Mannen sterven in Nederland ruim twee keer zo vaak aan zelfdoding als vrouwen. Dat komt, denkt journalist Nathan Vos, deels doordat veel mannen niet geleerd hebben om werkelijk te voelen wat ze nodig hebben. Ze vragen geen, of te laat hulp, terwijl ze die net zo hard nodig hebben als vrouwen.
Wij kunnen onze partners helpen. Hoe? Door mannen bewuster te maken van hun emoties, daarover te praten en hun behoeftes serieuzer te nemen.
Trigger warning: dit artikel gaat over zelfdoding.
De broer van journalist Nathan Vos maakte ruim acht jaar geleden een einde aan zijn leven. Sindsdien heeft hij een missie: het aantal suïcides onder mannen tussen de veertig en de zeventig jaar naar beneden krijgen. De komende weken plaatsen we op LINDA.nl interviews met jonge weduwen van wie de mannen volkomen onverwacht uit het leven stapten. Deze interviews zijn afkomstig uit het boek Man o Man (uitgeverij Nijgh en van Ditmar) dat Nathan Vos schreef. LINDA. sprak hem voorafgaand aan deze serie.
Op een zonnige woensdagochtend in mei 2015 maakt David, de broer van journalist Nathan Vos, een einde aan zijn leven. Hoewel het al een paar maanden niet zo lekker met hem gaat, slaat het nieuws in als een bom. David? De enige broer – ze waren thuis met zijn zessen vroeger – met wie het altijd goed leek te gaan, die alles op orde had, met een vrouw, drie kinderen, een huis en een baan. De steady broer, de enige die nooit zijn stem verhief, de lievelingsoom bij wie neefjes en nichtjes op de schouders wilden. Waarom?
Die vraag blijft Nathan achtervolgen. Nu, acht jaar na zijn overlijden, is het lot van David nog steeds een groot deel van zijn bestaan.
Waarom mannen van middelbare leeftijd grootste risicogroep zijn bij suïcide: 'We zijn vaak te laat'
Het werd een zoektocht, naar wat zich in Davids hoofd afspeelde, maar ook naar zijn eigen rol en die van zijn familie: hadden ze het onderschat, hadden ze te weinig goede vragen gesteld, was de verkeerde diagnose gesteld? Want het was niet dat ze van niets wisten. Het ging al twee maanden niet goed met hem. David zat thuis, werkte niet, lag veel in bed, sliep slecht.
Er was een mislukte suïcidepoging, maar die deed op dat moment niet genoeg alarmbellen afgaan. Was het onmacht, desinteresse? Kwam het niet uit? Nathan weet het niet. En dan was er die psychiater die het niet nodig vond om zijn broer in de gaten te houden, en de medicatie waar David iets beter van ging slapen en die stiekem hoop gaf, en die stem in Nathans hoofd die maar bleef zeggen: ‘Het zal wel meevallen.’
Nathan: “Er is één zin die me is bijgebleven. Die hij zei tijdens een van onze laatste ontmoetingen. Hij vond het zo erg dat hij op dat moment geen supervader kon zijn, en geen superechtgenoot. Ik reageerde fel: ‘Super-ietsen zijn eikels. Jezelf zijn, dat is al heel wat.’ Mijn woorden maakten geen indruk.”
Er is nog een vraag die hem blijft bezighouden, als de storm na Davids dood een beetje is gaan liggen. “David was helemaal niet zo anders dan ik, maar waarom David wel en ik niet?”, vraagt Nathan zich af. “Hoe kan dat? Omdat schrijven voor mij ook een manier is om ‘het onverwerkbare te verwerken’, stortte ik me op feiten, op boeken, wetenschappelijke artikelen, journalistieke producties, cijfers. Alles wat maar met mannen in nood, of ‘de klooiende man’ te maken heeft.”
“Mannen sterven ruim twee keer zo vaak door zelfdoding dan vrouwen, zo leerde ik, terwijl vrouwen twee keer zo vaak depressief zijn. Weer: hoe kan dat? ‘De klooiende man’ wordt een gespreksonderwerp aan de keukentafel, tijdens borrels en op mijn werk. Mijn missie: het aantal suïcides onder mannen tussen de veertig en de zeventig jaar naar beneden krijgen.”
Er volgt een website, manoman.nl en een boek met de titel Man o man (Uitgeverij Nijgh en van Ditmar), waarin Vos weduwen interviewt van mannen zoals David. Mannen die het niet hebben gered, vaak omdat ze vonden dat ze niet goed genoeg waren, maar wat aanklooiden, en omdat ze geen hulp vroegen. Omdat ze niet beseften dat ze die hulp nodig hadden, of het niet durfden.
Nathan gaat in het boek ook bij zichzelf te rade: wie ben ik, wat zijn mijn verlangens, welke invloed heeft mijn achtergrond op wie ik ben? Hij doet een familieopstelling, trekt zich dagen terug in een boshuisje ‘om zichzelf binnenstebuiten te keren’, hij bezoekt een psycholoog, doet een cursus stembevrijding en neurolinguïstisch programmeren, doet nog meer familieopstellingen, volgt een tijdje haptotherapie, doet een MDMA-trip onder begeleiding van een therapeut en volgt een coachopleiding.
“Uiteindelijk, na alles wat ik gelezen en geleerd heb, ben ik Davids brave gedrag als een reactie gaan zien op een onveilige jeugd met een onvoorspelbare en onbetrouwbare vader. Onze vader gaf veel geld uit en sloot stiekem leningen af op het huis, had geregeld affaires. Een gepassioneerde, charismatische man, maar ook dominant en agressief naar zijn kinderen.
Het was heel normaal dat we als kinderen sidderend op ons kamertje stonden te wachten op vader die bulderend de trap op stampte: ‘Inspéctie!’ En o wee als er nog troep op de grond lag, of kleren op je stoel. Dan volgde er een pak slaag of maakte vader de troep op je kamer nog groter door alles op de grond te gooien.”
“Davids leven was niet per se een vrije keuze, denk ik nu. Eerder een geforceerde beslissing: zo ga ik het dus niet doen. Ik ga een betrouwbare man, vader en echtgenoot zijn. De scheiding van onze ouders, toen David een jaar of zeventien was, is bepalend geweest voor die keuze. David heeft die scheiding aan den lijve meegemaakt, op een cruciaal moment, midden in zijn puberteit, klaar om uit te vliegen. Ik was op dat moment al een paar jaar het huis uit en aan het flierefluiten in de grote stad, David en ons jongste broertje gingen thuis door ‘een onbetrouwbare hel’.
Onze vader botst in die periode regelmatig met David, en in plotselinge woede zet hij Davids spullen op straat, inclusief zijn paspoort. Dat is best een heftige boodschap voor een jongen van zeventien.”
Net als veel mannen in zijn boek, heeft David flink ‘misgegrepen’ bij zijn vader, denkt Nathan nu. Misgegrepen in de veiligheid die hij van zijn vader had moeten krijgen. Nathan: “In een vaderrol heb je de taak om je kinderen vanuit veiligheid de onveilige wereld in te brengen. Vanuit het idee: ga je eigen weg, maar weet dat je hier altijd terug mag komen. Vaders hebben de taak hun zonen te leren wat het is om een man te zijn, een betrouwbare man. En natuurlijk, David is niet de enige die heeft misgegrepen.”
Sandra (52) verloor haar zoon aan suïcide: 'Ik voelde dat het mis was voordat de politie aanbelde'
Hadden jullie David kunnen redden?
“Ja, dat sowieso. Maar ook niet. Dit soort dingen kan je nooit helemaal voorkomen. Toen hij overleed, zeiden we tegen elkaar: ‘Dit hadden we niet honderd procent kunnen voorkomen.’ Het was een escape voor onszelf, een formule zodat we niet helemaal verteerd zouden raken door ons schuldgevoel. Een soort van reddingsboei.”
Voelde jij je ook schuldig?
“Nou ja, toen wel, in zoverre dat ik me heb afgevraagd waarom ik niet heb doorgevraagd toen hij zei dat het allemaal goed ging. Ik voelde me er heel rot over. Maar het is een illusie dat ik het lot van mijn broer heb kunnen bepalen. Of dat van andere mannen. De interviews uit mijn boek, die op LINDA.nl worden gepubliceerd, is een ijdele poging om het op alle mogelijke manieren dan toch te doen. Interviews die mannen niet snel zouden lezen.”
Want alleen vrouwen lezen het?
“Ja. Mannen vinden het, om wat voor reden dan ook, lastig om hun emoties te herkennen, vooral verdriet en angst. Woede kennen ze vaak wel, maar die ligt vaak over verdriet en angst heen. Mannen hebben vaak niet goed geleerd om te gaan met met hun emoties, waardoor ze erdoor verrast kunnen worden.”
Ook hun partner kon ze vaak niet helpen, blijkt uit de interviews.
“Klopt, omdat de man niet wilde of kon praten en voelen. Maar ik heb ook vaak gezien dat de vrouw liever de status quo wilde behouden. Die wil de boel niet te veel op zijn kop zetten. Stel dat die man zegt: ik ben eigenlijk heel ongelukkig en ik wil dat helemaal aangaan. Wat betekent dat dan voor haar? Voor het gezin? Wat als de doos van Pandora helemaal opengaat?”
Dan liever scheiden?
“Acht van de tien scheidingen wordt door vrouwen aangevraagd, omdat de man op de een of andere manier niet meer voldoet. En daar moeten we wat aan doen. Dat die man in elk geval voor zichzelf blijft voldoen. Eén van de weduwen koos ervoor om alleen verder te gaan en van haar man te scheiden. Kort daarop pleegt hij suïcide. Hij laat een kort briefje voor haar achter: ‘Je wist dat het niet goed met me ging. Jij kiest voor je eigen geluk, ik voor het mijne. Het ga je goed.’ Met andere woorden: jij kiest voor je eigen geluk, dan krijg je dus dit, het is jouw schuld. Verschrikkelijk, en voor haar natuurlijk onverteerbaar. Die man had zijn geluk dus bij haar neergelegd.”
Vrouwen zoeken verbinding en mannen vrijheid, schrijf je in je boek.
“Ja, en in die vrijheid, die ik nu autonomie zou noemen, kan het heel eenzaam worden. Een vrouw kan op haar werk neerploffen en zeggen: ‘Het gaat even niet zo lekker met me.’ Dan ploffen de collega’s naast haar: ‘Ach meid, wat is er?’ Een man komt hinkelend naar kantoor en bromt: ‘Nee, er is niks.’ Een vrouw kan veel beter contact maken, want die weet dat het nuttig is om te zeggen dat ze het niet kan of weet, omdat dat juist verbinding oplevert. Een man die zegt ‘Ik kan het niet’, denkt dat hij eruit ligt.”
Wat adviseer je mannen?
“Ga niet te veel in de aanpassing zitten. Aan het gezin, van het werk, van je omgeving. Want op het moment dat je dat doet, en je niet naar je eigen verlangens en behoeften luistert, ontzeg je jezelf veel. Te veel.”
Hoe verhouden die verlangens zich tot je verantwoordelijkheden? Je kunt wel verlangens hebben, maar als je kinderen hebt, dan moet je die verlangens toch af en toe opzij zetten?
“Precies, je bent ook volwassen en daarmee heb je de consequenties van je acties te dragen. Maar ik vind dat je als mens ook een verantwoordelijkheid hebt in het onderzoeken van je eigen verlangens. Sowieso is het de kunst om jezelf meer toe te staan, meer permissie te geven. Om aan te nemen dat je goed genoeg bent en dat je ook geregeld voor jezelf mag kiezen.”
Jouw broer David was zo ver van zichzelf verwijderd geraakt, dat hij… waar kwam hij toen terecht?
“Als je permanent in de aanpassing zit, weet je niet meer wat je eigen behoeftes zijn. Een man verliest zich dan al snel in zijn rollen; de rol van vader, echtgenoot, buurman, werknemer, vriend, zoon. Die kan je allemaal proberen goed te doen, en daar kan je best wat voldoening en status in vinden – een auto van de zaak, een nieuw dak op je huis, de gezellige coach van het voetbalteam uithangen – maar als zo’n rol knapt, kan dat er heel erg inhakken.
Een ontslag, een scheiding, het voortijdig overlijden van een van je ouders: als je al jaren als volwassene in die rollen hebt geleefd en nooit hebt onderzocht wie of wat daar nou achter zat, dan kan je echt in een diep gat vallen. En dat is er denk ik met de mannen in mijn boek en met David gebeurd. Er knapte iets bij hen.”
Wat had je David gegund?
“Zichzelf permissie geven om te zeggen: ‘Ik kies vandaag voor mezelf, lieve schatten.’ Of: ‘Ik wil het zo en niet zo.’ Überhaupt zichzelf ruimte geven. Dat is het begin. En wat er dan vervolgens komt, dat weet ik ook niet, maar hij had nog volop kunnen bloeien. Rust, permissie, ruimte, om dingen niet te kunnen, niet te weten, niet te hoeven doen. Die ruimte was er gewoon niet.”
Kan je drie tips geven aan mensen die zien dat hun partner totaal opgesloten zit in zichzelf? Wat kun je doen?
1) Stel goede vragen. Laat hem bijvoorbeeld over zijn vader vertellen. Waar is hij zijn vader dankbaar voor, waar kwam hij tekort? In beide zit nog wel eens een opening. Praat over aannames die vanzelfsprekend lijken. Hoe ziet ‘vrijheid’, ‘verbinding’ of ‘vertrouwen’ er voor jullie uit? Welke beelden, verwachtingen of ideeën heeft hij daar letterlijk bij? En jijzelf? Maar ook: vraag elkaar op gezette tijden wat er achter het gedrag van de ander schuilgaat. Soms vul je het zelf te veel in en bedoelt de ander het niet zo. Ongemakkelijk gedrag kan ook onbewust een vraag om contact en verbinding zijn.
2) Praat minstens een keer per week met elkaar in een ruimte zonder afleiding, met ieder een vast aantal minuten om te delen wat er nu leeft. Maar ook als er niks gezegd hoeft te worden, of misschien wel juist dan, kan je je met hem verbinden. Alleen al door elkaar in de ogen te kijken en vast te houden.
3) Moedig hem aan zijn ware verlangens te onderzoeken, en neem zelf die ruimte ook. Ga bijvoorbeeld oude vrienden opzoeken, oude of nieuwe hobby’s oppakken, of langs plekken van vroeger om te ervaren waar je je ooit goed voelde. Dat laatste kan je ook samendoen. Het kan zijn dat je mekaar onderweg even kwijtraakt, maar het terugkomen is feestelijk. Je hebt allebei je autonomie nodig, maar autonomie bestaat alleen bij de gratie van verbinding met anderen. Anders wordt het eenzaamheid.
Bonus
Erken beiden dat je bewust of onbewust van je partner verwacht iets goed te maken dat jijzelf – meestal als klein kind – ooit gemist hebt. Dat je partner jou alsnog moet geven waar jij ooit misgreep. Ontdek samen wat dat precies is en ontsla elkaar van die verwachtingen. Je moet zelf een heel mens proberen te worden, maar je bent niet gemaakt om het alleen te doen.
Bovenstaand interview is afkomstig uit het boek Alles goed waarin koppels praten over hun depressies. Uitgeverij Reuring.
Tekst: Marianne Lamers Foto: Christa Romp
Vriendengroep verliest twee vrienden aan zelfdoding: 'Niemand heeft iets gemerkt'
Nathan Vos (1971) is journalist en doceert tekst op de Hogeschool van Amsterdam. Daarnaast is hij systemisch coach, geeft hij trainingen over succesangst en publiceert hij over mannelijk mentaal welzijn.
