‘Het kan iedereen gebeuren dat je gaat geloven in nepnieuws of misschien zelfs complottheorieën’, vertelt hoogleraar Neuropsychologie Margriet Sitskoorn. Sterker nog, volgens haar leven we allemaal al in een bubbel. Voor je het weet geloof je dat Beyoncé eigenlijk de duivel is.
Het overkwam ook spiritueel werker Sonia Pereira, die jarenlang compleet was geobsedeerd door denkbeelden over satanisme in de showbizz.
De 49-jarige van Kaapverdiaanse afkomst is bij een groter publiek bekend als een van de presentatrices van Astro TV. Ze houdt zich rond 2012 bezig met astrologie en het Aquarius-tijdperk waarin grote veranderingen op ons af komen.
In die periode stuit ze voor het eerst op complottheorieën over satanisme in de showbizzwereld. Zo zou Beyoncé satanisch zijn en waarschuwde Michael Jackson ons daar al voor. Pereira zuigt alle informatie als een spons op en wordt langzaam via internet de fuik van nepnieuws ingetrokken.
Het loopt helemaal uit de hand als Pereira er in datzelfde jaar achter komt dat ze een stalker heeft. “Bij Astro TV kwamen al twee jaar lang dreigbrieven voor mij binnen. Die hadden ze mij nooit laten zien. Hoewel mijn collega’s dat waarschijnlijk deden om mij te beschermen, was ik woest. Dit was de druppel en hét bewijs dat ze allemaal deel uitmaakten van een satanische beweging”, vertelt ze.
Vanaf dan raakt de presentatrice in een neerwaartse spiraal. Ze wordt angstig, slaapt niet meer, heeft woedeaanvallen en is compleet de kluts kwijt. Pereira vertelt dat ze een PTSS-trauma krijgt en hulp zoekt voor haar angsten over satanisme bij spirituele gidsen, een medium, pastoor, noem maar op. Ze hekelt nu het feit dat niemand haar naar een psychiater verwees.
Achteraf gezien denkt Pereira dat ze rond 2015 – 2016 in een soort psychose zat. Pas als haar vriend het uitmaakt, komt de ommezwaai. Ze beseft dat ze zo niet door kan gaan en zoekt professionele geestelijke hulp. “Ik geloof nog steeds wel dat er satanisten zijn, maar niet meer dat het zoveel invloed heeft op ons burgers. Dat betwijfel ik.”
Volgens neuropsycholoog Margriet Sitskoorn is het helemaal niet raar dat Pereira in de wereld van nepnieuws terechtkwam. “Het is heel menselijk als dat gebeurt.” Sitskoorn, die de boeken Het maakbare brein en HersenHack schreef, kan vanuit de evolutie goed verklaren waarom het iedereen kan overkomen.
“We zijn nu eenmaal gevoelig voor nepnieuws. Dat komt om te beginnen doordat we in een datamaatschappij leven en heel veel informatie tot ons nemen. Vroeger was het zo: wat je ziet is echt. Maar tegenwoordig hoeft dat helemaal niet zo te zijn. Alleen zijn daar je hersenen nog niet op ingesteld.”
“Die hersenen zijn lui en als ze denken: o snap ik, ken ik, dan stoppen ze met nadenken en nemen ze de informatie aan voor waarheid. Daarbij zijn hersenen gevoelig voor alles wat doorspekt is van emoties. Gaat het over bloed, sex of geweld? Dan slaan we daar op aan. Dat is logisch, want hersenen zijn gericht op hoe je je beschermt tegen gevaar. ”
Nepnieuws en mooie verhalen zorgen er volgens Sitskoorn voor dat je de wereld denkt te begrijpen. “We zijn van oudsher gericht op verhalen en als iemand dan opstaat en vertelt hoe het allemaal zit, dan zijn wij geneigd dat te geloven. Door internet en social media kun je helemaal in je eigen bubbel leven. Door algoritmes krijg je ook steeds bevestiging, omdat je steeds dezelfde informatie krijgt over wat je eerder zocht en al wist. Kortom: wat je denkt en gelooft, lijkt de waarheid.”
Goed, we kunnen er dus allemaal in trappen. Maar misschien wel de belangrijkste vraag is: hoe kom je er weer uit? Sitskoorn zegt dat het begint met je openstellen, naar het kijken naar de andere kant van het verhaal. Het herkennen van mechanismen en raadplegen van andere bronnen zijn twee hulpmiddelen.
Sitskoorn : “Een voorbeeld? Nou stel, je leest bijvoorbeeld zoiets als: ‘bekende tv-persoon drinkt bloed van kinderen’, dan sla je daar van nature direct op aan. Wekt een verhaal een sterke emotie bij je op? Dan zoomen onze hersenen direct in en dan wil je dat verhaal horen. Maar juist dan moeten de alarmbellen gaan rinkelen. En besef: als je gemanipuleerd bent, dan komt dat niet omdat je gek bent, maar doordat je hersenen op een bepaalde manier ontwikkeld zijn, het is menselijk. En tot slot: stap eens uit je bubbel door een keer goed te luisteren naar wat de ander te vertellen heeft.
Dat laatste probeert Pereira nu ook te doen. Tegenwoordig reageert ze bijvoorbeeld op Facebookposts om echt in gesprek te gaan met mensen die anders denken. “Het gaat mij aan het hart om te zien dat zoveel mensen worden weggezogen in nepnieuws. Ik wil mijn eigen verdriet en pijn nu omzetten in liefde en mensen helpen door met ze in gesprek te gaan.”
Bekijk hieronder een filmpje van het Netwerk Mediawijsheid voor meer uitleg.
Psycholoog over het geloven in complottheorieën: 'Het geeft houvast'
