Schuld en schaamte zijn twee veelvoorkomende gevoelens die slachtoffers van seksueel geweld ervaren. Hoewel seksueel geweld nooit de schuld van het slachtoffer is, leggen we uit hoe het komt dat slachtoffers zich toch schuldig kunnen voelen of zich kunnen schamen.
LINDA.meiden spreekt met Karlijn Rommerts van Slachtofferhulp Nederland.
Dit artikel is onderdeel van het LINDA.meiden-dossier over seksueel geweld. Meer weten?
Trigger warning: seksueel geweld.
Slachtoffers van seksueel geweld kunnen verschillende gevoelens ervaren. Ze kunnen boos of bang zijn, maar ook schuld of schaamte voelen. “Schuld is het gevoel dat je zelf iets slechts hebt gedaan, waarbij je het idee hebt dat wat er gebeurd is je eigen verantwoordelijk is. Daarbij hoort ook het idee dat je je niet zou hebben gedragen zoals je zou moeten of willen, niet zoals past bij je eigen normen en waarden”, legt Karlijn uit.
Dat schuldgevoel gaat meestal over twee momenten. “In het eerste geval voelt het slachtoffer zich schuldig over het eigen handelen in de aanloop naar het seksueel misbruik toe”, licht Karlijn toe. ‘Had ik maar niet gelijk de eerste keer met hem mee naar huis moeten gaan’, is een voorbeeld van zo’n gedachte.
“In het tweede geval kan een schuldgevoel gaan over het handelen tijdens het seksueel geweld zelf. Slachtoffers vinden vaak van zichzelf dat ze zich hadden moeten verzetten, of weg hadden moeten gaan uit de situatie. Terwijl we vaak zien dat slachtoffers tijdens seksueel misbruik verstijven of meebewegen met wat er gebeurt. Dat is geen bewuste keuze, maar een automatische overlevingsreactie om met zo min mogelijk schade de situatie te overleven. Nooit je eigen schuld dus, maar voor het slachtoffer kan zo’n overlevingsreactie wél verwarrend zijn en leiden tot schuldgevoelens.”
De functie van deze schuldgevoelens is dat je probeert grip te krijgen op de situatie, te bedenken hoe je zelf had kunnen voorkomen dat dit gebeurde. Als het je eigen schuld was, zou je ook weten wat je kon doen om jezelf in de toekomst te beschermen.
Waar schuldgevoel gaat over iets wat je wel of niet hebt gedaan, gaat schaamte over dat je een naar gevoel hebt over wie of wat je bent of wat anderen over je vinden. “Het slachtoffer heeft vaak een negatieve overtuiging over zichzelf, waarbij hij/zij/hen zichzelf veroordeelt.
Deze overtuigingen bestaan vaak uit dat het slachtoffer zichzelf als vies, dom of zwak ziet, of bang is dat anderen op deze manier naar het slachtoffer kijken. Door schaamte zijn mensen geneigd dingen niet te vertellen om te voorkomen dat anderen hen ook veroordelen.”
Belangrijk: wat te doen als je seksueel misbruikt bent (of nog steeds wordt)
Weten dat schuld en schaamte dus ook een oorzaak en functie hebben, kan helpen om met het gevoel om te gaan. “Toch wil ik na deze opsomming graag een belangrijke disclaimer geven: seksueel geweld is nooit de schuld van het slachtoffer. Er is niets waar je vergeven voor hoeft te worden óf waar je je voor hoeft te schamen”, benadrukt Karlijn.
“Tegelijkertijd hoeven deze gevoelens niet ontkend te worden. Weet dat het veelvoorkomend en normaal is, veel slachtoffers ervaren het op dezelfde manier. Het wegduwen van deze gevoelens kost heel veel tijd en energie en zorgt ervoor dat de verwerking alleen maar lastiger wordt. Het is daarom oké om deze gevoelens er gewoon te laten zijn.”
Het verwerken van zulke emoties is lastig. Seksueel geweld blijft ingrijpend. Zulke gevoelens zullen dus ook komen en gaan. Het zal met tijd minder worden, maar het kan later in bepaalde (nieuwe) situaties weer opspelen. Weet dat dat ook oké is. Toch neemt dit natuurlijk niet weg dat het heel vervelend is om schuld en schaamte te ervaren. De nare gedachtes, de herinneringen, het kritisch zijn op jezelf, het mijden van situaties. Daarom kan het heel goed helpen om over je gevoelens te praten. Als je er last van blijft houden kun je er ook professionele hulp bij zoeken.
Erover praten kan bijvoorbeeld met iemand in je omgeving. Belangrijk is daarbij dat degene met wie je praat victim blaming voorkomt: geef als omstander niet zelf onbedoeld de schuld aan het slachtoffer. Vraag bijvoorbeeld niet waarom iemand iets wel of niet heeft gedaan. Maak in plaats daarvan ruimte voor het gevoel van de ander.
“Mensen in de omgeving van het slachtoffer zeggen al snel: ‘Je hoeft je niet te schamen’. En hoewel dat natuurlijk waar is, is dat heel lastig voor het slachtoffer om te horen. Daarom is het voor het slachtoffer juist fijn als je als omstander een luisterend oor biedt. Geef iemand de ruimte, normaliseer en erken het gevoel dat het slachtoffer ervaart.”
Je kunt terecht bij Slachtofferhulp Nederland voor gratis emotionele, praktische en juridische ondersteuning. Bijvoorbeeld voor een luisterend oor, informatie over aangifte doen, hulp bij schadevergoeding en lotgenotencontact. Kijk voor meer informatie op slachtofferhulp.nl/jong of bel 0900-0101.
