Echtpaar

“Een stokoud echtpaar ging naar bed.
Op het kastje twee bakjes met tanden.
Vol liefde keek de man haar aan.
Hij streelde haar rimpelige handen.

En zei: ‘Al meer dan zestig jaar zijn we gelukkig, meid.
Geloof me als ik zeg: ik wil jou voor geen miljoen meer kwijt.’

‘Dat weet ik, jongen,’ zei zijn vrouw.
‘Ook jij bent niet te koop,
nog niet voor één miljoen
en dat is een hele hoop.’”

Met versleten stem draagt hij de regels voor. Gezeten in een rolstoel, de broek en trui een maat te groot, de huid gerimpeld rond zijn hoofd. De heer Barleeus is stokoud, net als de man uit zijn gedicht, met reeds 101 jaar op de teller. Maar hoe de tijd zijn lijf ook heeft gehavend, zijn denkvermogen is onaangetast.

Het is een unicum: Nederland telt zo’n 2500 honderdplussers en daarvan is slechts een minderheid nog helder van geest. Hoe kan het dat deze eeuwelingen gevrijwaard zijn van dementie?

'In 2040 hebben meer dan een half miljoen mensen dementie en mantelzorgers raken nu al overbelast'Lees ook

Pap met rauwe eieren

Zelf had de heer Barleeus nooit gedacht deze leeftijd te bereiken. “Ik was anderhalf, een baby nog, toen ik ontzettend hard begon te gillen. Volgens mijn moeder schreeuwde ik de hele buurt bij elkaar.” Het bleek polio te zijn, dat destijds werd geweten aan kalkgebrek.

Hij kreeg rauwe eieren voorgeschreven. “De dooier werd door de melk geklutst, de doppen werden met een vijzel fijngemaakt, en dat werd ’s ochtends door de pap geroerd. Een beetje suiker erbij en dan moest ik het opeten.” Het eiwit werd op zijn been gesmeerd, maar kon de schade niet herstellen. “Van mijn voet tot mijn schouder, mijn hele linkerzijde was verlamd. Ik voelde me een minkukel. Wat moest ik met mijn leven?”

Hij droomde van de padvinderij. “Een kampvuur maken, liedjes zingen. Ik wilde zo graag meedoen, maar de akela zei: ‘Als we een mars maken, moeten we tempo hebben. Dat gaat niet met dat been.’” Het was een enorme domper. “Ik telde niet mee.”

Bekijk hier de docuserie 'Mijn moeder heeft dementie' van LINDA. x Alzheimer NederlandLees ook

Waarom-kind

Maar in het verlamde lijf zat ook een ijzeren wil. “Als kind wilde ik alles weten. Ik bleef maar vragen: ‘Waarom?’” Zijn moeder stimuleerde hem om zelf op zoek te gaan naar antwoorden. “Ik zat ’s ochtends al om vier uur beneden in mijn pyjama te leren.”

Hij overhandigt me een multomap, die vol zit met diploma’s. De MULO. Handelsavondschool. Stenografie. Boekhouden. Duits, Frans, Engels en zelfs Esperanto. “Ik wilde niet als een nul aan de kant worden gezet, maar iets betekenen voor de wereld.”

En dat doet hij, zelfs als hoogbejaarde. Hij doet namelijk mee aan het 100-plus onderzoek naar die eeuwige queeste: hoe word je honderd zonder dementie? Wat verandert er met de leeftijd, wat hoort nog bij ouderdom, en wat leidt tot dementie?

'Ze stierf te jong, terwijl het medicijn dat haar leven had kunnen verlengen allang bestaat'Lees ook

Jonge hersenen in een oud lijf

Van mensen zoals de heer Barleeus leren we dat ze weliswaar wat trager denken, maar geen last hebben van vergeetachtigheid. Hun grijze massa blijkt ook vitaler te zijn dan je zou verwachten na ruim een eeuw gebruik.

Deelnemers doneren bloed, ontlasting en soms zelfs hun brein na het overlijden. Daarin kijken we naar genetische factoren, opstapelingen van eiwitten, activiteit in cellen en de rol van het afweersysteem om te achterhalen waarom ze beschermd zijn tegen dementie.

Voor veertig procent heeft dat te maken met leefstijl. De heer Barleeus heeft gerookt, al is hij daar in 1969 mee gestopt. Af en toe drinkt hij een advocaatje. “Als het gezellig is, dan doe ik mee.” Naast fysieke inspanning speelt ook hersengymnastiek een rol. Wie meer verbindingen maakt tussen hersencellen, vindt gemakkelijker een omweg als er schade optreedt, is het idee.

De andere zestig procent is erfelijke aanleg. De heldere honderdplussers hebben meer beschermende factoren. Ze maken daardoor minder amyloïd aan, of voeren het juist beter af, waardoor het geen kans krijgt om zich op te hopen. Dat is weer te danken aan het stofwisselingssysteem dat eiwitten opneemt, verwerkt en afbreekt in de hersenen.

'Op het oog is Marianne (59) kerngezond, maar ze heeft steeds meer moeite om haar zinnen te vormen'Lees ook

Recyclefunctie

Als we begrijpen waarom die recyclefunctie zo goed werkt bij mensen zoals de heer Barleeus, kunnen we misschien herstellen wat verkeerd gaat bij zijn buren in het verzorgingstehuis. “Ik zie ze hier lopen achter de rollator. Ze schuifelen rustig door de gang, tot ze bij een splitsing komen. En dan staan ze daar: ‘Wat moet ik nou?’”

Waarom zij wel en hij niet? De heer Barleeus draagt graag bij aan een oplossing. “Ik ben nieuwsgierig van aard, en er is nog zoveel te ontdekken. Dus ik doe nooit een dutje, dat kan ik niet. Ik zet me altijd overal honderd procent voor in. Ik heb een laptop, televisie en een radio. Wat wil een mens nog meer? En ik heb prima verzorging hier.”

Dat is maar goed ook, want wie weet leidt hij ons tot het antwoord op de million dollar question.

“Ze lagen daar tevreden
in de avond van hun leven
twee mensen die elkander
zoveel hadden gegeven.
Ze zeiden: ‘Slaap maar lekker, hoor!’
Hij gaf haar nog een zoen
en fluisterde: ‘Is de deur op slot?
Hier ligt voor twee miljoen.’”

Over het 100-plus onderzoek

Ben je of ken je iemand die 100 jaar of ouder is en nog helemaal helder? Dan kun je bijdragen aan het 100-plus Onderzoek van Alzheimercentrum Amsterdam. Kijk voor meer informatie op 100plus.nl

Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.

Onderzoeker Jetske van der Schaar: 'Kinderen van ouders met dementie worden vaak vergeten'Lees ook