Huisartsen schrijven bijna twintig procent meer jonge vrouwen antidepressiva voor dan twee jaar geleden, schreven we eerder deze maand. Maar wat zit er achter die cijfers? En hoe werken antidepressiva eigenlijk?
We stelden al onze (en jouw!) vragen aan psychiater en klinisch farmacoloog Laura de Wit. Zij werkte mee aan het Kennisplatform Medicatie in de Psychiatrie (kenmed.nl).
Slikken we echt zoveel meer antidepressiva?
“Dat valt eigenlijk wel mee. De cijfers uit dat nieuwsbericht komen van het Nivel (Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg, red.), maar dat keek alleen naar de cijfers van huisartsen. Andere organisaties kijken bijvoorbeeld weer naar cijfers van zorgverzekeringen of psychiaters. Uit – vaker gebruikte – cijfers van het Genees- en hulpmiddelen Informatie Project blijkt weliswaar ook een stijging van antidepressiva: 10 procent meer tussen 2019 en 2021. Bij vrouwen tussen de 15 en 24 jaar was die stijging van 3,11 procent naar 3,38 procent.
“Dat zijn 3000 extra vrouwen, op een totaal van ruim 1 miljoen. Dat vind ik niet extreem veel, het kan ook een natuurlijke variatie zijn die af en toe voorkomt. Ik vind het ook jammer dat het wel in het nieuws komt als 3000 extra mensen medicatie slikken, maar niet als het er 3000 minder zijn. Dan kunnen we ons juist ook afvragen: is dit een goed teken, willen we het vieren? Of betekent dit juist dat we het te weinig voorschrijven?”
Wanneer wordt zulke medicatie voorgeschreven?
“Antidepressiva kunnen natuurlijk voorgeschreven worden bij een (ernstige) depressie, maar ook bij andere klachten. Ze kunnen werken tegen angst en dwang, (zenuw)pijn of slaapproblemen. Antidepressiva worden vaak gecombineerd met praattherapieën, omdat die elkaar versterken.”
“Het voorschrijven van medicatie gebeurt in elk geval altijd in overleg met de patiënt. Ik vertel iemand de voor- en nadelen, dan kan diegene zelf beslissen of het een optie is. Sommige mensen zien het als een zwakte om medicatie te moeten gebruiken voor psychische klachten – vooral als de omgeving zegt dat je ‘ook gewoon kunt gaan wandelen’ – maar dat is het niet. Je kiest niet zomaar voor antidepressiva, alleen als het echt nodig is. Dan is dat juist dapper. Als iemand hoofdpijn heeft, vinden we het toch ook niet gek als diegene een paracetamol neemt?”
Vivian (29) had eetstoornis en blowverslaving - nu staat ze 6 uur op een paal voor mentale gezondheid
Zijn antidepressiva verslavend?
“Nee, dat dat zijn ze niet. Een kenmerk van een verslaving is dat je de controle over het gebruik verliest en dat je hele leven in het teken komt te staan van het verkrijgen van een bepaald middel. Dat gebeurt hiermee niet. Je lijf raakt wel aan de stofjes gewend, dus als je stopt, kun je ontwenningsverschijnselen krijgen. Maar je krijgt nooit een craving naar meer, en je hebt ook niet steeds meer nodig om een effect te bereiken.”
“Een ander bekend fabeltje is dat antidepressiva zouden leiden tot meer agressief gedrag en gedachten aan zelfdoding. Bij de meeste mensen gaat dit niet op. Sterker nog: de grootste oorzaak van suïcide is een onbehandelde depressie, daar helpt medicatie juist bij. Alleen bij jongeren tot 25 jaar kan het leiden tot meer suïcidale gedachten; daar letten we dan ook altijd extra op.”
Eerder schreven we dat veel mensen de pillen te lang slikken. Hoe kan dat?
“Als het om (stoppen met) antidepressiva gaat, bestaat er niet zoiets als ’te lang’. Daarmee geef je mensen alleen maar een schuldgevoel als ze de pillen al jaren slikken. Hoe lang de medicatie nodig of nuttig is, verschilt per persoon. De waarheid is: we weten niet hoe lang je antidepressiva moet blijven gebruiken nadat je hersteld bent van je depressie.”
“Over het algemeen wordt aangenomen dat afbouwen na zes maanden een optie is. Mits je in stabiel vaarwater zit – afbouwen tijdens een relatiebreuk of nieuwe baan zou ik niet aanraden. Maar als mensen terugkerende depressies hebben die steeds verholpen worden met medicatie, zie ik weinig reden om iemand te dwingen tussendoor te stoppen. Het belangrijke is vooral dat het blijven slikken een bewuste keuze is.”
Waarom werken antidepressiva wel voor de één en niet voor de ander?
“Ook dat weten we niet. Als we dat wel zouden weten, zouden we ze natuurlijk alleen voorschrijven aan de groepen mensen bij wie ze sowieso zouden werken. Nu ligt het percentage mensen dat opknapt na het beginnen met medicatie tussen de 50 en 60 procent.”
“Als het ene soort antidepressiva niet werkt, zijn er wel andere dingen die je kunt proberen. Daar hebben we een heel stappenplan voor. We beginnen meestal met SSRI’s, Selective Serontonin Reuptake Inhibitors. Die worden het best verdragen. SSRI’s verhinderen dat serotonine, het gelukshormoon, wordt heropgenomen in de zenuwcellen, waardoor er meer beschikbare stof overblijft. Maar als dat niet werkt, zijn er ook nog andere soorten te proberen, of bijvoorbeeld het toevoegen van een antipsychoticum of stemmingsstabilisator.”
Serotoninetekort alleen niet dé oorzaak van depressie, maar antidepressiva blijven nuttig
