Als je aan hoogbegaafdheid denkt, denk je misschien aan de wonderkinderen die op hun 8ste klaar zijn met het gymnasium of op hun 12de een universitaire studie hebben afgerond.
Maar hoogbegaafdheid is meer dan een hoog IQ hebben, vertelt psycholoog Yvonne Duran van Praktijk Hoogbegaafd te Roosendaal.
Hoogbegaafdheid zit verweven in de anatomie van de hersenen, vertelt Duran. “De hersenen van hoogbegaafde mensen hebben niet alleen meer cellen, maar ook meer verbindingen tussen die cellen en een snellere impulsoverdracht. Dat zorgt ervoor dat een aantal eigenschappen zichtbaar wordt.”
Duran maakt onderscheid tussen cognitieve eigenschappen en persoonlijkheidseigenschappen. Onder cognitieve eigenschappen valt wat eerder altijd werd gezien als dé bepaler van iemands hoogbegaafdheid: IQ. “Maar creatief denken is net zo goed een cognitieve eigenschap. Hoogbegaafde kinderen kunnen vaak veel antwoorden bedenken op een bepaalde vraag en stellen veel vragen terug.”
Maar het zijn vaak niet de cognitieve eigenschappen die hoogbegaafde kinderen het gevoel geven dat ze ‘anders zijn’. “Dat zit veel meer in de persoonlijkheidseigenschappen. Hoogbegaafde kinderen ervaren de wereld intenser dan mensen om hen heen.”
Duran onderscheidt vijf verschillende ‘intensiteiten’. Er is bijvoorbeeld de emotionele intensiteit, die ervoor zorgt dat hoogbegaafde kinderen hun emoties sterker beleven dan anderen. “Ze kunnen heel bang zijn, of heel gelukkig, of heel boos. Vaak vinden ze het lastig om die emoties te reguleren; dan uit het zich bijvoorbeeld in driftbuien.”
Driftbui in de supermarkt: herkenbare situatie van vader vliegt internet over
Naast de emotionele intensiteit zijn er de intellectuele (een verlangen naar een grondig begrip van de wereld), sensorische (het sterker ervaren van prikkels als licht en geluid, maar ook bijvoorbeeld overgevoeligheid voor structuren in voeding of labels in kleding), psychomotorische (veel energie hebben, snel en veel praten, veel bewegen) en beeldende (een sterke verbeeldingskracht, veel dagdromen) intensiteiten.
Door deze intensiteiten wordt hoogbegaafdheid nogal eens verward met andere diagnoses, vertelt Duran. “Veel energie hebben kan onterecht worden toegeschreven aan ADHD, terwijl het dagdromen en zich terugtrekken in de eigen gedachten kan wijzen op autisme. Daardoor vinden er vaak misdiagnoses plaats.” Als er vermoedens zijn van een zogenoemde ontwikkelingsstoornis en het kind óók een hoge intelligentie heeft, is het goed om een praktijk te zoeken die gespecialiseerd is in hoogbegaafdheid, raadt ze aan.
Bij jonge kinderen is een combinatie van hoge intelligentie en emotieregulatieproblemen een teken van hoogbegaafdheid, zegt Duran. “Maar bij hoogbegaafde tieners kunnen die problemen zich al veel verder hebben gemanifesteerd. Ze kunnen kampen met angststoornissen, depressies of een (beginnende) eetstoornis. Ook hebben ze vaak problemen met sociale contacten, omdat ze andere mensen missen die op een gelijk niveau functioneren.”
Bij het diagnosticeren van hoogbegaafde kinderen is het dan ook belangrijk om niet alleen het IQ te testen, zoals nu vaak wordt gedaan, zegt Duran. “Natuurlijk kun je wel een IQ-test laten doen. Maar als een kind hoog scoort, zou de conclusie dan alleen moeten zijn dat het kind een hoge intelligentie heeft. Niet dat het hoogbegaafd is; dat is veel complexer.”
'Mensen die 's ochtends snoozen zijn intelligenter én creatiever'
Want hoogbegaafde kinderen zijn vaak niet degenen die de universiteit afmaken: “Soms zijn het juist degenen die bijvoorbeeld afzakken van 3-vwo naar 3-havo, misschien daarna zelfs naar de mavo. Dat komt omdat ze zich niet begrepen voelen op school, veel frustraties ervaren. De intensiteiten zorgen regelmatig voor een laag zelfbeeld, waardoor ze denken dat ze het toch allemaal niet kunnen.”
Als hoogbegaafde kinderen gaan onderpresteren, wordt het lastiger om hoogbegaafdheid vast te stellen, geeft Duran toe. “Om intelligentie toch te herkennen, kijken we dan naar de ontwikkeling vóór het vierde levensjaar. Dan zijn verveling en frustratie nog niet aan de orde. Ook speelt erfelijkheid een grote rol. Als een ouder of een broertje of zusje hoogbegaafd is, is dat een teken dat het betreffende kind het ook kan zijn.”
Dat geldt ook andersom: als een kind hoogbegaafd is, is er een grote kans dat één van de ouders dat ook is. Maar omdat er vroeger minder aandacht voor was, hebben veel hoogbegaafde volwassenen daar van zichzelf geen weet van.
“Bij gezinnen waarin hoogbegaafdheid voorkomt, gaat het er anders aan toe dan bij andere gezinnen”, vertelt Duran. “Het zijn vaak pittige gezinnen, waarin flinke discussies kunnen voorkomen. Maar er kan ook veel humor zijn die anderen misschien niet begrijpen. Soms is er veel ruzie, omdat hoogbegaafde kinderen moeite hebben met autoriteit en alle huisregels bediscussiëren. De intensiteit zit in het hele gezin.”
Twee derde samengestelde gezinnen binnen vijf jaar weer uit elkaar
Gespecialiseerde praktijken zoals die van Duran bieden ondersteuning aan voor hoogbegaafde kinderen. “In die begeleiding richten we ons vooral op het reguleren van emoties en intensiteiten, omdat daar vaak de struggles van hoogbegaafde kinderen vandaan komen”, aldus Duran. “En we kijken naar de omgeving. Hoogbegaafdheid heeft invloed op het hele gezin, dus óók de ouders moeten hierin worden betrokken.”
