Van scheren tot epileren: al eeuwenlang streven we naar een gladde huid. Vooral vrouwen zijn maar wat druk met het verwijderen van hun lichaamshaar. Maar waarom zijn we er eigenlijk ooit mee begonnen?
Nieuw is de afkeer van (bepaald) lichaamshaar zeker niet, ontdekt LINDA. Tegelijkertijd blijkt niets zo veranderlijk als een schoonheidsideaal.
Dit artikel is onderdeel van LINDA.dossier (Ont)haren. Meer weten?
Of het nu nog dik en vol of al wat grijs en uitgedund is, bijna iedereen ziet hoofdharen liever komen dan gaan. Een goede baard of snor kunnen we bij een man ook nog wel waarderen, maar verder lijken we wel bang te zijn voor onze eigen haargroei en die van anderen. Dat merkte ook Caroline Borgers toen ze in 2019 voor haar LINDA.-podcast Over Haar de scheermesjes en pincetten aan de wilgen hing. Velen vonden dat dapper, anderen noemden haar lichaamshaar onverzorgd of onvrouwelijk.
Hoeveel Nederlandse vrouwen zichzelf ontharen is niet bekend, maar van de Amerikaanse vrouwen scheert of waxt 85 procent zich regelmatig. Toch horen onze haren er écht bij: de gemiddelde mens heeft zo’n vijf miljoen haarzakjes over het hele lichaam. Veel van die haren – zoals wenkbrauwen en schaamhaar – zijn er om kwetsbare delen te beschermen. Ontharen is dus eigenlijk helemaal niet praktisch en draait vooral om schoonheidsidealen. En zoals dat gaat met trends, verandert onze visie op lichaamshaar met de tijd.
“Ik denk dat de wijze waarop we lichaamshaar behandelen en erover nadenken laat zien hoe invloedrijk sociale normen kunnen zijn. Hoe makkelijk we vergankelijke gebruiken gaan zien als iets onvermijdelijks, en de enige manier om te leven. “, zegt Rebecca M. Herzig, historicus aan Bates College in de Amerikaanse staat Maine, tegen LINDA. Ze publiceerde in 2015 het boek Plucked: A History of Hair Removal over dit onderwerp.
Ontharen stond al vroeg bij de mensheid op de agenda. In Egypte verwijderden ze duizenden jaren voor Christus hun haren door middel van sugaring. Dat is een vorm van waxen met een pasta van suiker, water en citroen. Tussen de bezittingen van koningin Hetepheres I zijn koperen scheermesjes teruggevonden, en uit oude geschriften blijkt dat Egyptische koningen hun minnaressen graag ‘glad’ ontvingen. Ook laat de kunst uit die tijd vrouwen met getrimd of geen schaamhaar zien. Mannen verwijderden op hun beurt hun hoofdhaar zodat de vijand dat in veldslagen niet kon vastgrijpen.
In haar Encyclopedia of Hair legt Victoria Sherrow uit dat vooral schaamhaar door de Grieken en Romeinen als iets ‘barbaars’ gezien werd. Vrouwen én mannen moesten met een kale onderkant in het badhuis verschijnen. Ze gebruikten onder andere scherpe stenen om overtollige haren te verwijderen en zouden de eerste ontharingscrèmes gemaakt hebben.
Wenkbrauwen moesten dan juist weer wel blijven zitten. Waar Egyptenaren hun wenkbrauwen in dunne streepjes epileerden, waren de Grieken en Romeinen juist dol op flink wat beharing boven de ogen. Had je zo’n unibrow niet van nature, dan kon je ‘m altijd nog met houtskool bijtekenen.
Deze vier vrouwen plukten hun wenkbrauwen (kaal) en delen foto's: 'Het werd een obsessie'
In de eeuwen die volgden waren de kleding en het moraal van de westerse wereld niet langer gericht op het verwijderen van lichaamshaar. Vrouwelijke armen en benen zaten toch verstopt onder lange Middeleeuwse en Victoriaanse gewaden, en de religie schreef voor dat je vooral niet te veel aan Gods schepping moest rommelen. Wel verwijderden vrouwen uit de hogere klasse in die periode hun gezichtshaar: wenkbrauwen werden afgeschoren en hoger opgetekend, sommigen plukten zelfs hun wimpers.
Eind negentiende eeuw raakte ontharen toch weer in de mode. Dat hebben we aan de evolutieleer van Charles Darwin te danken, stelt historicus Herzig in haar boek over de geschiedenis van ontharen. In Darwins beroemde boek Descent of Man (1871) beschrijft hij dat de homo sapiens – de huidige mens – minder lichaamshaar heeft dan zijn voorgangers omdat mannen vrouwen met weinig haar seksueel aantrekkelijker vinden.
Wetenschappers gingen aan de haal met Darwins theorie en baseerden er racistische en seksistische studies op. Lichaamshaar werd volgens Herzig zo iets ongewensts wat hoorde bij mensen van kleur, terwijl witte, ‘minder harige’ individuen als ‘menselijker’ werden gezien. Meer lichaamsbeharing zou een teken van primitiviteit zijn – omdat je dichter bij dieren stond.
In de Verenigde Staten werden vanaf die periode harige vrouwen in freakshows tentoongesteld als rariteiten. Hypertrichose en hirsutisme, benamingen die een ‘mannelijk’ of excessief beharingspatroon bij vrouwen beschrijven, werden als een indicator van fysieke en mentale problemen gezien. Maar wel alleen bij witte vrouwen van een vruchtbare leeftijd – boven de 45 maakte het niet meer uit. Ondertussen hanteerde elke arts een andere definitie van wanneer er precies sprake was van overbeharing.
Eva ziet okselhaar als een sieraad: 'Heb het wel eens roze geverfd'
Lichaamshaar werd begin twintigste eeuw steeds vaker in verband gebracht met een slechte hygiëne. De bijbehorende argumenten waren meestal racistisch en seksistisch van aard, maar zorgden er wel voor dat veel vrouwen liever niet met lichaamshaar gezien werden. Tot de dag van vandaag roept vrouwelijk lichaamshaar sterke gevoelens op. Toen model Emily Ratajkowski in 2019 haar okselhaar liet staan, regende het bozige comments en kots-emoticons onder haar Instagram-post. Herzig: “Sterke gevoelens zoals schaamte en walging zijn meestal een goede indicatie van de onderliggende sociale normen die we geïnternaliseerd hebben.”
Dit bericht op Instagram bekijken
Doordat begin jaren twintig de mode veranderde, konden vrouwen hun haren steeds minder goed verstoppen. Rokken en jurken werden korter en vanaf de jaren twintig liepen vrouwen steeds vaker met blote armen rond. Aangespoord door reclames van Gilette begonnen ze hun onderarmen en oksels te scheren.
Door het tekort aan nylon kwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog óók nog blote benen in zicht. Vrouwen begonnen daarop ook het haar van hun benen te verwijderen. Eén van de theorieën die voortkwam uit de ideeën van Darwin was dat een duidelijk onderscheid tussen man en vrouw een teken was van een ontwikkelde beschaving. Maar haarloze witte vrouwen uit de hogere klassen distantieerden zich volgens historicus Herzig niet alleen van mannen, maar ook van mensen van kleur en uit de lagere milieus.
Reclames voor ‘röntgenepilatie’ richtten zich specifiek op Joodse, Italiaanse en Oost-Europese immigranten. Door hun haar te verwijderen zouden ze sneller hun plek vinden in de (witte) Amerikaanse samenleving, beloofden de advertenties. Al snel bleek deze methode gevaarlijk, maar hij werd niet meteen verboden. Aanbieders richtten zich op migranten omdat zij minder op de hoogte waren van de risico’s. Honderden vrouwen zijn zo overleden.
Waarom feminisme voor veel vrouwen (en mannen) een lastig woord blijft
Terwijl vrouwen meer gingen werken en zelfstandiger werden, was de focus op ontharen een manier om de verschillen tussen vrouwen en mannen te blijven benadrukken. Toen in de jaren zestig de minirok en de bikini aan populariteit wonnen, was het hek van de dam. Gladgeschoren (half)naakte modellen in de Playboy vormden het nieuwe schoonheidsideaal en reclames moedigden vrouwen actief aan hun ‘lelijke haren’ te verwijderen.
Vanaf de jaren zeventig kwamen steeds meer feministen daar tegen in opstand, en lieten hun lichaamshaar met trots staan. Een fase die niet lang standhield, want in de jaren tachtig kwam de Brazilian wax in de mode. Hierbij worden álle haren in de schaamstreek verwijderd, van venusheuvel tot bilspleet. Deze trend verspreidde zich vooral van mond tot mond, tot uiteindelijk ook Carrie Bradshaw voor een compleet haarloze onderkant koos in Sex and the City.
Vandaag de dag kiezen vrouwen zowel voor de full bush als een Brazilian en hebben volle, harige wenkbrauwen het gewonnen van de dunne lijntjes. Maar dat sommigen ervoor kiezen hun haren niet te verwijderen, betekent niet dat het ‘gladde’ schoonheidsideaal verdwenen is. Het is niets voor niets dat de behaarde benen van Caroline Borgers tijdens de opnames van Over Haar door velen onverzorgd of onvrouwelijk genoemd werden. Wie overall haarloos is, heeft nog altijd de minste kans op opmerkingen of afkeurende blikken. Of er dus echt sprake is van een volledig vrije keuze blijft zeer de vraag.
Herzig is er overigens van overtuigd dat de standaarden rondom lichaamshaar met de tijd weer zullen veranderen. “Door het bestuderen van het verleden is er maar één ding dat ik zeker weet: niets is permanent.”
Dit artikel is onderdeel van LINDA.dossier (Ont)haren. Meer weten?
Marina's (55) eerste Brazilian wax: 'Ik ben ooit ingeknipt, ik kan die plak hars vást aan'
