Per ongeluk wakker worden uit je narcose: je ligt er als patiënt niet op te wachten tijdens een operatie. Toch gebeurt het soms. Wat doet zo’n onbedoelde ontwaking met je?
Birgit Houweling-van Kleeff (55) werd in 2015 wakker tijdens een operatie en vertelt hoe zij dit ervaren heeft.
“Sinds ik kinderen heb, denk ik meer na over de dood,” vertelt Birgit. “Ik hoop dat ik geen auto-ongeluk krijg en ben bijvoorbeeld bang dat ik niet wakker zal worden uit een narcose. Oh, de ironie. In 2015 werd ik namelijk geopereerd aan mijn galblaas en werd ik juist te vróeg wakker, waardoor ik een stukje van de operatie meekreeg. Het was echt een vreselijke ervaring.”
Birgit hoort hoe de artsen met elkaar praten over haar operatie en over hun weekendplannen, en hoort hoe ze instrumenten op een tafeltje leggen. “Ik lag vastgebonden en had spierverslappers gekregen, dus kon me niet bewegen. Toen raakte ik echt in paniek. Ik wilde hen duidelijk maken dat ik niet meer sliep, maar het kón niet. Ik probeerde mijn ogen te openen, maar die zaten dichtgeplakt. De artsen zagen hierdoor wel aan mijn gezichtsuitdrukking dat ik bij bewustzijn was en riepen in paniek om meer narcose. Toen ging ik weer onder zeil.”
Tijdens haar awareness, zoals zo’n ontwaking genoemd wordt, voelt Birgit geen pijn. Daar is ze blij mee, maar het maakt de algehele ervaring niet ineens veel aangenamer, vertelt ze. “Ik herinner me alles echt nog goed. Je ligt daar en je wordt wakker, maar kunt het niet laten merken. Dat is traumatisch.” Na de operatie meldt ze aan een verpleegkundige dat ze wakker is geweest, maar daar wordt niets mee gedaan. Twee weken later, tijdens een controle, vraagt ze nogmaals om een nagesprek. Een afspraak met de anesthesiemedewerker volgt.
“Hij erkende dat er iets was misgegaan, omdat het moeilijk is om in te schatten hoeveel narcose iemand precies nodig heeft. Hij maakte een aantekening in mijn dossier, zodat ze de volgende keer beter opletten, maar daar bleef het bij. Ik kreeg geen excuses en heb het hierbij laten zitten, maar denk er nog vaak aan. Een jaar of twee heb ik heel slecht geslapen en had ik nachtmerries. Ik werd ’s nachts in paniek wakker omdat ik dacht dat ik verlamd was. Gelukkig neemt dat met de tijd af, maar ik ben nog steeds wel bang om nogmaals geopereerd te worden.”
Caroline van der Marel is werkzaam als anesthesioloog bij het Erasmus MC en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie. Ze vertelt dat je niet meteen in paniek hoeft te schieten voor je eerstvolgende operatie. “Dit komt gelukkig weinig voor. Bij 0.005 procent van de operaties vertelt een patiënt naderhand uit zichzelf dat hij of zij dit heeft meegemaakt. Als artsen hier actief naar vragen na elke operatie ligt dat cijfer iets hoger: 0.1 procent. Vroeger lag dit aantal hoger, maar de apparatuur die we gebruiken voor monitoring is sindsdien sterk verbeterd. Het gebeurt tegenwoordig dus écht heel weinig.”
Driekwart van de ‘wakkeren’ voelt geen pijn, de meeste mensen horen geluiden uit de operatiezaal en ervaren dat ze niet kunnen bewegen. Meestal vindt dit plaats tijdens het inslapen of ontwaken, maar in sommige gevallen, zoals Birgit, gebeurt het ook tijdens de operatie. Van der Marel: “Een narcose bestaat meestal uit drie onderdelen: slaapmiddel, pijnstiller en spierverslapper. Als iemand ontwaakt, ligt dit meestal aan een tekort aan slaapmiddel. Dan ben je dus bij bewustzijn, maar voel je geen pijn en kun je niet bewegen.”
“Het is soms inderdaad lastig te voorspellen hoeveel iemand nodig heeft, daarom monitoren we patiënten op meerdere manieren. Er zit altijd een anesthesioloog of anesthesiemedewerker naast, zodat zij de patiënt kunnen kalmeren en weer onder narcose kunnen brengen.”
Waar kan het aan liggen, die onbewuste wil om wakker te worden? Een narcose wordt bepaald aan de hand van veel factoren: leeftijd, lichaamsgewicht, onderliggende aandoeningen en andere patiëntfactoren. Als iemand veel alcohol drinkt of regelmatig drugs gebruikt, kan het dus zijn dat zij meer narcose nodig hebben dan iemand met een vergelijkbaar lichaam.
Dat onze roodharige medemens meer slaapmiddelen nodig heeft, is een hardnekkig gerucht, maar dat kan volgens Van der Marel nog niet bevestigd worden. Net als het gegeven dat vrouwen over het algemeen sneller wakker worden dan mannen. “Dat is een heel interessante observatie, die nog verder onderzocht wordt. We weten bijvoorbeeld ook dat vrouwen meer kans hebben op misselijkheid na een operatie. In de geneeskunde zijn we lang uitgegaan van gelijkheid: man en vrouw zijn hetzelfde als patiënt. Dat wordt steeds vaker tegengesproken, dus het wordt tijd dat we meer naar vrouwen apart gaan kijken. Ook op het gebied van narcose.”
Eén ding is zeker als het aankomt op angst rondom narcoses: praat erover. Van der Marel: “Ik wil nogmaals benadrukken dat het écht heel weinig voorkomt en het niet nodig is om hier bang voor te zijn. Is dit wel zo en staat een operatie op de planning? Praat er dan over met je behandelend arts en anesthesioloog, geef het van tevoren aan.”
“Als je al zoiets hebt meegemaakt, kaart het aan bij het ziekenhuis. Vraag om een nagesprek. Zo komt er een notitie in je dossier en is iedereen op de hoogte dat dit een risico is. Als je daarbij psychologische hulp wordt aangeboden, neem die dan ook aan. Het is nooit goed om rond te blijven lopen met zo’n ervaring.”
Dit artikel verscheen eerder op LINDA.nl in 2021.
Sandra (43) had slaapverlamming: 'Ik was wakker en kon me niet bewegen, de paniek sloeg toe'
