Klimaatverandering zorgt voor extremere weeromstandigheden, voor droogte en in sommige gevallen zelfs voor natuurrampen als overstromingen. En hoewel iedereen wereldwijd last heeft van de gevolgen daarvan, geldt dat vooral voor vrouwen.
Dat is zo in lagelonenlanden, maar óók in Nederland, legt onderzoeker Klimaatverandering & Gender Mariëlle Feenstra uit aan LINDA.nl.
Klimaatverandering en genderongelijkheid gaan op verschillende manieren hand in hand, zo laten verschillende onderzoeken zien. Het is bijvoorbeeld zo dat er na natuurrampen – waarvan de intensiteit, frequentie én duur toenemen door klimaatverandering – meer geweld tegen vrouwen wordt gepleegd. Daaronder valt fysiek huiselijk geweld, maar ook bijvoorbeeld gedwongen huwelijken en verkrachtingen door zowel vreemden als naasten.
Het wetenschappelijke artikel Extreme events and gender-based violence: a mixed-methods systematic review keek naar de resultaten van ruim veertig onderzoeken die dit geweld behandelen. De meeste daarvan concluderen een toename van gendergerelateerd geweld tijdens of na extreme weeromstandigheden. Die creëren namelijk een omgeving waarin geweld vaker voorkomt, met economische instabiliteit, voedselonzekerheid en simpelweg veel stress. Vrouwelijke klimaatvluchtelingen zouden extra kwetsbaar zijn voor dit geweld, net als transgenders en homoseksuele mensen.
Het geweld tegen vrouwen heeft grote gevolgen, aldus de auteurs van het artikel – waaronder fysieke verwondingen, ongewenste zwangerschappen, blootstelling aan soa’s en mentale problematiek als PTSS. Bovendien zou het geweld vrouwen nog kwetsbaarder maken; zo zouden vrouwen eerder in een onveilige omgeving blijven omdat er in een opvang ook risico is op seksueel geweld, schrijven de auteurs.
‘Klimaatakkoord levert financieel veel meer op dan het kost’
Maar het toenemende geweld is niet de enige manier waarop vrouwen in armere landen getroffen worden door klimaatverandering. Vrouwen hebben na een overstroming bijvoorbeeld minder mogelijkheden om te vluchten dan mannen, legt onderzoeker Mariëlle Feenstra uit. “Dat komt doordat zij vaak afhankelijk zijn van een klein stukje grond met gewassen. Ook zijn ze verantwoordelijk voor zorgtaken dicht bij huis, waardoor verhuizen lastig is.”
Teresa Anderson, coördinator klimaatbeleid bij ActionAid International, legde aan platform OneWorld uit dat vrouwen vaak ook minder toegang hebben tot bijstand, voorlichting, kredieten en landrechten. “Als gevolg van dat laatste kunnen ze minder investeren in zaken als irrigatie, diversificatie van het aantal gewassen of windschermen die hun land weerbaarder zouden maken tegen klimaatveranderingen.” Onder meer daardoor raken vrouwen vaker ondervoed. Sommige vrouwen beginnen met sekswerk om tóch eten op tafel te krijgen, blijkt uit onderzoek.
“Naast het werk op het land hebben vrouwen bovendien allerlei andere taken op hun bordje. Zoals water en brandhout verzamelen, vee voederen, de opvoeding van de kinderen en zorg voor de ouderen”, zei Anderson tegen OneWorld. Als de droogte door klimaatverandering toeneemt, moeten vrouwen verder lopen voor dat water en worden meisjes vaker van school gehaald om water te halen. Bij waterbronnen worden zij soms zelfs ontvoerd, schrijft OneWorld op basis van een rapport van het Climate Change and Resilience Information Center.
Toch bestaat het verband tussen genderongelijkheid en de gevolgen van klimaatverandering niet alleen ver van ons bed. Ook in Nederland is het te merken, stelt Mariëlle Feenstra. Zij doet sinds 2017 onderzoek naar energiearmoede in Nederland: iets waar nu steeds meer mensen last van hebben, maar wat voor sommige mensen al heel lang bestaat. “En het zijn vooral vrouwen die moeite hebben de eindjes aan elkaar te knopen”, vertelt ze.
Vrouwen hebben gemiddeld minder geld om van te leven, legt Feenstra uit. “Alleenstaande oudere vrouwen krijgen bijvoorbeeld vaak een laag pensioen omdat ze in hun leven weinig tot niet gewerkt hebben. Vrouwen zijn bovendien oververtegenwoordigd in alleenstaande huishoudens. Het inkomen van alleenstaande vrouwen met kinderen is gemiddeld ook lager dan dat van alleenstaande mannen met kinderen.”
Daardoor wonen (alleenstaande) vrouwen vaker in een ouder, slecht geïsoleerd huis en hebben ze meer last van extremer weer. “Door klimaatverandering verandert het weerbeeld. De zomers worden warmer, de winters guurder. Als je huis niet gebouwd is om daarop te reageren, heb je veel last van heel heet of heel koud weer.” Bovendien worden vrouwen in zulke huizen harder getroffen door hoge energieprijzen als ze hun huis willen opwarmen of afkoelen.
Jaarlijks steeds meer kans op een regen aan weerrecords door klimaatopwarming
Vrouwen zijn bovendien oververtegenwoordigd in de (sociale) huursector, legt Feenstra uit. “Daarmee zijn ze afhankelijk van een huisbaas of woningcorporatie om hun huis te verduurzamen.” En dat terwijl duurzame gedragsaanpassingen eerder landen bij vrouwen dan bij mannen, blijkt uit onderzoek. “Vrouwen kopen bijvoorbeeld meer vega(n) en biologisch eten en gaan vaker met het ov. Maar dat wordt allemaal steeds duurder.”
Zogenoemde ‘klimaatadaptatiemaatregelen’ als zonnepanelen, elektrische auto’s en warmtepompen zijn niet voor iedereen weggelegd, zegt Feenstra. “Die zijn vooral voor mensen die er de middelen voor hebben. De gemiddelde elektrische rijder is een hoogopgeleide witte man, terwijl mensen met minder te besteden in een oude diesel blijven rondrijden. Zo wordt de duurzaamheidskloof steeds groter.”
Goed klimaatbeleid is een manier om die kloof te dichten. Maar: “De mensen die nu het beleid maken, zijn niet de mensen die er ook de effecten van ondervinden. Vrouwen zijn bijvoorbeeld ondervertegenwoordigd in klimaatgerelateerde beroepen. Een niet-diverse groep aan beleidsmakers kijkt vaak minder goed naar de diversiteit in huishoudens als het bijvoorbeeld gaat om subsidieregelingen voor verduurzaming. Het klimaat raakt ons allemaal, maar het beleid maken we nog niet samen.”
Feenstra pleit dan ook voor ‘klimaatrechtvaardigheid’: een klimaatbeleid waarmee de baten en lasten ten gevolge van klimaatverandering rechtvaardiger worden verdeeld. “Nu zie je een soort symptoombestrijding omdat de energieprijzen de pan uit rijzen. Maar je kunt beter de duurzaamheidsongelijkheid aanpakken. Nu woont de één in moderne, duurzame villa en de ander in een tochtig, vochtig huurwoninkje. Dat is gewoon niet eerlijk.”
Oprichter Patagonia geeft zijn miljardenbedrijf weg om klimaat te redden
