Iedereen moet zich beter aan de basisregels houden om strengere coronamaatregelen te voorkomen, zei het OMT eerder deze week. Maar weten we eigenlijk nog wel wat we er van ons verwacht wordt – en waarom?
De persconferentie is inmiddels vervroegd naar vrijdag. Maar komt de informatie nog wel binnen? Communicatiewetenschappers vertellen LINDA.nl hoe de overheid de burger beter kan informeren én motiveren.
1. Wees duidelijk over wat er verwacht wordt (en blijf het herhalen)
Welke coronamaatregelen gelden er precies, en waar? “Ik ben er veel mee bezig en toch kan ook ik moeilijk uitvogelen wat er precies van me verwacht wordt”, zegt Julia van Weert, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de UvA en lid van de wetenschappelijke adviesraad van de Corona Gedragsunit van het RIVM. “Het woord basisregels is eigenlijk al een soort vakjargon; niet iedereen weet meer wat dat inhoudt. Blijf ze dus uitleggen, en voeg daar ook steeds aan toe waar, wanneer en waaróm ze gelden.”
De kracht van herhaling is daarbij belangrijk, zegt Van Weert. Al vanaf het begin van de crisis communiceert de overheid volgens haar te weinig over de maatregelen. “Niet iedereen kijkt de persconferentie, en je moet de boodschap bovendien met enige regelmaat binnenkrijgen. Je zou daarom eigenlijk overal doodgegooid moeten worden met spotjes: op social media, televisie en in de krant. Want wat continu onder de aandacht blijft, houdt je warm.”
Bij de start van de vaccinatiecampagne ging dat al mis, zegt José Sanders, hoogleraar communicatie in organisaties aan de Radboud Universiteit. “Vanaf het begin had het kabinet meer aandacht moeten hebben voor groepen die een informatieafstand en een wantrouwen richting de overheid hebben. Ze hadden de wijk in moeten gaan, één op één uitleg laten geven door artsen waar mensen vertrouwen in hebben, en rolmodellen uit allerlei groepen erbij betrekken. Daar beginnen ze nu pas mee, en dat is veel te laat.”
2. Leg niet alleen uit waarom we het doen, laat het ook zien
Nu een groot deel van de bevolking gevaccineerd is, is bij velen de angst om zelf besmet te raken verdwenen, weet Van Weert. “Veel gevaccineerden hebben niet goed begrepen dat ze nog steeds het virus kunnen doorgeven, al is de kans dat ze zelf heel ziek worden kleiner geworden. Dat mag het kabinet zichzelf wel aanrekenen; dat is niet goed gecommuniceerd.”
De overheid moet nu echt duidelijk maken dat ook gevaccineerden door de regels na te leven helpen voorkomen dat de ziekenhuizen het niet aan kunnen. “Benadruk bijvoorbeeld dat de reguliere zorg anders afgeschaald moet worden. Gevaccineerden doen liever een stapje extra voor iemand die geen hartoperatie kan krijgen dan voor mensen die niet gevaccineerd zijn.”
Maak het persoonlijk, raadt Van Weert aan. “Mensen handelen op basis van emotie, maar voor velen is corona een ver-van-mijn-bed-show geworden. Laat bijvoorbeeld mensen zien die zelf een ic-opname hebben doorgemaakt of van wie de zorg is uitgesteld. Dat maakt meer indruk dan cijfers.”
3. Wees niet ‘onrealistisch optimistisch’ en gooi niet alles in één keer los
Eind september werden alle maatregelen losgelaten. Dat gaf een verkeerd signaal af, zegt Sanders. “De overheid had duidelijk moeten zeggen: blijf nog wel voorzichtig, want we zijn hier nog lang niet vanaf. Draag een mondkapje waar het druk is, en ga niet meteen overal handen schudden en kussen.”
In vaktermen wordt dat “onrealistisch optimisme” genoemd, vertelt Van Weert. “Natuurlijk mag je optimisme uitstralen, maar doe dat minder stellig. Steeds werden er einddata genoemd, die bijna nooit bleken te kloppen. Je kunt nu niet zeggen: als we dit nu doen, zitten we straks met de hele familie aan de kersttafel. Dat zorgt alleen maar voor teleurstellingen.”
4. Zorg dat het opvolgen van de maatregelen eenvoudig is
Maak het naleven van de regels zo makkelijk én vanzelfsprekend mogelijk, zegt Van Weert. “Als je de juiste voorwaarden schept, zijn mensen eerder geneigd om te luisteren.” Zorg bijvoorbeeld dat je hulp kunt inschakelen als je in quarantaine moet en geen boodschappen kunt doen, en vraag supermarkten om het verplichte (gratis) karretje weer in te voeren. “En zorg voor voldoende testcapaciteit. Als je wilt dat iedereen met klachten zich laat testen, moet dat om de hoek kunnen en niet veertig kilometer verderop.”
Lees ookPer direct strengere coronamaatregelen op basisscholen
5. Minder de ruis op de lijn kan helpen, maar…
OMT-leden gaan geregeld via de media tegen het kabinetsbeleid in. Dat zorgt voor ruis in de communicatie, zegt Sanders. “Iedereen moet kritiek kunnen leveren, het is een vrij land. Maar het helpt niet met het overbrengen van een duidelijke boodschap. De overheid probeert een eenduidig geluid af te geven, maar als het debat voortdurend in de media plaatsvindt, denken mensen al snel: kijk, de wetenschappers en de overheid weten het ook niet.”
Tegelijkertijd kun én wil je OMT-leden niet verbieden om zich uit te spreken. “We moeten blij zijn dat deskundigen zich hier vrij mogen uitspreken en kunnen zeggen dat ze het er niet mee eens zijn. Wel zou je onderling kunnen afspreken: dit specifieke gesprek kunnen we misschien beter binnenskamers voeren, om de verwarring en het wantrouwen niet nóg groter te maken.”
Lees ookAli liet zich vaccineren, maar krijgt als ongedocumenteerde geen QR-code: 'Ik wil gewoon leven'
