezit of gebruik van wapens
• Recent gewelddadig gedrag
• Geweld tijdens zwangerschap
• Seksuele dwang
• Onthouden van zorg die acuut de gezondheid bedreigt
• Poging tot verwurging, verstikking of verdrinking
• Extreme angst bij het slachtoffer dat haar leven of dat van de kinderen in gevaar is
• Slachtoffer durft niet te spreken in de buurt van de partner en/of toont angst voor de partner
• Toenemende escalatie van ernst en/of frequentie van geweld
Opgesomd in een lijst lijkt het allemaal redelijk voor de hand liggend, maar in het echte leven kan het moeilijk zijn om signalen te herkennen. Veel dingen beginnen namelijk een stuk subtieler. “Eerst palmt iemand je helemaal in. Vaak zijn die mannen juist hartstikke charmant. Er kan sprake zijn van love bombing“, vertelt Koster. Als je ‘binnen’ bent, wordt de honeymoonfase in een stroomversnelling gezet. “Denk aan snel willen samenwonen of trouwen. Een ander risicosignaal is het losweken van vrienden of familie. Vaak valt het lange tijd niet op, want de omgeving denkt: die twee zijn verliefd en gaan lekker in elkaar op. Het valt niet zo op dat je vriendin, zus of dochter zich terugtrekt en minder vaak met je afspreekt, of ineens alle bedrijfsborrels en uitjes mist.”
Dwingende controle is ook een belangrijk kenmerk. Stiekem inbreken in je telefoon of mailbox bijvoorbeeld, of wel héél erg aandringen op het aanzetten van de ‘Find my friends’-functie op je telefoon. Vaak hangt dit samen met (extreme) jaloezie en gaslighting , en het uitschelden, vernederen en bekritiseren van het slachtoffer. De dwingende controle kan zich ook uiten op financieel vlak, zoals het blokkeren van toegang tot pinpas of bankrekeningen. Eigenlijk dienen al deze voorbeelden één doel: het beperken van iemands autonomie en het vergroten van haar afhankelijkheid.
De moeder van Gerdy en Miranda werd vermoord: 'Hij zei: 'Ik niet gelukkig, jij niet gelukkig''
Het is vooral belangrijk om vrouwen serieus te nemen als ze je dingen toevertrouwen, pleit Koster. “Zo ken ik een vrouw die op de grond moest slapen, en pas als ze zich ‘goed gedroeg’ een kussen kreeg. Of vrouwen die paniekerig hun verhaal deelden bij de politie, maar waarbij hun angst werd gezien als ‘paranoia’. Terwijl er écht serieuze problemen waren. Sommige verhalen zijn zo absurd dat je denkt: dit kán toch niet, maar ga er maar vanuit dat het waar is.”
Maar wat doe je in zo’n situatie? Koster snapt hoe ingewikkeld het kan zijn als jij zelf, of een vrouw in je omgeving, in een situatie zit die niet oké voelt. Daarom deelt ze een aantal adviezen en inzichten. “Het begint met doorvragen. Bij een beste vriendin gaat dat misschien gemakkelijker dan bij een collega, maar probeer meer informatie te krijgen. Neem haar en haar angst serieus, en spreek desnoods een soort codewoord af. Als ze dat naar je appt, weet je bijvoorbeeld dat ze je hulp nodig heeft. Het heeft natuurlijk de voorkeur om professionals hierbij te betrekken, maar niet alle vrouwen willen dit. Probeer in zo’n geval dan contact te houden, en laat weten dat je er bent – ook op de achtergrond.”
Daarnaast is het belangrijk om te onthouden dat rode vlaggen in élke relatie voor kunnen komen. En dat betekent absoluut niet meteen dat je in levensgevaar bent, herhaalt Koster. “Maar ken je dat gezegde ‘it takes a village to raise a child’? Ik hoorde daar een variant op: ‘It takes a village to protect a woman’. Femicide is nooit volledig te voorkomen, maar het kan helpen als mensen de signalen (her)kennen. Het is bijzonder jammer dat dit nodig is, maar de kennis hierover moet nog veel wijder verspreid worden. Er bestaan al wel screeningsinstrumenten waarmee je kunt meten of iemand controlerend gedrag vertoont, maar die worden nog te weinig gebruikt.” Work in progress dus, maar nog net zo veel werk aan de winkel.
Voel je je onveilig in je eigen huis óf heb je het gevoel dat iemand in je omgeving in een onveilige situatie verkeert? Je kunt Veilig Thuis 24/7 bellen op 0800 2000 voor advies of om een melding te maken. Heb je te maken met een ernstig onveilige situatie, bel dan 112.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op LINDA.nl.
Femicide wordt apart geregistreerd: 'Blij dat er eindelijk iets gebeurt'
