Zó misselijk zijn dat je niet weet waar je het zoeken moet. Tussen de 0.3 en 3 procent van zwangere vrouwen krijgen te maken met misselijkheid die zo extreem is dat er een aparte diagnose voor is: hyperemesis gravidarum (HG). Bibi Breijman heeft er tijdens haar derde zwangerschap – wederom – last van.
Gynaecoloog Rebecca Painter van het Amsterdam UMC vertelt meer over deze aandoening.
Veel zwangere vrouwen hebben in de eerste maanden last van misselijkheid en braken. Meestal verdwijnen deze klachten vanzelf tussen week twaalf en twintig. Maar als de klachten zó heftig zijn dat je niet genoeg voeding en vocht vasthoudt, heb je hoogstwaarschijnlijk te maken met hyperemesis gravidarum.
Een diagnose heeft drie peilers: je hebt last van extreme misselijkheid (niet iedereen braakt, dit kán wel voorkomen), je eet en/of drinkt daardoor niet goed meer, en je kunt hierdoor je dagelijks leven niet goed meer uitvoeren.
De ervaring van hyperemesis gravidarum is voor elke zwangere vrouw anders. Er valt niets te voorspellen qua hevigheid, duur en precieze symptomen. Toch zijn er een aantal factoren waar je op kunt letten, naast de extreme misselijkheid en overmatig overgeven. Denk bijvoorbeeld aan: uitdroging, problemen met eten en drinken, gewichtsafname (meer dan 5 procent), gevoeligheid voor geuren, licht en beweging, weinig plassen en brandend maagzuur.
Er zijn verschillende theorieën, maar hoe HG precies ontstaat is nog altijd niet helemaal duidelijk. Lange tijd dachten artsen dat het voortkwam uit zwangerschapshormonen, maar tegenwoordig lijkt een combinatie van factoren waarschijnlijker.
Dr. Painter: “Zo kijkt een groep Amerikaanse genetici de afgelopen jaren naar het hormoon GDF15. De placenta maakt dit aan, maar soms zien we het ook ontstaan bij bijvoorbeeld kankerpatiënten. Dat hormoon heeft een receptor die in het braakcentrum van je hersenen zit. De genetici buigen zich nu over de vraag of dit stofje de reden kan zijn dat sommige vrouwen zo extreem ziek worden. Maar eigenlijk weten we het nog altijd niet goed.”
Wat Painter wél ziet in de praktijk is dat de kans op herhaling groot is. Als je eenmaal HG hebt gehad, is de kans dat je het bij een vervolgzwangerschap nog eens krijgt zo’n 80 tot 90 procent. En dat heeft consequenties. Sommige vrouwen stellen hierdoor een volgende zwangerschap uit, vertelt de gynaecoloog.
“Anderen besluiten dat ze een kleiner gezin willen, of helemaal geen kinderen meer willen krijgen. Het komt bij zeer ernstige gevallen van HG zelfs voor dat gewenste zwangerschappen worden afgebroken.”
Chloé (31) had hyperemesis gravidarum: '8 opnames gehad, echt alles deed pijn'
Vroeger werd nogal eens gedacht werd dat vrouwen met hyperemesis gravidarum onderliggende psychologische problemen hadden. “Historisch was het idee dat deze vrouwen mentaal al iets zou mankeren, waardoor HG zich zou ontwikkelen”, licht Painter toe.
“Vrouwen zouden hun zwangerschap niet accepteren, of behoefte hebben aan ‘meer aandacht’ door hun ziek zijn. Dat idee is gelukkig aan het verdwijnen, maar laat nog altijd een soort echo na: het idee dat er iets ‘geks’ is met deze vrouwen. Alsof HG een keuze is, in plaats van een aandoening die je overkomt.”
Dat HG niet meetbaar is en ‘misselijkheid’ een veelvoorkomende klacht is, helpt hierin niet mee. Maar psychische problemen zijn eerder een gevolg dan een oorzaak, aldus Painter. “Je ziet dat vrouwen met HG meer depressie- en angstklachten ervaren. Sommigen houden hier na de bevalling een posttraumatische stress-stoornis aan over.”
Een magische pil die HG doet verdwijnen bestaat niet, de behandeling is voornamelijk symptoomgericht. Als iemand een vochttekort heeft, laat je dat aanvullen met een infuus. En als iemand extreem veel braakt, probeer je dat te verminderen met antibraakmedicijnen. Maar daar zijn artsen best voorzichtig mee, vertelt Painter.
“Je hebt te maken met een zwangere, dus je wilt alleen middelen voorschrijven waarvan je vrij zeker weet dat ze geen kwaad kunnen. Zeker in de eerste twaalf weken, de fase waarin organen worden aangelegd. Een risico op aangeboren afwijkingen wil je natuurlijk voorkomen, dus artsen zijn al snel terughoudend.”
Wat dit verergert is dat het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft geadviseerd om het medicijn ondansetron niet meer te geven tijdens een zwangerschap. Dit is juist een van de meest effectieve medicaties bij misselijkheid en braken, vertelt Painter.
“Het EMA adviseert dit op basis van literatuur. Normaliter worden 11 van de 10.000 kinderen geboren met schisis (een gehemelte- of lipspleet), met dit medicijn is de kans 14 op 10.000. Ja, dat is een verhoging, maar wel een kleine. Daarbij staat niet vast of die verhoging komt door het medicijn zelf, of door ernstige HG-klachten zoals ondervoeding of vitaminetekort.”
Ze vervolgt: “Ik vind dat je dit medicijn als arts wél moet blijven overwegen, zeker als de eerste twaalf weken voorbij zijn en iemand daarna HG-klachten houdt. Blijf dat gesprek voeren in de spreekkamers. Deze vrouwen moeten weten welke opties er zijn, de afweging kunnen zij dan zelf maken.”
Rondom hyperemesis gravidarum is dus nog veel onduidelijk, maar de arts vertelt dat er wel een richtlijn in de maak is. “Met een groep gynaecologen, huisartsen en patiëntenverenigingen zoals Stichting ZEHG hopen we een richtlijn neer te zetten waarmee artsen straks vooruit kunnen. Als we allemaal dezelfde aanpak hanteren is dat al een goede stap. Je wilt gewoon de best mogelijke zorg kunnen bieden.”
Dat is ook Painters eigen motivatie. “Van aandoeningen als HG weten we dat we ze niet kunnen genezen, maar je kunt wél naast deze patiënten gaan staan. Ik denk dat wij als artsen nog meer de verantwoordelijkheid kunnen nemen om deze groep zo goed mogelijk te ondersteunen.”
Bibi Breijman kreeg nare reacties op haar zwangerschapsmisselijkheid: 'Wat een gelul'
