Meer vrouwen in de krant en op televisie is heus niet alleen goed voor de vrouwelijke experts zelf, zegt Janneke van Heugten, oprichter van mediaplatform Vaker in de Media (VIDM). De hele samenleving heeft er baat bij.
“We moeten normaliseren dat vrouwen ook experts kunnen zijn. Als je dat niet in de media terugziet, komt er ook geen kansengelijkheid in de rest van de maatschappij”, zegt Van Heugten in gesprek met LINDA.
Wanneer Van Heugten als elfjarige met klasgenoten het Binnenhof bezoekt, komt ze met een doel. Gewapend met een zelfgemaakte folder over het planten (en dus niet kappen) van bomen probeert ze de aandacht van politici te trekken. Uiteindelijk stapt Ed Nijpels, minister van Milieubeheer, op haar af. Hij belooft in de klas langs te komen om te vertellen over natuurbeheer.
De minister houdt woord, en neemt een ploeg journalisten mee. Hoewel Van Heugten Nijpels’ bezoek in gang heeft gezet, schuift de meester als journalisten erom vragen enkel jongens naar voren. Als Van Heugten er nu op terugkijkt, begrijpt ze wel dat journalisten aan de leerkracht vroegen wie er geschikt was voor interviews en ze snapt ook dat de persvoorlichter van Nijpels zijn eigen belangen had. Maar juist in het gedrag van de meester ziet ze inmiddels een structureel probleem. Waarom schoof hij jongens naar voren, terwijl zij degene was die helemaal betrokken was bij het onderwerp?
Het is in ieder geval geen willekeur, weet ze nu. “Ik denk dat veel vrouwen along the way kleine dingen ervaren waarvan ze weten: hier klopt iets niet. Als elfjarige had ik natuurlijk nog niet door dat dit over ongelijkheid ging, maar ik had wél een vervelend onderbuikgevoel. Het zat me niet lekker.”
Cartoonist Jip van den Toorn tekent crisis na crisis: 'Ik wil iederéén een spiegel voorhouden'
Met haar mediaplatform VIDM pleit PR-vrouw Van Heugten al jaren voor meer diversiteit in de media, waarbij ze zich met name richt op vrouwen. En nu is er ook een boek: Vaker in de media: zo kom je als vrouwelijke expert in beeld. Je zou het een media-handleiding voor (beginnende) vrouwelijke experts kunnen noemen. Tegelijkertijd zet ze juist ook vraagtekens bij de werkwijze van journalisten (die vooral mannen aantrekt) én die van communicatieafdelingen, die vaak dezelfde mannen naar voren schuiven.
Wat zijn de cijfers? Van alle experts die in de Nederlandse media aan bod komen, is bijna een derde vrouw: we hebben er maar liefst 29 jaar (!) over gedaan om van 12 procent naar 26 procent te komen. In het najaar van 2023 was 37,2 procent van de gasten bij Op1 vrouw, maar inmiddels is dat weer teruggezakt naar 29 procent. En de vrouwen die aan tafel zitten worden vaker onderbroken en zijn gemiddeld een stuk jonger dan de mannen.
Jarenlang runde Van Heugten een PR-bureau voor vrouwelijke ondernemers. Ze besloot zich volledig op haar eigen gender te richten na de opmerking van een mannelijke opdrachtgever. “Hij zei: ‘Nou meisje, als jij dat nou even voor mij doet.’ Toen dacht ik: heb ik zo hard geleerd en gewerkt om mensen ‘meisje’ tegen me te laten zeggen? De situatie voelde totaal ongelijkwaardig. Toen bedacht ik: wat als ik alleen voor vrouwen werk? Dan heb ik daar in ieder geval geen last van. Zo is het begonnen: puur om een ongelijke situatie tussen mij en een opdrachtgever te voorkomen.”
'Mediameiden' Tamar Bot en Fanny van de Reijt: 'De talkshowwereld is een hysterische plek'
In 2008 publiceerde dagblad Dag een onderzoek waaruit bleek dat mannen vijf keer vaker in dagbladen staan dan vrouwen. Van Heugten las het met verbazing. “En dan nog niet eens in de rol van expert, want dan kukelde het percentage nog verder naar beneden. Ik dacht: wat is hier aan de hand? Heel veel vrouwen benaderden mij toen al omdat ze in de media wilden komen. Ze zeiden dat ze niet werden gevraagd en redacties hen oversloegen. En aan de andere kant had je redacties die zeiden: ze zeggen allemaal nee. Dat rijmde niet met elkaar. Die groepen bleken elkaar niet te kunnen vinden.”
Dat jaar besloot ze een mediaplatform op te zetten waarop experts een profiel kunnen maken zodat journalisten hen makkelijk kunnen vinden. Inmiddels staan er 4000 experts op, waarvan negentig procent vrouw. Klaar, dacht Van Heugten: “Nu kan ik weer verder met mijn leven.” In werkelijkheid ziet ze dat redacties vasthouden aan hun eigen contacten en werkwijze. “Het was de zogeheten druppel op de gloeiende plaat. Of ik moest het loslaten en lekker geld blijven verdienen met mijn PR-bureau, óf ik moest er veel harder aan gaan trekken.”
In 2013 besloot Van Heugten zich volledig op het uitbouwen van haar platform VDM te richten. Vaak voelt ze zich “een roepende in de woestijn.” Telkens krijgt ze te horen dat dit nu eenmaal is hoe de maatschappij eruitziet. “Uit cijfers blijkt dat dat helemaal niet klopt. De media lopen achter op de werkelijkheid, en dan ga je nog voorbij aan het feit dat de media ook invloed hebben op hoe die werkelijkheid eruit ziet. Als je vrouwen iedere keer in een stereotype, ondersteunde rol laat zien, geef je een signaal af. Dat beïnvloedt de keuzes die we maken én hoe we worden behandeld door anderen.
Vier keer meer mannelijke politici in grote regionale dagbladen betekent bijvoorbeeld ook dat zij vier keer zoveel invloed hebben op het maatschappelijk debat. Het ontbreken van het vrouwelijk perspectief valt ons vaak niet op, omdat we het inmiddels gewend zijn. Ook economisch gezien zijn mannen in het voordeel. Als ondernemer vergroot het bijvoorbeeld je carrièrekansen als je zichtbaar bent in de media.”
Van Heugten merkt dat steeds meer mediabedrijven gender balancing serieus nemen. Maar het gaat niet alleen om de hoeveelheid mannen en vrouwen die aan het woord komen. Het gaat vooral om in welke rol. Uit een Amerikaans onderzoek onder 350.000 mensen uit 66 landen blijkt dat Nederlanders ‘kampioen stereotype denken’ zijn. “Wij hebben hier de sterkste overtuiging dat de wetenschapper een witte man is. Ook vrouwen in een technisch beroep zijn hier beroerd vertegenwoordigd in de media. Dat bevestig de boodschap dat zij daar éígenlijk niet thuishoren en bevestigt ook weer onze mannelijke associatie met techniek. En dat beïnvloedt vervolgens de keuzes die vrouwen maken én de kansen die ze krijgen.”
Merel Westrik omarmt freelance-bestaan: 'Ik kan voor het eerst wat vrijer nadenken'
Redacteuren koppelen vaak terug dat vrouwen altijd ‘nee’ zeggen. Dat is te makkelijk, vindt Van Heugten. “We komen uit een situatie waarin voornamelijk mannen werden benaderd, en de manier waarop redacties dat doen blijft gebaseerd op mannelijke experts. Mannen zeggen snel ja – ook als het niet per se hun expertise is – omdat ze zich dan lekker kunnen profileren. Maar vrouwen hebben hele andere drijfveren en we moeten juist koesteren dat zij vooral vanuit de inhoud van waarde willen zijn.”
Redacties moeten voor vrouwen dus een andere hengel gebruiken. “Je moet inhoudelijke vragen stellen, en meer naast de vrouwelijke deskundige gaan staan. Wat vind jij als deskundige belangrijk om bij dit onderwerp naar voren te brengen? In plaats van dat je het al helemaal zelf ingevuld hebt en eigenlijk gewoon op zoek bent naar een deskundige die zegt wat jij wilt.
Zeg ook niet: dit is een podium voor je en dat is goed voor je carrière. Want een vrouw zegt geen ja omdat haar ego gestreeld is. Ze krijgt online bovengemiddeld veel shit over zich heen als ze meedoet, over zaken die er helemaal niet toe doen. Juist omdát ze de uitzondering is. Ze krijgt andere vragen aan tafel, wordt meer onderbroken. Dus we moeten het vrouwen niet kwalijk nemen dat ze het héél zorgvuldig afwegen: kan ik inhoudelijk voldoende bijdragen ten opzichte van wat het me kost om daar te zitten?
Daarbij moeten media ook kritischer kijken naar wie nu aan het woord komen, vindt Van Heugten. “Natuurlijk zijn er fantastische mannelijke experts. Maar een journalist heeft wel de verantwoordelijkheid om per expert goed te kijken of dit écht de geschikte persoon is of dat hij alleen weer gevraagd wordt omdat hij zo lekker uit zijn woorden komt. Mannelijke experts moeten daarbij ook zelf stoppen met ‘ja’ zeggen tegen onderwerpen die niet hun expertise zijn. Ze mogen wel wat kritischer op zichzelf worden.”
Voor wie dit leest, en denkt: misschien wil ik (net als mijn mannelijke collega) ook weleens gebeld worden, geeft Van Heugten wat tips. “Wat belangrijk is om te beseffen, is dat de experts die we nu veel zien op dag één nog geen fantastische sprekers waren. Daar zijn vlieguren voor nodig. Ik raad experts aan te kijken welke lokale en regionale media er in hun omgeving zitten en om zichzelf daar aan te bieden als expert. Zeg dat ze je over jouw onderwerp altijd mogen bellen. Dat is net even comfortabeler en helpt je enorm.
En als je ziet dat er een onderwerp in het nieuws is waar je verstand van hebt, of als je zélf nieuws hebt vanwege een onderzoeksresultaat: bied jezelf aan bij redacties. Schrijf opiniestukken, neem het initiatief.”
Hoewel de vooruitgang langzaam gaat, benadrukt Van Heugten dat we qua mindset enorme stappen hebben gemaakt. “Ik hoef steeds minder vaak uit te leggen waarom we meer vrouwen in de media moeten zien. De eerste hindernis is wat dat betreft genomen, en ik krijg inmiddels veel steun in deze missie. Maar dat heeft wel jaren geduurd. De aandacht moet dus niet verslappen. Nu gaat het erom: hoé gaan we dit samen voor elkaar krijgen?”
‘Vaker in de media’ van Janneke van Heugten is nu verkrijgbaar.
Maral Noshad Sharifi vluchtte uit Iran: 'Een deel van mijn ouders is toen gestorven'
