Discussie over taalherziening in de boeken van Roald Dahl: 'Dit is ook een commerciële overweging'

Media | Achtergrond

21-02-2023 | Anna Neeltje de Boer

Passages uit de boeken van schrijver Roald Dahl – bekend van onder meer ‘Matilda’, ‘Sjakie en de Chocoladefabriek’ en ‘De GVR’ – zijn aangepast omdat ze te beledigend zouden zijn.

Zo is ‘dik’ veranderd in ‘enorm’ en is de term ‘lelijk’ geschrapt.

Boeken Roald Dahl

Naast honderden wijzigingen zijn er in sommige verhalen ook passages toegevoegd, zo schrijft The Telegraph. ‘Zo kan iedereen blijven genieten van de boeken.’ Maar online en offline is de discussie losgebarsten: hoe ver moeten we hierin gaan? “Ik ben zelf schrijver en zit er erg over na te denken: wat zou er met mijn werk gebeuren?”, aldus Heleen van Royen in televisieprogramma HLF8. “Daar zou weinig van overblijven.”

Het is volgens haar een ingewikkelde kwestie, maar niet altijd verkeerd om dingen aan te passen. “Als er iemand in je boek voorkomt met het downsyndroom, dan schrijf je niet meer een ‘mongooltje’, wat vroeger een normaal woord was. Dus er zijn woorden die in de loop der tijd veranderen en dat is waarschijnlijk goed. Maar ‘dik’ is voor mij een vrij neutraal woord.”

Heleen van Royen

Zelf worstelt ze ook met de woordkeuze in haar werk. “Ik ben een boek aan het schrijven op dit moment en daar komt een dikke serveerster in voor. Ik hikte daar toch tegenaan. Ik heb er mollig van gemaakt, dus ik denk dat het goed gaat komen.” Zo’n beschrijving is wél belangrijk, legt ze uit: “Als je naar een serie kijkt, zie je meteen of iemand dik is of dun of een kleur heeft. Maar in een boek wil je je hoofdpersonen wel beschrijven.”

Uitgeverij Puffin huurde in 2020 lezers in om het taalgebruik in de boeken te herzien. De wijzigingen zijn vooral gericht op taalgebruik gerelateerd aan gewicht, mentale gezondheid, geweld, gender en huidskleur. Heleen denkt dat geld ook een belangrijke drijfveer is in deze keuze. “Die Roald Dahl-boeken, daar zit ook heel veel geld achter. Dit is ook een commerciële overweging. Het is een bedrijf dat nog heel veel Roald Dahl-boeken wil verkopen”, zegt ze. “Ik denk dat het meer een commerciële overweging is dan een woke-overweging. Ze willen zeker weten dat niemand er aanstoot aan neemt.”

Radiopresentatrice Mischa Blok vindt het jammer dat de teksten zijn aangepast. “Ik vind het een onderschatting van het kind. Kinderen kunnen echt wel verhalen horen en het woord ‘dik’ loskoppelen van een waardeoordeel en van de echte wereld. Een dik jongetje dat heel veel snoep eet en daardoor dik is, dat heeft gewoon een functie in dat verhaal. Dus waarom zou je dat hele verhaal gaan aanpassen?”

Thumbnail voor Heleen van Royen deelt heftige ervaringen in 'Vier Handen Op Één Buik': 'Een van de ergste dingen die ik heb meegemaakt'

Heleen van Royen deelt heftige ervaringen in 'Vier Handen Op Één Buik': 'Een van de ergste dingen die ik heb meegemaakt'Lees ook

Reacties op Twitter

Ook op Twitter maakt het onderwerp de tongen los. ‘Roald Dahls werk is fantastisch, wreed en vol inktzwarte humor, mede waarom het al generaties kinderen laat lezen. Het laten aanpassen door sensitivity readers is cultureel vandalisme. Lees het of lees het niet, maar van makers blijf je af en van hun werk evenzo’, reageert schrijver Thomas Olde Heuvelt.

Lotte Jensen heeft wel een suggestie voor een oplossing: ‘Als historisch-letterkundige denk je: Sjakie en de chocoladefabriek dateert uit 1964. Noem de herschreven edities hertalingen, vermeld de namen van de editeurs en voeg een nawoord toe. Dan is meteen helder dat het niet om het originele werk gaat.’

https://twitter.com/Olde_Heuvelt/status/1627209551366787072

https://twitter.com/LotteJensen14/status/1627401885706596355

Je kijkt de hele uitzending van de besproken HLF8-aflevering hier terug.