De parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid heeft maandag haar eindrapport gepresenteerd. Daarin staat dat de Tweede Kamer gefaald heeft in vele opzichten.
De Kamer is daardoor mede-verantwoordelijk voor de ellende van gedupeerden van het fraudebeleid van de overheid.
‘De overheid was, en is nog altijd, blind voor mensen en hun rechten. Een schandaal zoals dat rond de kinderopvangtoeslag kan daardoor morgen weer gebeuren’, zo staat in het rapport.
De leden van de commissie noemen deze vaststelling misschien wel de ‘meest indringende’ uit hun ruim vijfhonderd pagina’s tellende rapport, waarin zij bikkelhard oordelen over regering, parlement en rechtspraak. Het toeslagenschandaal ‘lijkt een unieke gebeurtenis waaruit reeds lessen zijn getrokken’, maar het onderzoek bewijst het tegendeel: ‘de blindheid van de overheid voor mens en recht is niet weg’. In het rapport concludeert de commissie dat die blindheid zelfs nog steeds ‘overal binnen de overheid’ zit.
Rahma (41) raakte alles kwijt door Toeslagenaffaire: 'We plukten peren uit het perkje om te kunnen eten'
Opeenvolgende kabinetten hebben volgens de commissie ‘verkeerde keuzes’ gemaakt bij het ontwerp, de invoering en de uitvoering van wetten op het gebied van sociale zekerheid en toeslagen.
Financiële overwegingen hadden de overhand, zonder dat er oog was voor de gevolgen voor mensen. Het parlement verzuimde niet alleen in te grijpen, maar moedigde dit harde fraudebeleid juist aan. De commissie wijt dit ook aan ‘een verhard politiek en maatschappelijk klimaat’.
Door deze aanpak zijn de grondrechten van burgers, bijvoorbeeld op eerbiediging van hun persoonlijke levenssfeer en gelijke behandeling, geschonden.
Ook de rechtspraak kon jarenlang niet voorkomen dat mensen gediscrimineerd werden en voor de kleinste foutjes als fraudeur werden behandeld. ‘De staatsmachten waren blind voor de gevolgen van beleid en besluitvorming.’
De enquêtecommissie zou het ‘onvergeeflijk’ vinden als hier geen lering uit wordt getrokken. In reactie op de onthullingen zijn ’tal van verbeterprogramma’s opgezet’, maar er ligt een dieper probleem: ‘De patronen die dit veroorzaakt hebben, zijn nog steeds aanwezig.’ En verderop in het rapport: ‘Laat het leed niet voor niets zijn geweest’.
Toeslagenouder Sheila verloor haar te vroeg geboren baby: 'Ik werd achternagezeten door de belastingdienst en jeugdzorg'
De commissie voegt toe dat veel van haar eigen conclusies niet helemaal nieuw zijn. ‘Veel is al eerder gezegd, opgeschreven of voor gewaarschuwd’, aldus het rapport. Maar ‘dat maakt het des te erger dat niet is ingegrepen, dat de rechtstaat niet is gerespecteerd, grondrechten zijn geschonden en de menselijke waardigheid van individuen met voeten is getreden’.
Het ‘vermorzelen’ van mensen had voorkomen kunnen worden als de rechtstaat eerder was versterkt, ‘zoals al meermaals indringend is aanbevolen’.
Om herhaling van schandalen als de toeslagenaffaire te voorkomen, beveelt de commissie de Kamer aan haar taken serieus te nemen. Het kabinet moet het parlement beter informeren en de Kamer moet haar eigen positie versterken, bijvoorbeeld door meer ondersteuning te vragen.
Het rapport bevestigt opnieuw wie er tekortschoten, zegt advocaat Sébas Diekstra, die naar aanleiding van de toeslagenaffaire een procedure begon tegen de Belastingdienst. “Maar de cruciale vraag blijft wanneer de werkelijk fundamentele veranderingen doorgevoerd zullen worden die noodzakelijk zijn om te voorkomen dat dit morgen opnieuw gebeurt.”
“Het is een vaststelling van zulke onvoorstelbare proporties dat woorden bijna tekortschieten om de volledige omvang van deze tragedie te beschrijven”, zegt Diekstra. “Dat de commissie concludeert dat de overheid nog steeds ‘overal’ gekenmerkt wordt door een blindheid voor mens en recht, onthult een diepgewortelde systemische fout die niet alleen niet is aangepakt, maar blijkbaar onverminderd voortduurt. Het idee dat er uit het toeslagenschandaal lessen getrokken zouden zijn, lijkt nu een wrange illusie.”
Volgens Diekstra is het tijd voor een “diepe reflectie op de structuren die dergelijke onrechtvaardigheden niet alleen hebben toegelaten, maar ook in stand houden. Het is meer dan droevig; het is een schrijnende herinnering aan de noodzaak voor fundamentele hervormingen binnen onze overheidsinstellingen om te waarborgen dat een dergelijke rampzalige situatie zich nooit meer herhaalt.”
In 2023 verhoorde de commissie zo’n veertig (oud-)politici, slachtoffers, ambtenaren en andere betrokkenen. Daaruit blijkt dat het systeem mensen gemakkelijk kon vermalen. Het was ingesteld vanwege het beeld dat er veel fraude zou zijn, maar dat bleek wel mee te vallen.
De Tweede Kamer wilde het volledige fraudebeleid van de overheid onderzoeken naar aanleiding van het toeslagenschandaal. Een parlementaire enquête is het zwaarste onderzoeksmiddel en dat is niet voor niets, want zoals bekend zijn veel burgers ten onder gegaan aan het strenge beleid.
Gedupeerde Milton Moreira Moreno: 'Ik had geen jeugd door de toeslagenaffaire'
