In de rubriek ‘Monumentje’ interviewen we elke week iemand die een ode wil brengen aan een overleden geliefde, vriend of familielid. Deze week herdenkt Iris (37) haar moeder José, die koos voor euthanasie.
José leefde bijna 25 jaar met de ziekte MS.
Trigger warning: hieronder volgt een beschrijving van een zelfdodingspoging.
Als Iris nog klein is krijgt José voor het eerst klachten. Ze voelt zich vaak niet goed en ze kan sommige dingen opeens niet meer. Ze gaat de medische molen in en komt erachter dat ze MS heeft. Het is een enorme shock. José runt op dat moment haar eigen succesvolle kapsalon en ze heeft haar jonge dochter om voor te zorgen. “Ze is nog heel lang blijven werken”, vertelt Iris, “maar ze had helaas de variant waarin er weinig verbeteringen mogelijk waren waardoor ze uiteindelijk moest stoppen”.
“Ik ken mijn moeder niet zonder dat ze ziek was, dus voor mij was het normaal dat zij bepaalde dingen niet kon die de moeders van vriendinnetjes wel konden.” Als Iris 15 jaar is verkoopt haar moeder de kapsalon en gaan ze kleiner wonen. Uitjes die voor anderen vanzelfsprekend zijn worden steeds moeilijker om te ondernemen. “Een dagje naar het strand bijvoorbeeld, dat deden we niet want ze kon niet over het strand lopen. We moesten ook altijd checken of een plek – en de wc’s – wel rolstoeltoegankelijk waren. Ons leven stond wel in het teken van zorgen dat ze met zo veel mogelijk mee kon.”
Het gezin gaat graag op wintersport. Iris’ vader is Oostenrijks dus elk jaar trekken ze naar de bergen voor familiebezoek en om te skiën. “Zij kon niet meer op de latten staan, dus wachtte op ons als wij wel de berg afgingen. Het was wel verdrietig dat zij dat niet meer kon, maar ze gunde ons het plezier van de wintersport.”
José houdt altijd hoop voor een nieuwe behandeling en ze doet mee met experimentele onderzoeken. Ook zorgt ze dat ze door middel van revalidatietherapie toch haar spieren soepel houdt, mocht er ineens een medicijn op de markt komen. “Ze was aan de ene kant heel sterk en optimistisch, maar achter gesloten deuren kon ze ook heel verdrietig en boos zijn over haar situatie.”
Op een gegeven moment gaat het steeds slechter met de gezondheid van José. “Plassen ging moeilijk, ze had vaak blaasontsteking en als ze naar de wc ging kwamen er maar een paar druppeltjes uit. Toen ze een katheter kreeg vond ze dat echt vreselijk”, herinnert Iris zich. Ook komt er bij haar vader en moeder een tillift in huis, omdat José steeds minder mobiel is. “Dat vond ze echt mensonterend”, aldus Iris. “Mijn vader moest haar met alles helpen en ze zei een keer tegen mij: als ik een keer ruzie met ‘m heb en hij loopt de deur uit dan hang ik hier.” Steeds vaker laat ze blijken dat ze er genoeg van heeft. “Wij bleven dan benadrukken wat ze wel nog kon en zo sudderden we dan weer even door.”
Uiteindelijk kan José ook niet meer haar eigen vlees snijden zonder het mes te laten vallen, het boezemt haar angst in dat ze op een dag wakker wordt en dan bijvoorbeeld niet meer kan praten. “Uit wanhoop heeft ze toen een halfbakken zelfdodingspoging gedaan omdat ze bang was dat haar euthanasieverzoek niet goedgekeurd zou worden.” José overleeft het en wordt wakker in het ziekenhuis. Ze is boos op Iris en op haar man. “Mag ik dan niet gaan? vroeg ze daarna geïrriteerd aan ons. Ik zei: je mag wel gaan, maar niet op deze manier.” Er volgt een psychische evaluatie en lichamelijke check voordat José goedgekeurd wordt voor euthanasie. Al met al duurt dat drie maanden en dan mag ze een datum prikken. “Ze wilde nog een paar leuke dingen doen dus toen ze de goedkeuring kreeg koos ze een datum drie weken later”, legt Iris uit. Ze ondernemen in de tijd die ze nog hebben kleine fijne dingen met het gezin.
Als de datum voor José’s overlijden is vastgesteld pakt ze door en belt ze zelf een uitvaartondernemer om haar afscheid te regelen. “Er kwam iemand langs met een bloemen- en kistenboek en zo kon ze zelf alles uitkiezen”, blikt Iris terug. “Voor de uitvaart had ze stukjes audio ingesproken, gericht aan haar zus, mijn vader, zijn familie in Oostenrijk en aan mij. Dat leverde ze aan op usb, de uitvaartondernemer hoefde alleen alles aan elkaar te praten.”
De avond voor de euthanasie leest Iris haar moeder de begrafenis-speech voor die ze geschreven heeft. “Ze was heel benieuwd en wilde graag weten wat ik dan zou gaan zeggen.” De volgende dag helpt Iris haar moeder met haar haren en make-up. “Ze wilde zelf graag de controle houden, zowel bij haar overlijden als haar uitvaart”, lacht Iris liefdevol. “We hebben die dag nog spelletjes gedaan en gelachen. Het was heel surrealistisch. We hadden nog lol samen en over een paar uur zou ze er niet meer zijn.” José sterft op 21 maart om iets over vier omringt door haar echtgenoot, dochter en schoonzoon. “Ze was er heel erg klaar voor om te overlijden. Ze sliep rustig in met op de achtergrond haar lievelingsmuziek.”
José regelt cadeautjes en een afscheidsbriefje voor haar gezin die ze pas mogen openmaken na haar overlijden. “Mijn vader kreeg een nieuw dekbedovertrek, voor een frisse start met zijn nieuwe liefde en ik kreeg een muziekdoosje voor op een toekomstige babykamer.” José weet dat Iris op dat moment een vurige kinderwens heeft en laat ook een brief achter die ze mag openmaken als ze bevallen is. “Daar stond in: veel liefs, van een hele trotse oma.” Krap een jaar na haar overlijden bevalt Iris van haar eerste kindje.
“Ik ben inmiddels moeder van drie en ik herken veel van haar in mijn eigen manier van moederen. Ik maak ook overal een liedje van en soms hoor ik mezelf praten en dan is dat precies wat mama ook gezegd zou hebben”, lacht Iris door haar tranen heen. Dit jaar is het 10 jaar geleden dat José overleed en ze mist haar tijdens de alledaagse dingen. “We belden elke dag wel even om even te kletsen over niks. Ik ben vaak benieuwd wat ze nu zou zeggen over bepaalde dingen en er zijn zoveel mijlpalen waar ze nog bij had moeten zijn.”
Het is niet de enige verrassing die José voor haar dood organiseert. Drie weken na het overlijden van haar moeder is Iris jarig en er ligt een briefje dat er bloemen bij de buren zijn bezorgd. Als haar vriend – inmiddels man – ze ophaalt en ermee binnenkomt weet ze meteen dat ze van haar moeder afkomstig zijn. “Het boeket kon alleen van haar zijn want het bestond uit oranje rozen en paarse irissen, net als op haar uitvaart. Op het kaartje stond, in haar handschrift: zie je wel dat ik altijd bij je ben.”
Ter nagedachtenis aan José Schöszwender – van Kuijk 28-01-1956
21-03-2013.
Worstel je met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat er dan over. Bel 0800-0113 (dit kan 24/7) of ga naar www.113.nl.
Wil jij ook het verhaal vertellen van jou en je overleden dierbare? Mail je naam, leeftijd, telefoonnummer en in een paar zinnen je verhaal naar lezer@linda.nl o.v.v. Monumentje.
Sabine verloor haar zoon Daan (16) door een scooterongeluk: 'Hij moest nog zoveel meemaken'
