Iedere vrouw krijgt vroeg of laat te maken met de overgang, meestal rond haar vijftigste. Maar wist je dat 1 op de 100 vrouwen al vóór haar veertigste in de overgang komt? Dit wordt Premature Ovariële Insufficiëntie (POI) genoemd, een aandoening met grote gevolgen voor de gezondheid en vruchtbaarheid van de vrouw.
“We zouden als samenleving meer moeten doen om dit soort onderwerpen bespreekbaar te maken”, vertelt gynaecoloog Femi Janse aan LINDA.
“Premature Ovariële Insufficiëntie betekent dat de eierstokfunctie vroegtijdig uitvalt”, legt gynaecoloog Femi Janse uit. Ze is werkzaam in het Rijnstate in Arnhem, voorzitter van de NVOG werkgroep menopauze (dutch menopause society) en deed in 2012 haar promotieonderzoek naar POI bij het UMC Utrecht. “Normaal gesproken hebben de meeste vrouwen rond hun vijftigste de laatste menstruatie, waarna ze in de overgang gaan. Bij vrouwen met POI is de eicelvoorraad veel eerder op.”
POI wordt ook wel de vervroegde overgang genoemd, maar er zit een belangrijk verschil tussen de twee. “Het lijkt er sterk op, maar bij de vervroegde overgang stopt de eierstokfunctie volledig, terwijl bij POI de eierstokken nog sporadisch actief kunnen zijn.”
“Het is een hele zware diagnose. Zoals eerder gezegd is de eicelvoorraad bij vrouwen met POI nagenoeg op. Dit betekent dat je als vrouw niet zwanger kunt worden van een eigen eicel. De kans is nooit helemaal nul, maar echt heel laag. Genetisch een eigen kind krijgen is eigenlijk geen optie.”
Er zijn verschillende vormen van POI. “Als je het over POI hebt, dan gaat het vaak over de POI die spontaan ontstaat. Maar je kunt het ook krijgen als je ingrepen hebt gehad waarbij de eierstokken geopereerd zijn, of als je chemotherapie of bestraling hebt ondergaan. Dat zijn ook redenen waardoor de eicelvoorraad sneller kan uitputten.”
Angganitha is begin twintig wanneer ze in de overgang raakt: 'Zou het begrijpen als mijn man wil scheiden'
Een oorzaak voor POI is niet altijd vast te stellen. “Bij een deel van de vrouwen kunnen we achterhalen wat de oorzaak is, maar bij twee derde van de vrouwen weten we dit niet. Dan heb ik het over de spontane POI die ik net noemde, dus de vrouwen die zonder aanwijsbare oorzaak dit ineens meemaken.”
“In zo’n geval proberen we te onderzoeken waarom een vrouw dit heeft ontwikkeld. We gaan dan zoeken in het genetisch materiaal. Via een bloedonderzoek kunnen we een erfelijkheidsonderzoek doen. Soms komt daar iets uit, bijvoorbeeld dat er iets met de chromosomen niet goed is, of dat een vrouw toch een bepaald gen draagt. Maar dat is de minderheid van de gevallen; in zo’n tien tot vijftien procent komen we deze oorzaken tegen.”
Een andere oorzaak kan auto-immuun POI zijn. “Je lichaam maakt in dat geval antistoffen tegen de cellen van de eierstokken. Dit komt vaker voor bij vrouwen die ook andere auto-immuunziekten hebben, zoals schildklier- of bijnierproblemen. Er zijn situaties waarin dit samen voorkomt, maar dat gebeurt zelden. Een groot deel blijft onverklaard. Het betekent helaas wel dat we de meeste vrouwen niet goed kunnen vertellen waarom ze zo vroeg in de overgang komen.”
Het achterhalen van de oorzaak is belangrijk, maar minstens zo belangrijk is het herkennen van de klachten van POI. “Altijd is er cyclusproblematiek, zoals het uitblijven van de menstruatie of een onregelmatige cyclus. Sommige vrouwen hebben daadwerkelijk overgangsklachten zoals opvliegers en nachtelijk zweten, maar deze komen minder vaak voor of worden minder snel opgemerkt. Dat zijn de klachten die we kennen van de gewone overgang rond je vijftigste. Vrouwen die vervroegd in de overgang komen, zijn daar helemaal niet mee bezig; die verwachten deze klachten niet.”
In de overgang op je 25ste: 'Ineens was mijn kinderwens van de baan'
Volgens Janse komt het ook voor dat vrouwen er pas achterkomen wanneer ze zwanger proberen te raken en dan aankloppen omdat het niet lukt. “Om de diagnose te stellen, moet er een probleem zijn met de cyclus. Daarnaast kunnen we via bloedonderzoek in de hormonen zien hoe de eicelvoorraad is. Als deze – in combinatie met de cyclusproblemen – heel laag is, dan kunnen we de diagnose stellen.”
De meeste vrouwen die Janse in haar spreekkamer ziet, weten niet dat ze een abnormale cyclus hebben. “Soms kom ik vrouwen tegen van bijvoorbeeld 45 jaar oud, die al tien jaar niet menstrueren. Die vrouwen weten niet eens dat het niet normaal is om zo vroeg geen menstruatie meer te hebben. Het is heel belangrijk dat vrouwen zich dit realiseren, omdat het grote gevolgen kan hebben voor de gezondheid op lange termijn.”
Vrouwen in de overgang maken namelijk (bijna) geen Oestradiol meer aan. “Oestradiol is het vrouwelijk hormoon dat je nodig hebt om je goed te voelen, het onderhoudt ook de bloedvaten en houdt de botten sterk. Als je op jonge leeftijd in de overgang terechtkomt en je geen hormonen gebruikt, heb je op latere leeftijd meer kans op botontkalking en hart- en vaatziekten”, legt Janse uit.
Karin (50) heeft osteoporose: 'De angst om iets te breken is de grootste boosdoener'
Het is niet mogelijk om te genezen van POI. “Hormoontherapie is het enige dat we vrouwen met POI kunnen bieden. De behandeling bestaat uit het teruggeven van de hormonen die het lichaam zelf zou moeten maken. Maar het is voor sommige vrouwen zwaar om elke dag tot hun vijftigste hormonen te gebruiken.”
Janse vestigt haar hoop dan ook op nieuwe therapieën die onderzocht worden. “Ik denk dat we behoefte hebben aan het ontrafelen hoe POI ontstaat en waar die variatie in overgangsleeftijd vandaan komt. Daarnaast hoop ik dat er iets komt waardoor het toch mogelijk wordt om genetisch eigen kinderen te kunnen krijgen. Dat zou heel mooi zijn.”
POI heeft een grote impact op het leven van vrouwen. “Of je nu wel of niet een kinderwens hebt, het is gigantisch. Daarom is het belangrijk dat ze goede begeleiding krijgen””, benadrukt Janse. Veel vrouwen voelen zich hierin alleen: de aandoening is zeldzaam en er wordt weinig over gesproken. Janse pleit er dan ook voor om dit onderwerp uit de taboesfeer te halen. “We zouden als samenleving meer moeten doen om dit soort onderwerpen bespreekbaar te maken.”
Waarom is praten over de overgang nog steeds taboe? 'Veel vrouwen lijden onnodig in stilte'
