Nukkig en boos

Twee jaar voor het misging, trok Janine voor het eerst aan de bel. De relatie liep niet. Hij deed zo mopperig, leek niet happy. Het ging niet goed met Bart, vond ze. Hij zei: ‘Het is mijn werk.’ Dat wilde ze best geloven. Terwijl hij het goed deed: econometrie gestudeerd – dan moet je slim zijn – en een prima baan had als consultant. Hij wist goed waarmee hij bezig was, al duurde dat vaak tot diep in de avond. Laptop op schoot en doortikken. Een slimme man, zegt Janine, met veel humor. Een snelle denker, een mooie man ook, met een ontzettend aanstekelijke lach, die erg veel van haar hield. En zij hield van hem. Doet dat nog steeds.

En dan waren er drie kinderen. Een jongen van acht, een meisje van vier en eentje van twee. Daar had Bart toch ook mee te maken, maar hij verdroeg ze steeds minder. Werd nukkig, boos om van alles. Terwijl hij eerst zo’n vrolijkerd was. Het gezin raakte op de achtergrond. Vond zij. En dat moest veranderen. Vond hij ook, want op haar aandringen bezocht Bart een psycholoog. Dat hielp. Zei hij. En nee, ze hoefde niet mee. Want het lag allemaal aan zijn werk. Oké, dacht zij, allang opgelucht.

Het ging inderdaad even beter, maar na drie maanden verviel Bart in zijn oude gedrag. Afhaken van het gezin. Geen energie voor thuis. Doordeweeks tot één uur ’s nachts op de laptop, maar in het weekend om 21.00 uur slapen, op de bank. Geen zin meer in dingen, in kinderen, in vrienden. Na een jaar of wat was bij Janine de maat vol. Ze trok het niet, maar ze kon niks. Want hij wilde niks. Geen relatietherapie. Niets. Wat moest ze? Dit was haar maatje. Haar man. Ze schakelde een vriend in. Het gaat niet goed met Bart, praat jij eens met hem. Dat leverde een goed gesprek op, maar meer ook niet.

Huis te koop

De zomervakantie, een jaar later, inmiddels, werd een catastrofe. Voor Janine. Bart zat voor zijn tent en speelde spelletjes op de telefoon, dook af en toe het zwembad in. Niet dat hij niks wilde, maar dan was het meteen over the top. Zoals met 30 graden stadjes bezoeken met een paar kleintjes. En dan de hele tijd geïrriteerd zijn als het niet ging zoals hij had bedacht. Leuk: nee. Eenzaam voor haar: ja. De kinderen? Die lieten hem links liggen. Hij zei toch nee. Zij negeerde hem ook maar, om teleurstellingen te voorkomen. Leuke vakantie.
Het sloeg op haar over. Na de zomer kreeg ze buikkrampen. Onverklaarbaar. Eierstokken? Baarmoeder? De gynaecoloog kon niks vinden. Stress, weet ze nu. Die van hem, van hun relatie.

Die herfst ging het, ook dat nog, schuiven op zijn werk. Na een overname door Amerikanen werd de sfeer harder, grover en kwamen er een boel regeltjes bij. Maar het belangrijkste: zijn functie verhuisde. Bart zou zijn baan kwijtraken. Met een flinke vergoeding en genoeg tijd om rond te kijken. Maar toch. Bart, vertelt Janine, vond dat aan de ene kant een uitdaging, maar aan de andere kant kon hij dit er niet bij hebben. Het was ook de tijd dat hij rare dingen ging doen. Zoals achter haar rug om hun huis te koop zetten. Waarom, vroeg ze verbijsterd. Hij kon het niet uitleggen. Hij raakte vaak in de war, vergat de kinderen van school te halen. Werd zij gebeld. Raakte zij ook van slag.

Zijn gedrag ging het hele gezin raken. Alles begon, zegt ze, uit haar handen te glippen. En dat wilde ze niet laten gebeuren. Ze gingen niet met z’n vijven ten onder. Het was tijd voor een time‑out. Bart moest maar bij zijn moeder gaan logeren, zij deed de kinderen wel. Hij snapte dat en vertrok. Het ging toen even goed. Ze belden elke dag, zagen elkaar vaak. Tegelijk merkte ze dat hij steeds emotioneler werd, dat hij waanideeën kreeg over zijn werk, over zijn financiële keuzes.

De crisisdienst was al een keer gebeld, toen hij ’s nachts was gaan dwalen na een ruzie met Janine. Dat liep zo uit de klauwen dat ze van hem eiste dat hij de huisarts belde. Dat deed hij. Hoera, dacht ze. De arts constateerde depressie en overspannenheid en schreef oxazepam voor. Maar het was niet gedaan. “Ik moet je wat vertellen”, zei hij ineens. Het, hun, haar tegoeden waren weg. Op. Verloren aan risicovolle beleggingen. En zij wist van niks. Waarom dan? Hij wist het ook niet. Hij had zo’n spijt. En zij? Ja, natuurlijk was ze kwaad.

Kwetsbaar

In december ging het weer slechter. De kinderen trok hij nu helemaal niet meer. Janine durfde hem bijna niet te laten oppassen als ze boodschappen deed. “Je doet ze niks aan, hè?” Met de dag werd hij minder de man die hij was. Na een nieuwe nacht spoken was de maat vol, voor iedereen. Bart had openlijk zelfdodingsopties besproken met een familielid – hoorde Janine pas later. Hij moest opgenomen worden, gedwongen of niet. Ze vonden een plek, waar hij een week mocht blijven.

In de instelling trof Janine een zielig, kwetsbaar hoopje mens aan. Bart was twee meter lang. Maar die week werden drie dagen, want hij was zo slim om zich er met gewenste antwoorden uit te kletsen. Enerzijds kwetsbaar, anderzijds super rationeel: hoe kom ik hier zo snel mogelijk uit? Enerzijds gebroken, anderzijds hield hij zich staande. Ze weet nog niet hoe hij dat flikte.

Het logeren werd op den duur te ingewikkeld, dus zochten ze een appartementje, zo rond december. Ondertussen gebeurde er van alles. Bart had veel bezorgde en trouwe vrienden, die per toerbeurt bij hem langskwamen. Nog los van zijn familie. Wandelen, praten, aandacht. Misschien, hoopte Janine, opende hij zich wel naar hen. Haar lukte het niet meer. En dan waren er ook nog drie kinderen die overeind moesten blijven.

Maar nee. Ook al die familie en vrienden, alle momenten, gesprekken leidden tot niets. Ze zeiden, eind januari, tegen Bart: “Dit gaat niet goed. We gaan je laten opnemen. Doe het voor ons, voor Janine en voor je kinderen.” En ze brachten hem naar de instelling. Twee weken zat hij daar, vrijwillig, maar toen moest hij terug naar zijn appartementje. Soort van onverrichterzake. Tsja. Daar stond alles klaar, zijn kleren, zijn boodschappen. Want Bart wilde de straat niet meer op. Schaamte.

Hockeykampioen

Die eerste zaterdag in februari waren ze met z’n allen in papa’s appartement. Dat was nog best gezellig, zo met z’n vijven. Maar de dinsdag erna stond Bart voor de deur. “Als ik over een half jaar nou gewoon weer bij je intrek?” Janine was verbijsterd. Er was niks veranderd, hij was nog precies hetzelfde.

Waardoor zij ook geen kant op kon met haar leven. Wat dacht hij nou? Hij hield maar vol: “Ik ben niet ziek. Er is niks mis met mij.” Zelfs op de dag dat zijn vrienden hem naar de instelling brachten. Hij had het voor hén gedaan, beweerde hij nu. Ze gaf hem, bij de voordeur, een knuffel en zei: “Het ga je goed. We moeten eerst aan ons eigen geluk werken.” Een week later belde de oudste zoon, net hockeykampioen geworden, zijn vader op. Zij zat ernaast en ze weet het nog precies. Ze zag aan hem dat het geen leuk gesprek werd. Een kort gesprek. Was papa niet blij? “Papa klonk niet zo goed”, beaamde hij. Papa had vroeger áltijd langs de lijn gestaan, bij íédere wedstrijd.

Een oude vriend aan de telefoon, diezelfde avond. Hij had drie uur met Bart gepraat, de avond ervoor. Net zo lang tot de laatste trein vertrokken was. Want het gesprek begon ermee dat Bart naar het spoor wilde. De eerste anderhalf uur waren woedend en droevig, de laatste vol levenslust en positief. Dat gaf hoop.

Fiets met kinderstoel

Een nacht later, halfdrie. Er wordt aangebeld. Ze heeft haar lenzen niet in, ziet een witte auto. Politie. Dan weet ze het al. Shitshitshit. Van de zenuwen krijgt ze de sleutel niet in het slot. De deur is nog niet open of ze ziet het al aan hun gezichten. En aan de witte envelop. Ze willen het in de gang zeggen, maar hallo, er slapen kinderen boven! Zo alert is ze wel. De huiskamer in jullie. En dan, dan gebeurt wat je de héle tijd hebt aangevoeld, dat gebeurt dan toch. “We hebben een verschrikkelijk bericht voor u.”

Ze kan niet eens huilen, staat een minuut of wat in shock. Dan komt de jongste naar beneden. Dit kan ze niet. Ze kan het niet. Ze kan het niet zeggen. Ze blokkeert. Ze rent de gang in en vangt haar dochter op. Ga maar weer lekker slapen. Is de politie hier? Waarom? O, die willen mama wat vragen? Mag ik ze even zien? Ja hoor. Er is toch niks met papa? Nee, er is niks.

Huilen lukt niet, met een agent links op de bank en een rechts. Ze kent die mensen niet. Ze vraagt of ze hem nog kan zien. Als antwoord tonen de agenten wat ze hebben verzameld. Zijn telefoon, zijn (gehavende) trouwring, paspoort, medicinaal paspoort – dat verbaast haar – en zijn aansteker en sigaretten. Ze laten een foto zien van een fiets met een kinderstoel. Die fiets kent ze.
Het huilen lukt pas als ze haar ouders belt. Kunnen jullie komen, vraagt ze, want Bart… Ook nu, in dit gesprek, kan ze het niet zeggen.

Hoe vertelt ze dit hun kinderen? Hoe doe je zoiets in één keer goed? Er is maar één kans. Ze belt de huisarts, die op zijn beurt midden in de nacht een kinderpsycholoog belt. Die geeft aan: zeg het maar eerlijk, ze komen vanzelf wel met vragen. De twee agenten vertellen nog dat ze in het appartement van Bart zijn geweest en daar een briefje hebben gevonden. Kort. U moest dat misschien maar niet willen lezen, adviseren ze.

Opa en oma

Gelukkig zijn haar ouders er inmiddels. Zodat ze, eindelijk, mag en kan breken. Zodat haar vader kan aanbieden dat hij het briefje gaat halen en zal kijken hoe zijn appartement eraan toe is. Hij is snel weer terug. Het briefje is koel. Kil. ‘Janine, je wist dat het niet goed met me ging. Jij ging voor je eigen geluk, ik voor het mijne. Het ga je goed.’ Geen woord over de kinderen. Had hij, denkt ze later, wel over ze geschreven, dan had hij het vast niet gedaan.

Om zes uur komt de oudste naar beneden. Hij kijkt vreemd op. Wat doen opa en oma hier? Zijn moeder zegt: ‘Kom eens even bij me zitten.’ En ze vertelt het, gewoon, zoals de psycholoog heeft geadviseerd. Hij huilt hard. En vraagt hoe het is gebeurd. Na een kwartier kijkt hij zijn moeder aan en zegt: arme machinist ook. Janine kan zich niets moeilijkers voorstellen wat je als moeder ooit moet doen. Je breekt je eigen kind af, zegt ze. Terwijl het enige wat je op zo’n moment wil, is je kinderen beschermen En dat is precies wat je niet gaat doen. Wat zo níét kan.

Om half zeven de jongste. De politie was hier dus om te vertellen dat papa dood is. Begrijp je dat? Ze knikt, maar vraagt niet naar het waarom en niet naar het hoe. Een wezenloze blik, terwijl verderop in de kamer haar broer snikkend vraagt of hij op de iPad mag. Kinderen.

Om zeven uur de middelste. Ze komt vrolijk de trap af. Ha leuk, opa en oma. Kom eens even bij je moeder zitten. Zelfde verhaal: politie, papa, dood. Ze schreeuwt, ze huilt, ze wil niks weten. De jongste vraagt: had papa dan zijn bril niet op? Nee liefje, papa deed het expres.

Veel steun krijgt ze die week van Barts vrienden. Samen zoeken ze niet alleen de muziek voor de afscheidsdienst (Coldplay, Alan Parsons Project, Maaike Ouboter), maar ook de puzzelstukjes van Barts leven bij elkaar. Ze vertelt dat hij bij iedere vriend één stukje had neergelegd, niemand had het totaal. Ook het stukje dat hij over de trein aan het nadenken was. Ze komt er zo ook achter dat hij een brief heeft geschreven. Acht kantjes, die hij door de telefoon aan een vriend heeft voorgelezen. Er is dus een brief, weet ze nu, maar waar?

Zelfanalyse

Janines vader komt opnieuw te hulp. Hij doorzoekt het appartement en vindt de brief bij het oud papier. In gruzelementen. Hij doet er een maand over om de snippers aan elkaar te plakken. En hij doet er twee maanden over voordat hij de brief aan zijn dochter durft te geven.

Die brief, waarover ze verder niet te veel zal zeggen, geeft een soort van rust. Hij verklaart veel, begint al bij zijn jeugd. Een jeugd waarin hij niets met zijn gevoelens kon, waar alle kwesties onder het tapijt werden geveegd. Een knap geschreven zelfanalyse, die Janine bevestigt dat er véél meer aan de hand was. Dat de problemen van Bart veel dieper zaten dan ze wist. Dit is niet de keuze van Janine geweest, maar ze leert ermee leven. Ze geniet zelfs weer, omdat ze meer voelt, omdat ze geen eisen meer stelt. Niet aan zichzelf, niet aan haar kinderen. De lat hoog leggen, wat zijn we daar goed in zeg, maar je bent toch gewoon goed zoals je bent? En dan lukt het een keer niet, nou en.

Later mailen Janine en ik over de tekst. Ze mist, zegt ze, de nuance. Dat inzoomen op het laatste gedeelte van hun gezamenlijke leven doet Bart tekort. Hij was haar maatje, haar ontzettend lieve man, de man met zoveel humor en die enorme lach. De goede vader. En er was zoveel liefde. Ik ben blij dat ze me dát nog vertelt en dat mail ik haar ook terug. Later mailt ze me onderstaande, dat ik integraal laat staan – haar woorden zijn echter dan de mijne.

De tekst van Janine

“Bart en ik hebben dertien jaar een relatie gehad, elf hele mooie, warme en gelukkige jaren waarin we echt heel gelukkig waren en waar
drie prachtige kinderen uit zijn ontstaan. De laatste twee jaar van onze relatie zijn we uit elkaar gegroeid door diverse dingen, denk ik. Hij had een erg groot verantwoordelijkheidsgevoel en wilde het graag goed doen voor ons allemaal.

Een drukke verantwoordelijke baan, drie jonge kinderen, vrienden, sporten.
Misschien was het allemaal wel te druk en heeft hij de druk te erg gevoeld, ik weet het niet. Ik was op mijn beurt ook druk met mijn parttimebaan en de zorg rondom drie kinderen. We deden te weinig samen met ons tweetjes, daardoor verloren we elkaar uit het oog en gingen we de verbinding missen.

Het was wel duidelijk dat ons geluk uit onze handen glipte. Dit zie ik nu achteraf, na bijna drie jaar alleen te zijn met de kinderen. Ik ga vaak terug in de tijd, zoekend naar waar het mis ging, wat er mis ging. Hij is in het begin van die laatste twee jaar depressief geworden, denk ik, zonder dat dit is waargenomen of dat iemand dat zo heeft benoemd.

Ik had een enorm schuldgevoel, dat nu wat is verminderd maar aanwezig blijft. Kort door de bocht was daarvan de oorzaak: ik wilde uit de relatie. Ik weet dat dit geen reden is om zelfmoord te plegen, maar dat is te rationeel gedacht. Gevoelsmatig is dat een heel ander verhaal. Ik heb een rol gehad in de dood van Bart, de papa van onze drie prachtige kinderen. Dat wil je niet!
Dus daar mag ik nog wel even mee stoeien, denk ik. Veel vragen blijven bestaan en de moeilijkste vind ik nog altijd: waarom kon of wilde hij zich niet laten helpen? Voor mijn gevoel had hij het zelf wel gesignaleerd en deed hij er ook wat mee, tot op zekere hoogte. Maar waarom zocht hij niet de diepgang, durfde hij niet echt tot de kern van het probleem komen. Waarom? Het is zó zonde dat hij deze oplossing heeft gekozen en het was zó niet nodig.

Dit is het vierde en laatste interview op LINDA.nl met een jonge weduwe van wie de man volkomen onverwacht uit het leven stapte. De interviews zijn afkomstig uit het boek Man o Man (uitgeverij Nijgh en van Ditmar) dat Nathan Vos schreef. LINDA. sprak hem voorafgaand aan deze serie. De broer van journalist Nathan Vos maakte acht jaar geleden een einde aan zijn leven. Sindsdien heeft hij een missie: het aantal suïcides onder mannen tussen de 35 en de 65 jaar naar beneden krijgen. Manoman.nl.

Tekst: Nathan Vos

Denk jij aan zelfdoding? Je bent niet alleen. Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via www.113.nl of bel 113 (lokaal tarief) of 0800-0113 (gratis).

Carla over de zelfdoding van haar man: 'Op de trap zat een gebroken man, huilend dat hij gefaald had'Lees ook