6 februari is Zero Tolerance Day: een dag die aandacht vraagt voor de strijd tegen meisjesbesnijdenis. Dat dit nog hard nodig is, weet Nice Leng’ete (32) helaas maar al te goed. Zij zet zich al jarenlang in tegen deze praktijken.
LINDA. spreekt de Keniaanse activiste tijdens haar bezoek aan Nederland.
Nice groeit op in Kimana, een dorp in Zuid-Kenia. Deze Masai-gemeenschap leeft al honderden jaren met verschillende rituelen, waaronder meisjesbesnijdenis – ook wel vrouwelijke genitale verminking genoemd. Deze praktijk is inmiddels op veel plekken verboden, maar in zo’n negentig landen nog altijd een belangrijk sociaal en cultureel moment voor elk meisje. Vanaf haar besnijdenis wordt ze gezien als vrouw: rein, respectabel en klaar voor het huwelijk.
Maar wat Nice vooral bijblijft is de enorme hoeveelheid bloed en pijn die ze ziet als een dorpsgenote wordt besneden. Ze voelt aan alles dat dit iets is wat ze absoluut níet wil. Zodra haar oom begint met het plannen van de besnijdenis van Nice (op dat moment 8 jaar oud) en haar zus, besluiten de twee te vluchten.
“We renden samen weg en verstopten ons in een vijgenboom”, vertelt Nice. “Maar naderhand kregen we harde klappen en moesten we beloven de volgende keer niet weg te lopen. De tweede keer durfde mijn zus niet meer te ontsnappen, dus bleef ze achter terwijl ik midden in de nacht weer wegliep. Uiteindelijk was mijn opa mijn redding: hij zag hoe vastberaden ik was en vroeg mijn oom om mijn wens te respecteren.”
De ernst van vrouwelijke genitale verminking: 'Ze hebben levenslang klachten'
Nice wordt dus niet besneden, maar daardoor in het dorp met de nek aangekeken: onbesneden meisjes zijn een schande. De gemeenschap kijkt ook op van de keuze van Nice’s opa: als dorpsoudere zou hij toch juist waarde moeten hechten aan belangrijke culturele tradities? Waarom ‘gaf hij toe’ aan Nice’s wens?
“Zijn positie hielp hem ook”, legt Nice uit. “Dorpsouderen kun je zien als een soort lokale regering, zij maken de dienst uit. De gemeenschap zorgt voor hen en behandelt hen met heel veel respect. De dingen die ze tegen mij zeiden, konden ze dus absoluut niet tegen hem zeggen. Dat mijn opa trots achter zijn keuze bleef staan heeft geholpen met de acceptatie ervan. We hebben veel meer opa’s zoals de mijne nodig, zeg ik altijd. Het begint met mannen die zich uitspreken, die hun autoriteit inzetten om voor meisjes te zorgen.”
Dat klinkt tegennatuurlijk, als Nederlandse lezer: waarom zijn deze meisjes zo afhankelijk van wat mannen vinden? Kunnen hun moeders geen stokje voor zo’n besnijdenis steken, of de meiden zelf? Dat ligt gevoelig, vertelt Nice. “Masai-vrouwen wordt van jongs af aan geleerd dat ze stil moeten zijn, en dat ze mannen enkel met een bepaalde toon mogen aanspreken. Die overtuig je er niet zomaar van dat ze ‘nee’ mogen zeggen. Je moet eeuwenoude culturele opvattingen veranderen, de mindset van een hele gemeenschap. Dat kost tijd.”
Sahra (47) over schaamte rond meisjesbesnijdenis: 'Hoe dúrf ik het over mijn vulva te hebben'
En dan gaat het niet om weken of maanden, maar jaren. Nice vertelt hoe ze dat de afgelopen jaren in haar eigen dorp heeft aangepakt. “Je gaat niet iedereen bij elkaar in een kring zetten en zeggen dat het anders moet, dan rent het gros meteen weg”, glimlacht ze. “Je begint op kleine schaal: moeders met dochters in gesprek laten gaan, vaders met hun zonen. Dan de dorpsouderen, daarna de vrouwen die besnijdenissen uitvoeren. Pas als die individuele gesprekken effect hebben, kun je gezamenlijk aan de slag en op zoek naar een alternatief.”
Bij mannen ligt de focus op begrip. Zij moeten gaan begrijpen dat deze culturele gewoonte veel grote nadelen met zich meebrengt, en dat zo’n overgang naar vrouw-zijn ook anders gevierd kan worden. Zonder de fysieke en psychologische schade, mét een beter toekomstperspectief. Voor de vrouwen draait het om empowerment: laten zien dat hun mening ertoe doet, dat ze van zich mogen laten horen. “Zij hebben vaak geen idee dat er ook een heel ánder leven mogelijk is, waarin ze naar school kunnen in plaats van vroeg te trouwen. Besnijdenis staat niet alleen voor een cut in hun lichaam, maar ook een cut in hun rechten en dromen. Dat moet anders.”
Ze vervolgt: “Ik zie mannelijke leiders niet als vijanden van vooruitgang, maar als bondgenoten van verandering. Het is geen ‘vrouwenprobleem’, we hebben gewoon echt iedereen nodig om iets te bereiken.”
Maar het blijft niet bij werk in haar geboortedorp. Nice krijgt het voor elkaar om niet alleen haar school af te maken en te studeren, maar ook als peer educator aan de slag te gaan voor Amref Flying Doctors. De activiste heeft samen met deze organisatie de afgelopen jaren steeds meer gemeenschappen ervan overtuigd dat het ánders kan, en daarmee al ruim 21.000 anderen van meisjesbesnijdenis gered. Time Magazine riep haar in 2018 niet voor niets uit tot een van de honderd invloedrijkste personen op aarde.
Nice schreef een boek over haar ervaringen – The girls in the wild fig tree – en opende met Amref Flying Doctors in 2021 A Nice Place, een opvang waar meisjes terecht kunnen als ze te maken krijgen met besnijdenis of uithuwelijking. Daar volgen ze praktische vakopleidingen en krijgen ze les over hun (seksuele) rechten, zodat ze sterker in hun schoenen staan. De meest gemotiveerde meiden ontwikkelen zich door tot zogenoemde champions, zij gaan terug naar hun eigen dorpen om deze missie verder te verspreiden.
In haar eigen dorp leidde de samenwerking ook tot de ontwikkeling van een nieuw ritueel als vervanging voor meisjesbesnijdenis: in drie dagen tijd krijgen zowel meisjes als jongens workshops over seksualiteit, mensenrechten en het belang van onderwijs. Daarna volgt een groot feest, waar het hele dorp bij is. “Deze aanpak zal niet overal werken, elke gemeenschap heeft eigen waarden”, vertelt Nice. “Maar het laat wél zien dat verandering bij de Masai absoluut mogelijk is.”
Het creëren van een olievlek, dát is het doel. Nice: “In je eentje kom je niet ver als het gaat om een doel waarvoor zoveel geduld en uithoudingsvermogen nodig is. Ook als de opvang ooit verdwijnt, moet het werk zichzelf voortzetten. De verandering moet van binnenuit komen, iedereen moet dezelfde taal spreken en elkaar leren vertrouwen. En niet alleen als het over besnijdenis gaat: ook zaken als seksuele ontwikkeling en HIV/aids moeten op die manier besproken worden. Maar altijd met geduld, zonder morele oordelen.”
Je betrapt Nice zelf niet snel op stilzitten. Eind 2023 sprak ze op uitnodiging in de Tweede Kamer over haar missie en staat haar agenda ook in 2024 bomvol afspraken. “21.000 is natuurlijk een prachtig getal, maar wereldwijd lopen miljoenen kinderen risico op meisjesbesnijdenis. En ook hier in Nederland leven duizenden vrouwen dagelijks met de gevolgen ervan. Er is nog genoeg te doen.”
Istahil over haar genitale verminking: 'Ze pakte een scheermes en begon met mijn clitoris'
