In de medische zorg is het mannelijke perspectief nog steeds dominant. Dat is niet goed voor de kwaliteit van de zorg, blijkt uit verschillende onderzoeken. Vooral vrouwelijke artsen én patiënten betalen de prijs.
Kiki Lombarts, hoogleraar professional performance van artsen bij Amsterdam UMC, schreef er samen met Abraham Verghese, internist en hoogleraar aan de Amerikaanse Stanford Universiteit, een artikel over.
Nergens neemt het aantal vrouwelijke artsen sneller toe dan in Nederland; inmiddels is bijna 60 procent vrouw. Maar verandert dit ook de gezondheidszorg als geheel? Met die vraag in het achterhoofd bekeken Lombarts en Verghese tientallen studies over de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke artsen en patiënten.
Het eindresultaat is deze week gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift New England Journal of Medicine. De conclusie? Door de dominantie van ‘mannelijke’ kwaliteiten in de zorg worden ‘vrouwelijke’ werkwijzen nog steeds ondergewaardeerd.
Het is belangrijk dat ‘vrouwelijke’ tussen aanhalingstekens staat, zegt hoogleraar Lombarts tegen LINDA.nl. ‘Vrouwelijke’ kwaliteiten die historisch gezien aan die genderrol verbonden zijn, zijn bijvoorbeeld patiëntgerichtheid, empathische communicatie en het nemen van minder risico’s.
Voorbeelden van ‘mannelijke’ kwaliteiten zijn objectiviteit en daadkracht. “Maar dat betekent natuurlijk niet dat mannen geen vrouwelijke kwaliteiten hebben. Of dat er geen vrouwen zijn die ‘mannelijke’ werkwijzen hanteren.”
Recente studies tonen wel aan dat veel vrouwen anders werken en bijvoorbeeld beter communiceren. En dat lijkt zijn vruchten af te werpen. Zo zijn vrouwelijke patiënten over het algemeen een stuk beter af bij vrouwelijke artsen, terwijl mannen onder behandeling van zowel mannen als vrouwen een even goede uitkomst hebben.
“Hoe dat komt, weten we niet precies”, zegt Lombarts. “Het kan bijvoorbeeld zijn dat vrouwelijke artsen gemiddeld beter zijn. Tijdens hun carrière worden zij veel vaker benadeeld dan mannen. Wellicht blijven dan alleen de besten over.”
Hoogleraar Kiki Lombarts. Fotograaf: Mats van Soolingen.
Onderzoeken tonen aan dat vrouwen tijdens hun gehele medische carrière meer hindernissen tegenkomen dan hun mannelijke collega’s. Vooral vrouwen van kleur of met een LHBTI+-achtergrond krijgen een hoop te verduren.
“Je zou bijna kunnen zeggen: waar komt die stelselmatige ongelijkheid niet naar voren?”, zegt Lombarts. “Van de loonkloof tot het feit dat vrouwen vaker worden lastiggevallen op de werkplek, en nog steeds seksuele opmerkingen en ongewenste aanrakingen moeten verduren.”
“Ook jonge vrouwen geloven al dat deze ervaringen erbij horen en accepteren dat het zo is”, zegt de hoogleraar. “Een grote eyeopener was dus dat het systeem binnenstormen niet genoeg is. Zolang het systeem mannelijk gedefinieerd is, zullen vrouwen zich blijven aanpassen en zal er niets veranderen.”
“Ze stappen over op een ‘vrouwvriendelijker’ specialisme, gaan parttime werken of onderdrukken hun ‘vrouwelijke’ kwaliteiten. Maar dat zijn strategieën die helpen om te overleven – ze veranderen de cultuur niet.”
Het is geen strijd tussen mannen en vrouwen, benadrukt Lombarts. “Vrouwen zijn vijftig procent van het probleem; wij zijn te veel meegegaan in de werkomgeving. Samen houden we die masculiene cultuur in stand, omdat we geleerd hebben dat het zo hoort. Bij de opleiding leer je al: objectiviteit is alles, subjectiviteit niets. Maar daarmee doe je iedereen tekort: óók mannelijke artsen met heel krachtige ‘vrouwelijke’ kwaliteiten.”
Toch is er ook goed nieuws, vertelt Lombarts. Uit onderzoek blijkt dat in een team met meer vrouwen ook de mannelijke artsen vrouwen beter behandelen. “Dat geldt ook wanneer er meer minderheden in een vakgroep zitten. Alle artsen zullen patiënten uit minderheidsgroepen dan beter behandelen. Het lijkt erop dat oog voor diversiteit dus kan ‘overspringen’ op anderen. En dat is beter voor álle patiënten.”
De gezondheidszorg heeft een cultuurverandering nodig die overal meer ruimte biedt voor het genderdiverse perspectief, concludeert Lombarts. Ze adviseert zorgprofessionals door het hele land “terug te gaan naar de tekentafel” en artsen van alle genderidentiteiten uit te nodigen voor een gesprek.
“Wat is eigenlijk goede zorg, en welke kwaliteiten horen daarbij? Moeten we altijd in termen van bureaucratie en geld denken, of werken we juist efficiënter als er meer ruimte is voor contact met de patiënt?” Die gesprekken moeten ook bij opleidingen gevoerd worden. “Compassie is, naast het technische deel, nu een soort extraatje. We moeten zórgen voor mensen – met compassie – vanaf het begin weer verankeren in het systeem.”
Verzuim in de zorg blijft hoog, organisaties nog steeds in crisis
