Wat de kenmerken van een narcist zijn? “Een narcist lijdt aan grootheidswaanzin, vindt zichzelf geweldig. Hij kan alles. Daarnaast is hij arrogant en zet hij mensen in voor zijn persoonlijke doelen. Ben je ziek, zwak of misselijk, dan kan het zomaar zijn dat je zonder pardon aan de kant wordt gezet. Je bent een wegwerpproduct. Narcisten zijn niet empatisch en kunnen zich dus niet verplaatsen in het gedrag van een ander. Ook kunnen ze niet tegen kritiek. Bekritiseer je de narcist, dan is het klaar en wil hij je niet meer om zich heen hebben.”

Giftige situaties

Dat dat tot giftige situaties kan leiden, is niet verwonderlijk. Mensen die onder een narcist werken worden vaak gemanipuleerd, gechanteerd of tegen elkaar opgezet. En toch is het, ondanks de lange lijst aan kenmerken, lang niet altijd duidelijk wanneer je met een narcist van doen hebt. Vlottes: “Het zijn vaak charmeurs, leuke mannen en vrouwen. Ze trekken de aandacht naar zich toe. Hebben vaak goede ideeën en een duidelijke visie.”

Het is overigens niet verwonderlijk dat ze voornamelijk het mannelijke voornaamwoord gebruikt. “Driekwart van de narcisten is man, een kwart is vrouw”. Daarnaast wordt ervan uitgegaan dat ongeveer één procent van de Nederlandse bevolking aan deze persoonlijkheidsstoornis lijdt.

Narcisme herkennen

Vaak wordt volgens de psycholoog pas gaandeweg duidelijk dat er iets niet in de haak is. “Het is lastig om narcisme te herkennen. Ik heb voor mijn boek negentien mensen hierover geïnterviewd. Het kostte een van hen maar liefst tien jaar om erachter te komen dat zijn baas een narcist is. Pas als je er eenmaal ervaring mee hebt, wordt het gemakkelijker om het te herkennen.”

Maar wat als je het eenmaal herkent? “Signaleer het en bescherm jezelf. Narcisme is heel schadelijk. Medewerkers worden bang en ontwikkelen faalangst. Personeelsverloop en ziekteverzuim nemen toe en de resultaten van het bedrijf verslechteren. Je kunt het gedrag van de narcist niet veranderen. Trek daarom je eigen plan. Wil je je baan behouden? Geef dan geen kritiek, maar complimenten. Kaart je ideeën tactisch aan. Zeg bijvoorbeeld: ‘Geweldig plan, maar heb je ook hier en hieraan gedacht?’. En maak jezelf interessant door bijvoorbeeld een groot netwerk.”

Ga weg

Ze vervolgt: “De enige manier om een narcistische leidinggevende weg te krijgen is via hogerhand. Maar dat kan ingewikkeld zijn, omdat een Raad van Bestuur niet altijd ziet wat er gebeurt of andere belangen heeft.” Verandert er niks? “Nieuw werk zoeken kan een goede en simpele oplossing zijn. In het geval van een narcist wordt altijd geadviseerd: blijf niet, ga weg. Maar niet iedereen heeft die keuze.”

Narcisme in organisaties – Hoe overleef ik een narcistische manager? is nu te koop.

Lees ook Narcisme-expert: 'Ontzettend veel vrouwen hebben relatie met narcist'