Katja Teunissen wil al jarenlang dolgraag in een hospice werken. Enig probleem: ze is stervensbang voor de dood. Toch besluit ze haar angst te overwinnen en zich aan te melden als zorgvrijwilliger bij hospice Kalorama Bethlehem.
Billen poetsen, bedden verschonen, luisteren naar de verhalen van de bijzondere bewoners: het boeit Katja mateloos.
“Ik ben veel te empathisch om in een hospice te werken”, zegt een kennis tegen me. Ik kijk hem verwonderd aan. Ik ken hem vooral als een man met een scherpe tong en niet zozeer als een enorm gevoelige ziel. Maar dat is niet de reden van mijn verbazing.
Want zegt hij nu eigenlijk op een subtiele manier dat ik en mijn collega’s van het hospice minder invoelende wezens zijn dan hij? Of neem ik zijn woorden te persoonlijk en overgevoelig op? Ik voel de neiging om in de verdediging te schieten, maar houd me in. “Wat bedoel je daarmee?”, vraag ik zo neutraal mogelijk. “Nou, je bouwt een band op met die mensen en even later zijn ze dood. Dat trek ik niet.”
'Wat voor leven heb je geleid als niemand bij je wil zijn in je laatste uren?'
Waarom kan ik het overlijden van onze bewoners wel verdragen, vraag ik me later af. Ik ervaar dat ik zowat elke gast van het hospice onmiddellijk in mijn hart sluit. En het komt ook altijd binnen als een gast sterft. Toch heb ik geen grote moeite met het loslaten van onze bewoners. Dat komt waarschijnlijk ook omdat ze zelf vaak klaar zijn om te gaan. Een andere reden is dat ze meestal te kort bij ons zijn om je aan elkaar te gaan hechten. Ze zijn in de meeste gevallen slechts een paar weken bij ons. Al zijn er genoeg overleden gasten die in mijn gedachten blijven en aan wie ik regelmatig terugdenk, zoals aan Theo; een grote inspiratiebron. Tot zijn laatste ademteug bleef hij nieuwsgierig naar de mensen en wereld om zich heen.
Hoe gaan mijn collega’s die al jarenlang in de palliatieve zorg werken eigenlijk om met de dood van de mensen die ze dagelijks verzorgen, vraag ik me af. “Ik denk vrijwel nooit na over de dood”, reageert een collega. “Ik doe er alles aan om het onze gasten zo comfortabel mogelijk te maken. Dát heeft mijn volle aandacht. Zonder empathie kun je dit werk niet doen. Tegelijkertijd is het belangrijk om een bepaalde, professionele distantie te bewaren. Zonder dat kun je dit werk ook niet doen.”
Gepaste afstand bewaren valt als beginnend zorgvrijwilliger niet altijd mee. Het lukt me meestal wel door me goed te focussen op mijn werkzaamheden en me niet te indringend te verplaatsen in de ander. Dat blijft uitdagend. Kermend van de pijn keek bewoonster Annie me vorige week aan toen de verpleegkundige even weg was om nieuwe medicatie voor haar te halen. “Help me dan toch, doe iets”, riep ze me toe.
Voorovergebogen in een ongemakkelijke houding probeerde ik uit alle macht haar pijn te verzachten door haar rug te masseren en ademhalingsoefeningen met haar te doen. In gedachten stelde ik me voor hoe machteloos ze zich moest voelen. Dat beeld in combinatie met mijn verkeerde houding zorgde ervoor dat ik duizelig werd. “Dit is niet het moment om flauw te vallen”, sprak ik mezelf gedecideerd toe. “Goed blijven uitademen, gaan zitten en rustig verder masseren.”
Aan medelijden heeft echt helemaal niemand iets. Meeleven zonder zelf onderuit te gaan is de kunst.
'Ik voel me niet goed. Ineens besef ik dat het nu niet lang meer duurt'
Katja Teunissen is journalist, werkt daarnaast op de Radboud Universiteit en woont samen met haar 18-jarige dochter Luca in Nijmegen.
