Selectietraject

Wanneer we haar bellen, neemt Villerius ons mee in het maakproces van haar werk. Dat proces begint bij het benaderen van mensen die willen meewerken. In het artikel van NRC lezen we dat de deelnemers van Anorexia Eetclub (waar Villerius overigens niet aan meewerkte) werden benaderd via social media. Vervolgens werden de ‘geschikte kandidaten’ – ‘zeker één van hen is voor deelname afgewezen omdat zij niet ziek genoeg zou zijn’, schrijft de krant – uitgenodigd voor een gesprek. “Ik doe het eigenlijk altijd andersom”, licht Villerius toe. “Ik deel bijvoorbeeld een oproep op mijn Facebook, waar ik mensen op laat reageren die willen meewerken. Meestal laat ik ze dan een enquête invullen. Op basis van hun antwoorden benader ik mensen die daar ook toestemming voor geven.” Ze benadrukt dat dit niet dé manier is, maar háár manier.

Eigen keuzes maken

Zo komt het initiatief deels vanuit de hoofdpersonen. “Casten of personen najagen werkt niet optimaal.” Het is volgens de documentairemaker namelijk van groot belang dat de hoofdpersonen volledig achter hun keuze staan en dat ze zich veilig voelen. De gesprekken die Villerius na het eerste contact voert, vinden dan ook altijd in een vertrouwde omgeving van de personen plaats. “Dat moet een omgeving zijn waarin ze zich prettig voelen.” Tijdens deze gesprekken probeert ze in te schatten of deze mensen voor zichzelf kunnen beslissen. “Dat overleg ik ook altijd met hun hulpverlener en een naaste. Er is altijd wel iemand in het proces bij die professioneel, en iemand die persoonlijk betrokken is.”

(On)toerekeningsvatbaar

Villerius realiseert zich namelijk maar al te goed dat kwetsbare mensen niet altijd toerekeningsvatbaar zijn, zoals de deskundigen in het stuk van NRC ook al stellen. “Dat is een heel dun lijntje. Mijn interne kompas heeft me nog nooit in de steek gelaten, maar toch check ik altijd even met professionals of de hoofdpersonen ook ‘ja’ bedoelen wanneer ze toestemming geven. Zij handelen altijd in het belang van de cliënt en kunnen negen van de tien keer mijn voorgevoel bevestigen.” Wanneer Villerius beoordeelt dat een persoon niet meer goed voor zichzelf kan beslissen, stopt ze de opnames of start ze ze niet.

Lees ook
Jessica Villerius volgde vrouwen met eetstoornis voor nieuwe serie: ‘Hun strijd is zó vermoeiend’

Vertrouwen voorop

In alle andere gevallen speelt bevestiging een grote rol in de samenwerking tussen de documentairemaker en haar hoofdpersonen. “Ik vraag continu of ze druk voelen, of ze oké zijn met alles. Daarin is altijd ruimte voor een nee. Vertrouwen is zo belangrijk. Bij mij staat iedereen vrij om eruit te stappen als het onveilig of gewoon niet meer goed voelt.” Ook laat ze de hoofdpersonen pas tekenen voor de docu als de productie helemaal is afgerond. “Pas als ze de beelden van zichzelf zien kunnen ze bepalen of ze er helemaal zeker van zijn.” Daarmee loopt ze natuurlijk het risico dat de hoofdpersonen zich op het allerlaatste moment toch nog terugtrekken, maar daar zit ze niet mee. “Als je een docu uitbrengt waar de hoofdpersoon hoe dan ook tóch niet achter staat, heb je sowieso gefaald.”

Maatregelen

Om ervoor te zorgen dat programmamakers met zorg omgaan met kwetsbare mensen in producties, vinden de deskundigen dat er maatregelen genomen moeten worden. Zo pleit Eric van Furth, bijzonder hoogleraar eetstoornissen aan het Leids Universitair Medisch Centrum, voor een gedragscode. “Daar ben ik zeker een voorstander van”, licht Villerius toe. “Er zouden standaardregels moeten zijn voor samenwerkingen met mensen die kwetsbaar zijn. Bijvoorbeeld dat programmamakers deze personen vooraf geen contract mogen laten tekenen, er altijd een hulpverlener en naaste bij de productie betrokken moet zijn en dat ze te allen tijden van mening mogen veranderen – óók als het eindresultaat al is uitgezonden, bijvoorbeeld. De levens van die mensen kunnen namelijk veranderen, waardoor ze liever niet meer met pijn uit het verleden worden geconfronteerd.”

Lees ook
Waarom deskundigen bezwaar hebben tegen selectietraject tv-programma ‘Anorexia Eetclub’

Algeheel verbod

Wanneer programmamakers deze basisregels opvolgen, hoeft er niet langer gevreesd te worden voor onzorgvuldigheid. Daarnaast moeten we volgens Villerius niet vergeten dat voor het maken van programma’s met kwetsbare mensen net zo goed een expertise in het betreffende ziektebeeld nodig is als in het maken van televisie. Het voorstel van hoogleraar en psychiater Damiaan Denys voor een algeheel verbod op programma’s met kwetsbare personen vindt Villerius echter complete onzin. “Dan zeg je eigenlijk: jullie zijn te ziek en te zwak om een stem te hebben. Dan doen we een grote doelgroep tekort, terwijl het onze taak is om ingewikkelde verhalen voor het voetlicht te brengen. De verantwoordelijkheid om dit volgens de basisregels van ethiek te doen, ligt bij ons als programmamakers. ”

In de documentairereeks Eetstoornissen: maskers af, een vierluik over eetstoornissen, volgt Jessica Villerius vier vrouwen met een eetstoornis. In de eerste twee afleveringen deden Sanne en Manon hun verhaal. Aanstaande vrijdag verschijnen de laatste twee afleveringen, waarin Esther en Bianca hun verhaal vertellen, op LINDA.tv én Videoland. Hieronder bekijk je alvast de promo’s.

Esther:

Bianca: