Moeder en dochter Marijke en Nona

Hoe diep Nona (19) ook wegzakt, moeder Marijke (57) daalt met haar mee in de put. Ze twijfelt over de aanpak van therapeuten en kiest voor connectie. “Ze was mijn engeltje in een tijd waarin ik me heel onbegrepen voelde.”

Hoe kan het nu toch, denkt Marijke vaak, dat niemand haar dochter Nona echt lijkt te zien. Geen enkele hulpverlener lukt het om tot haar door te dringen, contact te maken.

Vragen ze haar wel hoe het echt gaat? En wat gebeurt er precies tijdens die gesprekken? Nona is na de sessies duidelijk aangedaan en vertelt er summier over. Er wordt weinig gevraagd, vooral veel gezegd. Dat Nona zich somber voelt, komt vast door de scheiding van haar ouders, een stoornis in het autismespectrum of door anorexia, zeggen ze. “Dat is het niet”, zegt haar dochter steeds opnieuw, maar de diagnoses blijven elkaar opvolgen. 

Non-stop chagrijnig 

Een paar jaar eerder, halverwege 2018, lijkt het allemaal nog niet zo complex. Moeder Marijke merkt dat Nona steeds iets minder lacht, niet meer afspreekt met vriendinnen en non-stop chagrijnig is. Op een avond klopt ze op haar kamerdeur en gaat binnen. “Het gaat niet goed met je, hè?”, zegt Marijke. “Nee”, zegt ze, en dan komt alles eruit. 

Nona vertelt dat ze somber is, veel moet huilen en al nachtenlang niet slaapt. Wat de oorzaak daarvan is? Ze weet het niet. Waar ze eerder genoot van het kletsen met vriendinnen, voelt ze zich nu leeg als ze met hen praat. En wanneer ze huiswerk maakt, komen er tranen. Iets heeft haar gegrepen en veranderd, zonder dat zij het kan stoppen.

Marijke denkt even aan het vele schoolwerk, als ze de snikkende Nona vasthoudt. Is ze misschien overspannen? Terwijl ze luistert en troost, voelt Marijke iets van opluchting. Hoe verdrietig ook, dit gesprek voelt als een begin. Het lek is boven water, vanaf nu kunnen ze samen het gat gaan dichten. Hulp zoeken en de problemen oplossen 

Via de huisarts komt ze bij de praktijkondersteuner van de huisarts, een jeugdhulpverleenster en een psycholoog. Gespannen zit Nona al die sessies uit. “Ik had geen klik met die mensen en vond het heel naar om in zo’n kamer te zitten, waar iemand met een notitieblok in de hand je ontzettend lang aankijkt. Het was alsof ik geen echt persoon was.”

Thuis ziet moeder Marijke hoe Nona steeds verdrietiger wordt. Aan vriendinnen vraagt ze om advies. Hoe moet ze omgaan met haar dochter? Blijven luisteren zonder oordeel en haar steunen, drukt een goede vriendin haar op het hart. Dat doet ze, steeds opnieuw. Tegelijk blijft ze in de oplosmodus. Als de sessies met de praktijkondersteuner niet helpen, zoekt ze hulp bij een jeugdhulpverleenster. En als die gesprekken na maanden ook weinig op lijken te leveren, benadert ze een psycholoog en als dat niet werkt nog één. Ze merkt ondertussen dat Nona steeds minder gaat eten. Is dat de stress van alles wat er gaande is of speelt er meer? Marijke kan er de vinger niet op leggen. 

Een derde van de jongeren kampt met mentale problemen: 'Moeten ons meer richten op preventie'Lees ook

Angst voor overgeven

Zelf weet Nona wèl wat er aan de hand is. Nadat eind 2018 een dronken vriendin out gaat op een feestje en daarna verschrikkelijk moet overgeven, triggert dat bij haar een extreme angst voor overgeven. Op onverwachte momenten flitsen de beelden van die avond in haar hoofd voorbij. Paniek voelt ze dan. Nona wil absoluut niet misselijk worden en eet daarom nooit te veel én steeds iets minder.

In de sessies met hulpverleners valt steeds vaker het woord anorexia. Zelfs wanneer Nona uiteindelijk opbiecht dat het een angst voor overgeven is. “Hoe vaak ik ook vertelde over de somberheid en de angst voor overgeven, elke psycholoog of psychiater zei op een zeker moment: ‘Ik denk toch dat het anorexia is.’ Terwijl: ik wilde helemaal niet dun worden!”

Als Nona halverwege 2021 in het ziekenhuis terecht komt met extreem ondergewicht, besluit ze het uit pure wanhoop zelf maar om te draaien. “Het klinkt krom, maar mijn redenering werd: als ik nu besluit dat ik anorexia heb, word ik dan wel geholpen? Dat niet eten ging me toch al goed af. Achteraf denk ik: alles was één grote schreeuw om hulp.”

'Zijn dochter was veranderd van een blij jong meisje in een schaduw van zichzelf'Lees ook

Wanhoop

Bij de positief ingestelde Marijke begint het vertrouwen in een goede afloop langzaam af te brokkelen. Met wie ze ook praat, Nona wordt niet beter. Is haar eigen rol wel goed? Moet ze niet meer doen dan luisteren en hulpverleners zoeken? Nona is zo dun geworden dat ze nog amper kan lopen. Naar school gaan doet ze niet meer en ze zit hele dagen op de bank apathisch voor zich uit te kijken.

Het dieptepunt komt eind 2021 als Nona voor de tweede keer met ondergewicht in het ziekenhuis belandt. Ze weegt zo weinig, dat haar leven direct in gevaar is. Doodmoe is ze van de strijd en ze weigert sondevoeding. “De kinderarts kwam naar me toe en zei: ‘Als we nu niet ingrijpen, ben je morgen dood.’ Prima, dacht ik. Ik was zo moe, ik wilde gewoon niet meer.” Alleen dat gaat niet zomaar in Nederland. De arts legt uit dat Nona zo zwak is dat ze als wilsonbekwaam wordt gezien. In overleg met Marijke en Nona’s vader Kasper wordt besloten dwangvoeding te geven. “Wij voelden ergens ook heel sterk: op deze manier kunnen we haar niet laten gaan.”

Omslag

Als ze overgaan op dwangvoeding, loopt Marijke de kamer uit. Ze wil niet kijken naar hoe Nona tegen haar zin in gedwongen voeding krijgt ingespoten. “Dat kon ik niet aan. Ik ben zo tegen dwang, maar wist dat het niet anders kon.” Hoe heftig dat moment ook is, het wordt voor haar dochter de ommekeer. De dag na de dwangvoeding besluit Nona: ‘Ik wil niet aan anorexia dood’. Ergens vanbinnen voelt ze: als ik sterf, moet het waardig. Van de kinderarts hoort ze dat het bespreken van een euthanasietraject alleen mogelijk is als ze aangesterkt is. ‘Oké, dan ga ik eten’, bepaalt ze.

Voor Marijke is dat misschien wel de meest ingewikkelde periode van Nona’s ziekbed. Want wat doe je als het kind waar je zoveel van houdt, die wens heeft? Haar serieus nemen, besluit ze. ‘Als ik haar gevoel zou erkennen, kon ik haar misschien in leven houden. Dat hoopte ik tenminste.’ Terwijl Nona langzaam aansterkt in een anorexiakliniek, vertelt ze Marijke dat ze een boek wil schrijven. Met haar verhaal, voor alle meisjes die zich net zo onbegrepen voelen door hulpverleners. 

Marijke ziet hoe het plan haar houvast geeft. Voor het eerst heeft Nona weer ergens zin in. Drie maanden lang schrijft ze iedere dag. Dat ze schrijft en weer eet, betekent niet dat het beter gaat, benadrukt Nona keer op keer. Dus luistert Marijke en houdt ze haar gevoelens van hoop voor zichzelf. ‘Ik was zo blij dat ze weer iets deed’, zegt Marijke. ‘Al dacht ik weleens: dat boek is toch niet haar afscheid?’

LINDA. & Hanna Verboom maken podcast 'Goed bij je hoofd': 'Niet normaal zijn is júist normaal'Lees ook

Een gewoon gesprek

Terwijl Nona langzaam aankomt, ziet haar psychiater dat ze mentaal niet opknapt. Zo komt er eindelijk aandacht voor haar depressie. In april 2022 start ze met nieuwe antidepressiva. “Voor het eerst voelde ik me rustiger worden. Niet per se blij, maar ik begon iets meer te praten.” Ook ontmoet ze een therapeut die naar haar luistert. “Bij haar voelde ik me veilig.”

Als ze een weekend bij haar vader is met zus Kiki, moet ze door een opmerking van hem even glimlachen. “Het was zo vreemd, ik had al maanden niet gelachen. Dat was het eerste moment waarop ik zelf durfde te denken: volgens mij gaat het iets beter. Eerst wilde ik beter worden met het idee om rustig te kunnen sterven, maar opeens voelde ik iets van zin in het leven.”

Wanneer ze een paar weken later met moeder Marijke door de Biesbosch loopt, over hun vertrouwde paadje, schraapt ze haar keel. “Mam, ik heb het gevoel dat het iets beter gaat”, zegt ze, heel voorzichtig en nog altijd met een beetje ongeloof in haar stem. Marijke knuffelt haar. Met vallen en opstaan gaat Nona weer de wereld in. Ze vindt een uitgever voor haar boek en het verschijnen daarvan opent het gesprek met oude vriendinnen. Het lukt haar om contacten te herstellen, ze spreekt weer af én geniet van het kletsen. Marijke is ongelooflijk blij dat haar dochter vanuit zo’n dieptepunt weer is opgekrabbeld. “Ik ben het meest trots dat we ondanks alles het contact samen nooit verloren zijn.”

Het gesprek 

Hoe is het om hier samen te zitten? 
Nona: “We kunnen het er goed over hebben.”
Marijke: “Dat vind ik leuk om te horen. Ik vind het vooral fijn om erover te praten, omdat het nu goed gaat met Nona.”

Heb jij veel met anderen gesproken over de periode dat Nona zo ziek was? Marijke: “Heel veel. Ik denk dat ik veel verwerkt heb tijdens die jaren door er met vrienden en familieleden over te praten. Er waren momenten dat ik wanhopig was en dacht: komt het wel goed? Bij Nona had ik de luisterende rol, maar bij vrienden mocht ik spuien, huilen en al mijn frustraties eruit gooien. Als ik het had opgekropt, had ik zeker een burn-out gekregen of was ik op een andere manier uitgevallen. 

Toch zit er in mij ergens misschien wat trauma. Sinds Nona haar boek heeft uitgebracht, heb ik contact met een moeder die nu ongeveer hetzelfde meemaakt. Met haar dochter gaat het heel slecht. Ik zou dat meisje eigenlijk ontmoeten deze week, maar merk dat ik ertegenop zie. Wat komt er terug als ik haar zie? Wat gaat dat doen met mij? Ik denk dat ik veel verwerkt heb, maar vast niet alles.”

Nona, wat betekende je moeder in die tijd voor je? 
Nona: “Ik kon altijd met haar praten, zelfs op de allerslechtste momenten.’

Marijke: “Ik was blij dat ze veel met me deelde, maar het voelde ook verschrikkelijk. Want ik kon haar niet helpen. Nu weet ik wat ze voelt, dacht ik tijdens die gesprekken, maar wat dan? Wat moet ik doen? Wat kan ik Nona bieden? Moet ik haar hulpverlener worden? En zo ja, hoe dan? Die vragen ratelden soms door mijn hoofd. Antwoorden had ik niet. Dus luisterde ik maar, zodat ze bleef vertellen. Al is het niet zo dat we urenlang goede gesprekken hadden hoor, ik was soms al blij met een kwartiertje per dag.”

Nona: “Dat mama, papa en mijn zus Kiki mij bleven opzoeken was heel belangrijk. Zij lieten weten: wij zijn er voor je. Ook al ging het slecht, mijn gevoelens voor papa, mama en mijn zus zijn nooit verdwenen. Dat heeft mij echt geholpen om er uiteindelijk uit te komen.”

Waardoor kwam het volgens jou dat Nona niet serieus werd genomen? Marijke: “Ik denk omdat ze zo jong was. Zij vond het moeilijk om te uiten wat ze voelde, dus vulde iedereen dat voor haar in. Heel fout.”

Nona: “Iedere hulpverlener wilde een oorzaak vinden. En ja, ik ben soms onzeker over mijn uiterlijk, maar heeft niet elk meisje dat?”

Marijke: “Ik heb ook heel lang gedacht: ergens gaan we iets vinden. Maar er is nooit een duidelijke reden gevonden. Wel is ze een hooggevoelig meisje met een laag zelfbeeld. Waarom weten we niet goed, dat is er ergens ingeslopen.”

Nona: “Zelf zie ik dat niet als de grote oorzaak, terwijl ik dolgraag iets de schuld had willen geven.”

Waren er ook hulpverleners die wel het juiste deden?
Marijke: “Niet veel, maar ze waren er wel. Zo was haar kinderarts Mariëlle geweldig. Zij luisterde gewoon naar Nona en ging in gesprek. Zei dat ze snapte hoe frustrerend het voor haar was om steeds de verkeerde diagnose te krijgen.”

Nona: “Waar het precies in zat vind ik moeilijk uit te leggen, maar bij Mariëlle voelde ik me veilig. Zij was de eerste met wie ik over mijn doodswens durfde te praten, daarin nam ze me heel serieus. Mariëlle legde uit hoe euthanasie bij psychisch lijden werkt, dat vond ik fijn. Want toen ik in die periode met een andere therapeut over mijn doodswens sprak, zei ze simpelweg: ‘Dat gaan we niet doen.’ Ik vond het heel naar dat het onderwerp zo werd afgekapt, alsof ik een kleuter was.”

Marijke: “En later kwam je Kore tegen, die was psychotherapeut in de anorexiakliniek. Zij deed precies wat nodig was: gewoon naast Nona zitten en zonder oordeel luisteren.”

Nona: “Een heel fijn iemand. Het was jammer dat ik haar pas trof aan het einde van die periode in de anorexiakliniek. Met haar had ik echt een klik.”

Snapte je moeder waar jij mee worstelde?
Nona: “Ja, door haar voelde ik me altijd begrepen. Mama was mijn engeltje, mijn vertrouwenspersoon, mijn ‘allesje’. Ze luisterde, stelde goede vragen en kon mij altijd goed aanvoelen. Als ik een knuffel nodig had, dan gaf ze die. Als ze merkte dat ik afstand nodig had, liet ze me met rust. En als ze een opening voor een gesprek voelde, dan probeerde ze dat. Lukte dat niet, dan liet ze het los. Overigens hadden we ook veel botsingen, vooral over eten.”

Marijke: “Ik wist niet dat ik zoveel geduld in me had en toch raakte ik soms gefrustreerd. Toen ze erg vermagerde, stelden we vaste eetmomenten in. Ik weet nog dat we weleens zes uur per dag aan tafel zaten en dan at Nona enkel een rijstwafel, een bakje yoghurt en nam ze twee hapjes kipfilet. Gek werd ik daarvan. In die tijd heb ik weleens een bord vanuit pure frustratie op de grond gesmeten. Ga alsjeblieft eten, dacht ik zo vaak.”

Waarom voelde Nona zich zo begrepen door jou, denk je? 
Marijke: “Ik voelde intuïtief: ik moet met haar mee afdalen in de put. Naast haar gaan zitten. Me inleven. Want het voelde zo vaak alsof er door al die hulpverleners touwtjes werden gegooid vanaf boven, naar Nona die in de put zat. Hoe harder zij schreeuwden ‘pak dat touwtje toch eens vast’, hoe moeilijker het voor haar werd. Ze raakte steeds meer uitgeput.”

Hoe doe je dat, mee afdalen in de put? 
Marijke: “Ik denk dat het gaat om echt contact blijven zoeken. Op een gegeven moment sprak ze bijna niet meer, alleen nog tijdens onze dagelijkse wandelingen door de Biesbosch.

Vaak dacht ik dan: wat moet ik nu weer zeggen? Dan begon ik: ‘Noon, zullen we even diep ademhalen en kijken naar de bomen en de lucht, luisteren naar wat we horen en ruiken?'”

Nona: “Soms deed ik dat, maar ik riep ook weleens boos: ‘Nee!’ Ga toch weg met dat gedoe, dacht ik dan.”

Marijke: “Dan liep ik verder en dacht: dit heeft totaal geen zin. Op die momenten was ik boos en geïrriteerd, omdat ik niets liever wilde dan dat Nona zou praten. Gelukkig liep ik dan achter de rolstoel en kon ze mijn gezicht niet zien. Zonder nog een woord tegen elkaar te zeggen stapten we soms weer in die auto, terug naar huis.”

Nona: “Meestal begon ik dan toch weer te praten, want dan voelde ik me schuldig dat ik zo boos was geworden. Ik zag dat ze haar best deed.”

Was je niet bang dat je zelf op een gegeven moment ook niet meer een touwtje kon pakken om uit de put te komen?
Marijke: “Ja, het was ontzettend zwaar. Maar het enige wat ik doen was naast haar gaan zitten en het ontzettend lege gevoel verdragen.”

Hoe functioneerde jijzelf in die tijd?
Marijke: “Ik heb altijd per se door willen werken. Mijn werk als manager bij een design meubelbedrijf vind ik ontzettend leuk en heeft me altijd een enorme afleiding gegeven.”

Kon jij je dan afsluiten voor alles wat er thuis gebeurde?
Marijke: “Ja. Wat ik goed kon is deurtje open, deurtje dicht. Nona was het ene deurtje en mijn werk het andere. Hoe ik dat deed weet ik niet, maar ik kon me altijd op mijn werk concentreren zonder steeds aan thuis te denken. Ergens voelde ik heel sterk: ik mag niet omvallen, dan gaat het mis. 

Het hielp ook dat Nona en haar zus Kiki de ene week bij hun vader waren en de andere week bij mij. Als zij bij hem waren, kon ik even tot rust komen.”

Deelde je jouw gevoelens toen met Nona? 
Nona: “Ik denk dat ze zich erg sterk hield voor mij. Mama liet steeds merken: je mag alles tegen me vertellen. Ook al doet het pijn om je verdriet te horen, ik zal naar je luisteren.”

Marijke: “Gelukkig maar. Ik heb geprobeerd Nona altijd uit de wind te houden als ik op een punt van diepe radeloosheid of moedeloosheid zat. Met anderen kon ik mijn eigen gevoelens delen. Dat is zo belangrijk.

Ik zie nu bij die moeder waarmee ik afspreek, dat het ook anders kan. Zij krijgt vaak adviezen van haar vrienden waar ze weinig aan heeft. Zoals: ze moet gewoon naar een kliniek of je moet niet in alles met haar meegaan. Ik weet: dat brengt je als moeder steeds in verdediging en daar help je die ander niet mee. Ik heb veel goede vrienden die naar mij luisterden en me konden troosten. Mijn moeder was ook een geweldige steunpilaar in die tijd. Ze luisterde altijd zonder oordeel en hield haar adviezen voor zich. Dat ik zoveel lieve mensen om me heen heb, heeft me er echt doorheen gesleept.”

Hoe zien jullie de toekomst? 
Nona: “Ik leef nog heel erg in het nu. Met school ben ik even begonnen, maar toch weer gestopt. Dat kost te veel energie. Nu heb ik sinds kort een baantje in de horeca. Daar wil ik me op focussen en ik zie wel hoe dat loopt.

Soms komt er nog weleens zomaar een huilbui. Voor mij voelt dat heel zwaar. Het helpt als mama dan zegt: ‘Noon, weet dat er ook weer een mooi moment aankomt.’ Daar geloof ik steeds iets meer in. Blijkbaar gaat het niet in één keer allemaal goed. Deze zomer ging het met eten weer even mis, toen ik met mama in Italië op vakantie was. Het eten was anders en de etenstijden ook: ik at bijna niets meer.”

Marijke: “Nog niet eerder had ik me zo wanhopig gevoeld als tijdens die vakantie. Het was alsof al het geduld toen op was bij mij. Ik kan niet nog een keer zo hard vechten, voelde ik. Dus liet ik Nona op die momenten zien wat er echt in mij leefde en viel ik uit of werd heel verdrietig als ze weer niet at.”

Nona: “Mama was heel bang dat ik terug zou vallen.”

Marijke: “Klopt. Gelukkig ging het thuis meteen weer beter en kon ik weer ademhalen. Nu zie ik de toekomst echt vol vertrouwen tegemoet. Nona doet het heel goed door in het nu te leven. Daar kunnen we allemaal van leren. Ik ben ontzettend trots.”

Tips

Nona:
1) Ga vooral luisteren en niet oordelen. Niet invullen. Laat weten dat je er voor die ander bent. Ik kon het in die periode moeilijk laten zien dat ik mama waardeerde, maar voelde het wel. Het was al zo eenzaam, ik was blij dat zij naast me stond.

Marijke:
2) Wees open naar andere gezinsleden zoals broertjes of zusjes. Achteraf vind ik: ik heb Nona’s zus Kiki tekortgedaan. Zij heeft zich zoveel mogelijk onzichtbaar gemaakt om ons niet tot last te zijn. Kiki wilde altijd graag weten hoe het ging en ik heb haar te vaak willen beschermen door niet te vertellen hoe slecht het soms ging met Nona. Dat vond Kiki heel lastig. Het heeft haar juist extra ongerust en onzeker gemaakt. Bedenk als ouder: de waarheid is altijd minder erg voor broers of zussen dan de onzekerheid die onduidelijkheid met zich meebrengt.

3) Bedenk als iemand depressief is dat hij of zij zich waarschijnlijk ontzettend eenzaam voelt. Nona kende bijvoorbeeld niemand die zich voelde zoals zij. Daarom ben ik heel blij geweest met het advies om altijd naast Nona te blijven zitten en heb ik geprobeerd om me in te leven in haar gevoelens. Ik wilde haar zo graag laten voelen en ervaren dat niks gek of raar is. Alles is al een keer eerder door iemand gevoeld. Je bent nooit alleen. Zij vond het heel fijn om te horen dat ze niet de enige was.

Worstel jij met eetproblemen en wil je daarover praten? MIND Korrelatie geeft individueel advies en psychische hulp aan iedereen die daarom vraagt. Dit kan anoniem, zowel telefonisch (0900-1450) als online en via WhatsApp. Ook Stichting JIJ, gespecialiseerd in eetstoornisproblematiek, heeft regelmatig een telefonisch spreekuur en chat.

Verhalenboek

In het verhalenboek ‘Alles Goed?’ gaan broers en zussen, moeders en dochters, vaders en zonen en beste vrienden met elkaar in gesprek. Wat heeft hen geholpen om weer uit die depressie of psychose te komen of om te gaan met een verslaving of eetstoornis? Hoe kunnen we van elkaar leren en elkaar inspireren?  Door verhalen te delen, wordt de schaamte en het taboe rond psychische kwetsbaarheid doorbroken. Dit doen we door niet de zwaarte te benadrukken, maar vooral de menselijkheid en schoonheid te laten zien en te onderzoeken wat helpt.

Tekst Rianne van d er Molen
Fotografie Allard Wittebos

'Ik denk niet dat je echt kunt weten wat het is om in een depressie te zitten als je het niet zelf hebt meegemaakt'Lees ook