Terug in de tijd

Toen het gezin naar het Witte Huis verhuisde, wilde Michelle dolgraag dat haar moeder meeging, om te helpen met de opvoeding van Malia en Sasha, maar Marian wilde daar niets van weten. Ze hield van haar kleine huis in de South Side in Chicago en is ongevoelig voor iedere schone schijn. Michelle vroeg haar broer om te bemiddelen, want ze wist dat haar moeder moeilijk nee tegen hem kon zeggen. Uiteindelijk trok Marian Robinson bij hen in, in een slaapkamer met een zijkamertje, waar ze iedere avond voor de televisie at. Ze deed zelf haar was en wees bescherming door de Secret Service af. Ze vermeed de media en als iemand zei dat ze op de moeder van Michelle Obama leek, zei ze: ‘Ja, dat hoor ik zo vaak’, haalde haar schouders op en ging verder waar ze mee bezig was.

Lees hieronder hoofdstuk 4 uit het boek ‘Becoming’ (‘Mijn Verhaal’) van Michelle Obama.

Vrouwelijke wijsheid

‘De middagpauze op school duurde een uur. Omdat mijn moeder geen baan had en ons appartement zo dichtbij was, liep ik gewoonlijk met vier of vijf meisjes in een groepje naar huis, waar we onderuitzakten op de keukenvloer om een spelletje te spelen en naar All My Children te kijken terwijl mijn moeder belegde boterhammen uitdeelde. Dit was het begin van een gewoonte waar ik de rest van mijn leven op heb gesteund: het onderhouden van een groep van heel goede en ondernemende vriendinnen, een veilige haven van vrouwelijke wijsheid. In mijn lunchgroepje analyseerden we alles wat er die ochtend op school was gebeurd, elke onenigheid met leerkrachten, elke opdracht die we zinloos vonden. Onze meningen werden grotendeels gezamenlijk gevormd. We verafgoodden de Jackson 5 en wisten nog niet wat we vonden van The Osmonds. Watergate was geweest, maar geen van ons had het begrepen. Het kwam op ons over als een heleboel witte mannen die in microfoons spraken in Washington D.C., wat voor ons gewoon een stad ver weg was vol witte gebouwen en witte mensen.
Mijn moeder bediende ons intussen met plezier.’

Zwarter en armer

‘Het gaf haar op eenvoudige wijze een kijk in onze wereld. Terwijl mijn vriendinnetjes en ik aten en roddelden, was ze in stilte vlakbij bezig met een of ander huishoudelijk werkje en verborg ze niet dat ze elk woord hoorde. In ons gezin, met ons vieren opeengepakt op tachtig vierkante meter, hadden we toch al nooit enige privacy. Dat was maar zelden een probleem. Craig, die ineens belangstelling had voor meisjes, was gaan telefoneren achter de dichte deur van de badkamer, het lange, gekrulde snoer van de hoorn dwars door de gang uitgerekt van het toestel tegen de keukenmuur tot de hoorn in de badkamer.
Zoals dat met scholen in Chicago zo vaak het geval was, was Bryn Mawr geen goede en geen slechte school. Gedurende de jaren zeventig gingen de raciale en economische veranderingen in de South Shore door, wat betekende dat de leerlingenpopulatie per jaar zwarter en armer werd. Een tijdlang was sprake van een stedelijke integratiebeweging om kinderen met de bus naar nieuwe scholen te brengen, maar de ouders van Bryn Mawr hadden zich hier met succes tegen verzet met het argument dat het geld beter besteed kon worden aan verbetering van de school zelf. Als kind had ik er geen enkel benul van of de faciliteiten verouderd waren of dat het ertoe deed dat er nog nauwelijks witte kinderen over waren.’

Uitgeleefd krot

‘De school ging van de kleuterschool tot en met groep acht, wat betekende dat ik, toen ik eenmaal in de hoogste groepen zat, elke lichtknop, elk schoolbord en elke barst in de vloer van de gangen kende. Ik kende bijna alle leerkrachten en de meeste kinderen. Bryn Mawr was voor mij bijna het verlengde van thuis.
Toen ik in groep zeven kwam, stond er in de Chicago Defender, een weekblad dat populair was onder Afro-Amerikaanse lezers, een bijtend opiniestuk waarin werd beweerd dat Bryn Mawr binnen een paar jaar van een van de beste openbare scholen van de stad verworden was tot een ‘uitgeleefd krot’ waar een ‘gettomentaliteit’ heerste. Ons schoolhoofd, dr. Lavizzo, sloeg direct terug met een open brief waarin hij de gemeenschap van ouders en leerlingen verdedigde en het stuk in de krant ‘een schandelijke leugen’ noemde ‘die slechts bedoeld lijkt om het gevoel van mislukking en wegvluchten op te roepen’.’

Brandende lucifer

‘Dr. Lavizzo was een gezette, vrolijke man met een afrokapsel dat aan beide kanten van een kale plek uitstak, die het grootste deel van de tijd doorbracht in een kantoor vlak bij de hoofdingang. Uit zijn brief bleek duidelijk dat hij exact begreep waartegen hij streed. Falen is een gevoel dat zich aandient lang voordat het werkelijkheid wordt. Het is kwetsbaarheid die gepaard gaat met onzekerheid en dan, vaak moedwillig, verhevigd wordt door angst. Het ‘gevoel van mislukking’ dat hij benoemde, was al overal in mijn buurt te bespeuren: ouders die het financieel niet konden bolwerken, kinderen die begonnen te vermoeden dat hun leven niet anders zou gaan verlopen, gezinnen die hun buren die het beter hadden zagen vertrekken naar de voorsteden of hun kinderen overgeplaatst zagen worden naar katholieke scholen. Er waren roofzuchtige makelaars die constant door de South Side zwierven en huiseigenaren influisterden dat ze moesten verkopen voordat het te laat was, dat ze hen zouden helpen te ontsnappen zolang het nog kan. Met de onuitgesproken implicatie dat het falen aanstaande was, dat het onoverkomelijk was, dat het er al bijna was. Je kon gevangen komen te zitten in een ruïne of je kon er nu aan ontsnappen. Ze gebruikten het woord dat iedereen het meest vreesde, ‘getto’, en lieten het vallen als een brandende lucifer.’

Hoogbegaafd

‘Mijn moeder moest er niets van hebben. Ze woonde al tien jaar in de South Side en zou er uiteindelijk nog veertig jaar wonen. Ze moest niets hebben van het zaaien van angst en leek tegelijkertijd net zo fel te vechten tegen allerlei luchtkastelen. Ze stond met beide benen op de grond, was een realist en controleerde datgene wat ze kon controleren. Op Bryn Mawr werd ze een van de actiefste leden van de ouderraad die hielp bij het inzamelen van geld voor nieuwe lesbenodigdheden, etentjes organiseerde voor de leerkrachten om hun waardering te laten blijken, en lobbyde voor het instellen van een speciale klas voor hoogbegaafde kinderen uit verschillende groepen. Dit laatste was bedacht door dr. Lavizzo, die een avondstudie had gevolgd en was gepromoveerd in onderwijskunde en die een nieuwe trend had bestudeerd om leerlingen bij elkaar te zetten op grond van vermogens in plaats van leeftijd – in wezen dus om slimme kinderen bij elkaar te zetten zodat ze sneller zouden leren.’

Controversie

‘Het idee was controversieel en werd bekritiseerd als ondemocratisch, zoals alle programma’s voor ‘begaafde en getalenteerde’ leerlingen per definitie zijn. Maar ook werd het een groeiende beweging in het hele land en gedurende de laatste drie jaar op Bryn Mawr profiteerde ik ervan. Ik kwam in een klas van zo’n twintig leerlingen uit verschillende groepen. We werden in een apart lokaal ondergebracht en hadden onze eigen pauze, middageten, muziek en gymles. We kregen extra’s zoals een wekelijks uitje naar een community college om er een schrijfworkshop voor gevorderden te volgen of een rat te ontleden in het biologielab. In de klas werkten we vaak zelfstandig, stelden we zelf onze doelen en leerden we met de snelheid die het best bij ons paste. We kregen toegewijde leraren, eerst meneer Martinez en daarna meneer Bennett, allebei vriendelijke en goedgehumeurde Afro-Amerikanen die echt luisterden naar wat hun leerlingen te zeggen hadden. Het was voor iedereen duidelijk dat de school in ons investeerde en ik denk dat dit ervoor zorgde dat wij nog beter ons best deden en heel tevreden met onszelf waren. Het zelfstandig leren voedde mijn competitieve instelling. Ik leerde snel, hield in stilte bij hoe ver ik was in vergelijking met mijn klasgenoten als we onze vorderingen in kaart brachten van staartdelingen tot algebra, van het schrijven van een enkele alinea tot het inleveren van complete werkstukken. Voor mij was het een spel. En zoals bij elk spel was ik het gelukkigst, zoals bijna ieder kind, als ik voor lag.’

Donkere lippenstift

‘Ik vertelde mijn moeder over alles wat er op school voorviel. De update bij het middageten werd gevolgd door nog een update, die ik ’s middags gehaast gaf vanaf dat ik binnenkwam, mijn schooltas op de grond smeet en op zoek ging naar iets te eten. Ik realiseer me dat ik niet precies wist wat mijn moeder deed in de uren die ik op school zat, vooral omdat ik, egocentrisch als ik zoals ieder kind was, er nooit naar vroeg. Ik wist niet wat ze ervan dacht, wat ze ervan vond dat ze een traditionele huisvrouw was in tegenstelling tot het hebben van een andere baan. Ik wist alleen dat er, als ik thuiskwam, eten in de koelkast stond en niet alleen voor mij, maar ook voor mijn vriendinnen. Ik wist dat als mijn klas op excursie ging, mijn moeder bijna altijd aanbood mee te gaan als begeleidster en in een mooie jurk en met donkere lippenstift met ons meereed in de bus naar het community college of de dierentuin.’

Schoonmaakmiddel

‘Thuis hadden we een bepaald budget, maar waar de grenzen lagen kwam niet vaak ter sprake. Mijn moeder vond allerlei manieren om zuinig te zijn. Ze deed zelf haar nagels, verfde zelf haar haren (die ooit per ongeluk groen werden) en kreeg alleen nieuwe kleren als mijn vader ze voor haar kocht als verjaardagscadeau. Rijk zou ze nooit worden, maar ze was altijd handig. Toen we klein waren, toverde ze oude sokken om tot poppen die sprekend op de Muppets leken. Ze haakte zelf placemats. Ze naaide een heleboel van mijn kleren, ten minste tot de middelbare school, toen het plotseling van het grootste belang was dat er op de zak voorop je spijkerbroek het logo met de zwaan zat van Gloria Vanderbilt en ik erop stond dat ze ermee ophield. Zo nu en dan veranderde ze de inrichting van onze woonkamer, deed ze een nieuwe hoes over de bank en verwisselde ze de foto’s en ingelijste prenten die aan de muur hingen. Als het warmer werd, begon ze aan de rituele voorjaarsschoonmaak en viel ze op alle fronten aan: ze stofzuigde de meubels, waste de gordijnen en haalde de voorzetramen weg om het glas te poetsen en de kozijnen te boenen om ze vervolgens te vervangen door schermen, waardoor de voorjaarslucht in ons kleine, bedompte appartement kon binnendringen. Vaak ging ze daarna naar Robbie en Terry beneden, zeker toen die ouder en strammer werden, om ook hun verdieping een schoonmaakbeurt te geven. Het komt door mijn moeder dat ik me, als ik het schoonmaakmiddel Pine-Sol ruik, tot op de dag van vandaag automatisch beter voel.’

Gerookte oesters

‘Met kerstmis was ze bijzonder creatief. Ze had een keer verzonnen hoe ze de vierkante verwarmingsradiator kon bedekken met golfkartonnen dozen bedrukt met bakstenen, die ze opstapelde tot aan het plafond zodat we een namaakschoorsteen hadden met onderaan een open haard, compleet met schoorsteenmantel. Daarna liet ze mijn vader – artist in residence van het gezin – oranje vlammen schilderen op stukken flinterdun rijstpapier die, als er een lamp achter brandde, een niet helemaal overtuigend vuur voorstelden. Voor oudejaarsavond kocht ze traditioneel een speciale hors-d’oeuvremand vol kaasblokjes, blikken gerookte oesters en verschillende soorten worst. Ze nodigde Francesca, de zus van onze vader, uit om spelletjes te komen spelen. Voor het avondeten bestelden we pizza en aten de hele avond lekkere dingen, die mijn moeder doorgaf, zoals saucijzenbroodjes, gebakken garnalen en Ritz-crackers met gesmolten kaas erop. En om middernacht dronken we een klein glaasje champagne.’

Lof

‘Mijn moeder had een bepaalde ouderlijke instelling die ik nu briljant vind en die bijna onmogelijk is om na te doen, een soort onverstoorbare zenneutraliteit. Ik had vriendinnen van wie de moeders helemaal meegingen in alle stemmingen van hun dochters en ik kende een heleboel andere kinderen van wie de ouders zo opgingen in hun eigen problemen dat ze er evengoed niet konden zijn. Mijn moeder was gewoon gelijkmatig. Ze had niet snel een oordeel en bemoeide zich niet snel ergens mee. In plaats daarvan peilde ze onze stemming en leefde welwillend mee met welke beproevingen of triomfen dan ook die we die dag hadden meegemaakt. Als iets niet goed gegaan was, liet ze slechts een beetje medelijden blijken. Als we iets fantastisch hadden gedaan, dan kregen we net voldoende lof om te weten dat ze blij voor ons was, maar nooit zo blij dat het voor ons de reden werd om te doen wat we deden. Als ze raad gaf, dan was dat raad van de harde en pragmatische variant. ‘Je hoeft je lerares niet te mógen,’ zei ze eens toen ik thuis kwam met een litanie aan klachten. ‘Maar die vrouw heeft het soort wiskunde in haar hoofd dat jij in het jouwe moet zien te krijgen. Richt je daarop en negeer de rest.’

Vertrouwen

‘Ze hield onvoorwaardelijk van ons, van Craig en van mij, maar we werden niet doodgeknuffeld. Het was haar doel ons de wereld in te duwen. ‘Ik voed niet op tot baby’s,’ zei ze tegen ons. ‘Ik voed op tot volwassenen.’ Zij en mijn vader gaven eerder richtlijnen dan regels. Dat betekende dat we als tieners nooit op een bepaalde tijd thuis moesten zijn. ‘Wat is voor jullie een fatsoenlijke tijd om thuis te komen?’ En dan vertrouwden ze erop dat we ons daaraan hielden.
Craig vertelde me het verhaal van een meisje in groep acht dat hij leuk vond en dat ze hem op een dag een spannende uitnodiging stuurde om bij haar thuis langs te komen, waarbij ze hem te verstaan gaf dat haar ouders dan niet thuis waren en ze alleen zouden zijn. Mijn broer stond in de kwellende tweestrijd of hij erop in moest gaan of niet, opgewonden door deze kans maar wetend dat het laag en achterbaks zou zijn, het soort gedrag dat mijn ouders nooit goed zouden vinden. Dit weerhield hem er echter niet van mijn moeder vooraf de halve waarheid te vertellen door haar wel over het meisje te vertellen, maar dat ze elkaar zouden ontmoeten in het park.’

Altijd

‘Nog voor het zover was, voelde Craig zich al schuldig, zelfs om de gedachte alleen al, en hij bekende het hele plannetje dat ze alleen thuis zouden zijn in de verwachting, of misschien wel de hoop, dat mijn moeder woedend zou worden en hem zou verbieden om te gaan. Maar dat deed ze niet. Dat zou ze nooit doen. Zo zat ze niet in elkaar. Ze luisterde, maar ze koos niet voor hem. Ze liet hem met het schijnbaar zorgeloos ophalen van haar schouders zijn tweestrijd zelf uitvechten. ‘Doe wat je het beste vindt,’ zei ze, voordat ze zich weer omdraaide naar de borden in de gootsteen of de stapel wasgoed die moest worden opgevouwen.
Dat was weer zo’n kleine duw de wereld in. Ik wist zeker dat mijn moeder van binnen allang wist dat hij de juiste keus zou maken. Alles wat ze deed, besef ik nu, werd gesteund door het stille zelfvertrouwen dat ze ons had opgevoed om volwassen te zijn. Onze beslissingen waren aan ons. Het was ons leven, niet het hare, en dat zou het altijd zijn.’

Blijf LINDAnieuws volgen, want de komende weken staan wij in het teken van Michelle Mania. Exclusieve interviews, foto’s en veel meer.

Lees ook
Hoofdredacteur Jildou van der Bijl over haar ontmoeting met Michelle Obama