Een arts die weet dat er iets mis is, zonder dat ze kan vertellen waarom: intuïtie begint bij een gevoel, legt Gigerenzer uit. “Een gevoel dat je ingeeft wat je moet doen, en dat je vertrouwt boven al het andere. Het is gebaseerd op jaren aan ervaring en het helpt je snel te beslissen in je onderbewustzijn. Je handelt er meteen naar, maar wáárom je deze ingeving krijgt, weet je niet.’

Intuïtie is volgens de psycholoog zo niet heel anders dan rationale besluitvorming. Alleen vindt dit proces in je onderbewuste plaats. “De reden is simpel: we kunnen nu eenmaal niet alles onze volle aandacht geven.”

Het wordt vaak als minder betrouwbaar gezien dan de reden. Daarom onderbouwen we iedere keuze het liefst met bergen data, weet Gigerenzer. “Vaak worden intuïtie en de reden als tegenpolen gezien, maar dat is een misvatting. We hebben beide nodig, ze werken samen. De dokter die een ingeving krijgt, zal tests doen om uit te vinden wat er precies aan de hand is.”

Lees ookHoogleraar Sjoerd Beugelsdijk: 'Nederlanders zijn goed in beuken uitdelen, niet in incasseren'

Wetenschap

Om de oorsprong van onze lage dunk van intuïtie te achterhalen, moeten we volgens Gigerenzer terug naar de Verlichting. Intuïtie verloor het destijds van de rede en werd samen met de vrouw op de tweede plek gezet. Dat bleef hangen. “In het begin van de twintigste eeuw schreven beroemde psychologen nog dat vrouwen zich laten leiden door hun emoties, zintuigen en intuïtie, terwijl mannen geleid worden door rede en abstracte principes.”

“Wanneer een man loog of vreemdging, was dat een morele kwestie. Deed een vrouw hetzelfde, dan was dat niet zo. Zij zou het principe van moraliteit niet eens begrijpen: ze leefde enkel op basis van concrete gevoelens. Intuïtie werd zo iets vrouwelijks en verdachts, wat je te allen tijde moest vermijden.”

Gigerenzer denkt dat intuïtie daarom nog steeds niet de wetenschappelijke aandacht krijgt die ze verdient. “Er woedt een oorlog tegen intuïtie die al eeuwen gaande is”, zegt hij. Wel is dat nu aan het veranderen. “Er zijn recente onderzoeken die laten zien dat er zonder intuïtie geen innovatie is.”

Lees ookSlapen is van levensbelang, zegt deze hoogleraar: 'Moet je beste vriend zijn'

Ervaring

Zo onderzocht collega-psycholoog Gary Klein de ‘natuurlijke besluitvorming’ van experts die snel knopen moeten doorhakken, zoals brandweerlieden en militairen. “Zijn onderzoek laat duidelijk zien dat geoefende mensen geleid worden door hun ervaring”, vertelt Gigerenzer. “Ze gaan voor hun eerste ingeving, omdat ze er door die ervaring op vertrouwen dat dit het beste is.”

Uit onderzoek blijkt dat dit vertrouwen gegrond is. Zo onderzocht een Amerikaanse collega van Gigerenzer de intuïtie van handbalspelers. Ze kregen een video van een wedstrijd te zien totdat deze gepauzeerd werd. Ze moesten vervolgens direct zeggen wat de speler moest doen. Daarna kregen ze nog 45 seconden de tijd om hun keuze te overdenken. Veertig procent veranderde van mening. “Bij ervaren spelers bleek de eerste, intuïtieve keuze de beste. Weinig tijd is voor hen een voordeel.  Spelers met weinig ervaring bleken juist baat te hebben bij meer tijd en instructies.”

“Door veel te oefenen en fouten te maken, kun je intuïtie ontwikkelen. Je hebt feedback van anderen nodig”, zegt de psycholoog. “Intuïtie is gebaseerd op ervaring en daarom gebonden aan een specifiek domein; je kunt niet altijd een goede intuïtie hebben. Mensen die goede intuïtie hebben over andere mensen, hebben dat niet per se over geld of medische zaken.”

Lees ookDeze droomcoach legt uit wat jouw (terugkerende) dromen betekenen

Consultants

Zelf werkt Gigerenzer met grote bedrijven en CEO’s. “Ik vroeg managers in de top hoe vaak hun belangrijke beslissingen voortkomen uit een gut feeling. Natuurlijk wordt de data ook doorgenomen, maar dat geeft vaak geen sluitend antwoord. Volgen ze dan uiteindelijk toch hun onderbuik?”

“Bij zo’n vijftig procent van de beslissingen wel. “Leiders zouden dat nooit publiekelijk toegeven. Want er is angst. Als je toegeeft dat je beslissingen baseert op je eigen gevoel, moet je daar persoonlijk verantwoordelijkheid voor nemen. En we hebben steeds minder leiders die daartoe bereid zijn.”

Volgens Gigerenzer zijn er twee manieren waarop leiders met deze angst omgaan. “Ze geven toe dat het intuïtie is en nemen hun verantwoordelijkheid óf ze zoeken achteraf naar redenen. Een leidinggevende krijgt dan een gut feeling en vraagt een medewerker argumenten te vinden die dit gevoel onderbouwen. Een week later wordt het gepresenteerd als een beslissing die gebaseerd is op feiten. In de duurdere variant huurt het bedrijf daar een consultancybureau voor in.”

Lees ookSamen met andere gezinnen een boerderij kopen: 'erfdelen' is in opkomst

Geschenk

Gigerenzer vroeg de president van een van de grootste consultancybureaus ter wereld hoe vaak zij argumenten zoeken nadat de beslissing eigenlijk al is genomen. “Hij zei: ‘Als je mijn naam niet noemt, vertel ik het je. Het is meer dan vijftig procent.’ Zo zie je hoeveel geld, tijd en intelligentie verspild wordt uit angst voor intuïtieve beslissingen. Managers beschermen zichzelf door de verantwoordelijkheid over te hevelen naar ingehuurde consultants.”

Tijd om de ‘oorlog tegen intuïtie’ achter ons te laten, zegt Gigerenzer dan ook. “Het is net zo nutteloos als de oorlog tegen de rede die nu ook gaande is, met de discussie over fake news. We moeten niet vergeten dat er zonder intuïtie geen grote ontdekkingen zouden zijn. Einstein zei al: ‘De intuïtieve geest is een geschenk, de rede zijn dienaar.’ We hebben een samenleving gecreëerd waar we de dienaar aanbidden en het geschenk vergeten zijn.”

Lees ookDit moet je weten over geweld tegen vrouwen: 'Ik negeerde mijn intuïtie'