Het Italiaanse Comomeer lijkt het volgende slachtoffer te worden van overtoerisme. Na Barcelona, Venetië, Florence en Dubrovnik is het massatoerisme neergestreken aan de oevers van het prachtige meer op de grens met Zwitserland.
En het begon allemaal met één man: George Clooney.
Aan de oevers van het Noord-Italiaanse Comomeer verrijst het ene luxe hotel na het andere, in het piepkleine dorp Torno, een handvol kilometers ten noorden van de stad Como, twee in de laatste tien jaar. Die hotels en resorts worden ook op plekken gebouwd waar het eigenlijk niet kan. Het Comomeer is prachtig, maar ook kwetsbaar. De steile groene bergen die het meer omzomen, kunnen bij heftige regenval het begin vormen van aardverschuivingen en overstromingen. In de zomer van 2021 werd Blevio, buurdorp van Torno, getroffen door een overstroming en nog steeds zijn niet alle bewoners teruggekeerd naar hun huizen. Een jaar later werd het dorp Laglio getroffen door een overstroming. Toch wordt er nog steeds gebouwd rondom het meer.
En niet alleen overstromingen zorgen voor overlast, ook het verkeer. Door de ligging van het Comomeer tussen steile bergen zijn de wegen langs het meer smal en kronkelend. Er is niet veel ruimte voor auto’s, touringcars en streekbussen. Door de enorme toename van het toerisme – in 2023 bezochten bijna vijf miljoenen toeristen ‘Lake Como’, een miljoen meer dan in 2019 – staan auto’s en bussen constant stil. Steeds meer bewoners mijden het Comomeer. “Het meer is niet meer hetzelfde”, zegt journaliste Jeanne Perego.
Sono cresciuta sul Lago di Como, lì in piccoli cimiteri ci sono le tombe della mia famiglia. Ora il turismo ha divorato il mio lago, non riesco più ad andarci. Che tristezza ( e che rabbia). https://t.co/SzZaZmxl6S
— Jeanne Perego 🥨 (@jeperego) May 30, 2024
Hoewel geboren in Milaan, noemt ze Como en omgeving haar thuis. “Het is een plek geworden voor rijke parvenu’s, influencers zoals Chiara Ferragni, die het toerisme rondom het meer kapot gemaakt hebben. Villa’s die worden opgekocht en zonder rekening te houden met de ziel van het huis worden verbouwd.”
In haar jeugd bracht Perego elke zomer de vakantie door bij haar grootouders die in Menaggio een huis hadden. “Ik heb daar de mooiste jeugdherinneringen.” Perego, die tegenwoordig in de buurt van München woont, komt nog maar weinig op de plek van haar jeugd. “Mijn moeder en tante liggen begraven op een begraafplaats in Domaso, mijn vader ergens anders, maar het wordt steeds moeilijker om er naar toe te gaan. Het toerisme heeft het meer opgeslokt.”
Het Comomeer is altijd een plek geweest waar rijke Italianen hun vakantie doorbrachten. Zo woonde filmregisseur Luchino Visconti aan de oevers van het meer en hadden de familie’s Pirelli, die van de autobanden, en Berlusconi een villa aan het Comomeer. Toch was het meer in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw ook heel erg in trek bij kampeerders uit Duitsland en Nederland. “Ik herinner me de rijen met caravans”, vertelt Perego. “Maar nu is het compleet anders.”
De verandering werd ingezet door George Clooney. De Amerikaanse steracteur werd verliefd op het Comomeer en kocht in 2002 Villa Oleandro, een 18e eeuwse villa met directe toegang tot het water. Zijn enthousiasme over het meer, dat hij in elk interview tentoonspreidde, bracht veel nieuwsgierigen naar Laglio, het dorp waar Villa Oleandro staat. Clooney zelf liet zich in het begin nog wel regelmatig zien. “Ik ben hem tegen gekomen bij het meer”, vertelt Alberto Ciancio, opgegroeid aan het Comomeer, maar alweer zestien jaar woonachtig in Nederland.
“Vlak voordat hij dat huis kocht, liep ik met mijn toenmalige vriendin op de boulevard en zij zei tegen mij ‘Dat lijkt George Clooney wel’. En ik zei: hij lijkt er inderdaad op, maar dat kan niet, wat moet George Clooney hier. Twee weken later las ik in de krant dat hij een huis had gekocht aan het meer.”
In de eerste jaren was het niet ondenkbaar de Amerikaanse acteur tegen te komen in de bar bij het meer of in een restaurant in het dorp. Toen er steeds meer nieuwsgierige fans naar het Comomeer togen om een glimp van Clooney op te vangen, verschuilde hij zich steeds vaker achter de hekken van zijn enorme villa.
Alberto Ciancio is in 2008 naar Nederland verhuisd, dus hij heeft het begin van het massatoerisme meegemaakt. “Het begin van de neergang”, zo noemt hij het. “Como was de hoofdstad van de zijde. De zijden stropdassen die politici en managers droegen kwamen bijna allemaal uit Como. Toerisme was er wel, maar redelijk marginaal.”
Met de teloorgang van de zijde-industrie zochten de bewoners van het Comomeer naar andere vormen van inkomsten en werd het toerisme steeds belangrijker. Vanaf de komst van George Clooney in 2002 is het toerisme aan het meer exponentieel gegroeid, met als hoogtepunt 2023 met bijna vijf miljoen toeristen in het gebied. Steeds meer historische villa’s langs het Comomeer worden opgekocht en dan óf verbouwd tot vijfsterren hotels óf tot privéwoningen van de happy few.
Zo kochten top influencer Chiara Ferragni en rapper Fedez, haar inmiddels ex-man, vorig jaar voor vijf miljoen euro Villa Matilda. Het gevolg is dat de onroerend goed markt in Como en omstreken is geëxplodeerd. Bewoners zetten het huis van oma op Air BnB omdat ze meer kunnen verdienen dan als ze het langdurig verhuren. Jongeren trekken weg omdat ze geen huis kunnen vinden in de dorpen waar ze zijn opgegroeid.
“Ondanks al mijn jeugdherinneringen ga ik nauwelijks nog naar het Comomeer”, zegt journaliste Jeanne Perego. “Als ik al een keer een vriend ga opzoeken, dan vind ik alleen maar dure bars en pretentieuze restaurants. Er is niets meer over van het oude Comomeer.”
Lokale bewoners in Barcelona protesteren tegen massatoerisme: 'Genoeg is genoeg'
