De borrel organiseren, notuleren of werk van een collega overnemen: vrouwen zeggen er eerder ‘ja’ op én worden ook vaker gevraagd. Je carrière en je privéleven worden er niet beter van, maar altijd ‘nee’ zeggen is volgens de auteurs van ‘De Nee-club’ ook niet de oplossing.
Wie nu alles afschuift, moet méér doen, vertelt Lisa Vesterlund, hoogleraar gedragseconomie aan de Universiteit van Pittsburgh, in gesprek met LINDA.
Op 12 februari 2010 stuurt een vermoeide Linda Babcock haar vriendinnen, waaronder Lise Vesterlund, een email. De Amerikaanse hoogleraar communicatiewetenschap nodigt hen uit voor de ‘Ik kan gewoon geen nee zeggen’-club. Alle vijf zijn ze succesvol in de academische wereld, maar één ding krijgen ze niet voor elkaar. Van borrels organiseren tot nieuwe collega’s inwerken: ze nemen eindeloos veel taken op zich die weinig individuele waardering of carrièrekansen opleveren. En dat blijft niet zonder gevolgen.
Eén avond per maand gaan ze in gesprek over welke uitnodigingen en taken ze moeten afslaan. Vesterlund zegt als laatste toe. Ze is zo overweldigd door werk dat ze geen mogelijkheid ziet om aan te schuiven. “Toen ik Linda’s bericht kreeg, dacht ik niet: dit is mijn oplossing, maar hoe moet ik daar de tijd voor vinden? Daardoor realiseerde ik me dat ik echt hulp nodig had.”
Het wordt een emotionele avond. “Ik zag vier indrukwekkende vrouwen, piekfijn gekleed, die alles voor elkaar hadden. Ik dacht: we hebben niets gemeen, ik heb geen controle over mijn leven.” Toch blijken de anderen ook met overbelasting te worstelen, waar ze uiteindelijk samen De Nee-club over schrijven. Al is Vesterlund wel de jongste. “Mijn kinderen waren nog klein. Als ik nu met jonge vrouwen praat, herken ik veel. Ze stichten een gezin, bouwen aan hun carrière en iedereen wil iets van ze. Ze kunnen het niet bijbenen.”
'Vrouwen kiezen gewoon verkeerde beroepen': feiten en fabels over de loonkloof
Al jaren woont en werkt Vesterlund in de Verenigde Staten, maar ze groeide op in Denemarken. Haar ouders werkten hard en veel geld was er niet. “Ik groeide op met het idee dat ik wel een tandje bij kon zetten als mensen iets van me wilden, omdat ik áltijd moest leveren. De vrouwen in deze club waren heel duidelijk: ‘Als je ‘ja’ zegt tegen dit, waar zeg je dan ‘nee’ tegen?’ Laat je belangrijk werk liggen, breng je minder tijd door met je familie, slaap je niet?”
Na bijna dertien jaar hebben de avonden met de Nee-club haar leven veranderd. “Omdat ik niet nadacht over die andere, stilzwijgende ‘nee’, voelde ik me schuldig en egoístisch als ik iets afwees. Dankzij de club kijk ik nu anders naar alle verzoeken die binnenkomen. Soms moet je nu eenmaal ‘nee’ antwoorden omdat je ‘ja’ wilt kunnen zeggen op iets belangrijkers.”
De keuken opruimen, lid worden van een commissie of ‘gewoon’ de fixer van kantoor zijn: het duurt even voordat de vrouwen weten hoe ze dit soort werk moeten noemen. Uiteindelijk komen ze uit op ‘niet-promotiewaardige taken’ – oftewel, NPT’s. “We realiseerden ons dat dit taken zijn die niet direct bij je baan horen en waar je geen erkenning voor krijgt. Ze zijn wel heel belangrijk voor de organisaties waar je werkt, maar ze helpen jouw carrière niet vooruit.”
Je kunt ontdekken wat jouw NPT’s zijn door te kijken of een taak direct bijdraagt aan de missie van de organisatie, legt Vesterlund uit. “Werk je in een commercieel bedrijf, dan is werk dat geen omzet oplevert meestal niet-promotiewaardig. Maar ook als jouw werk onzichtbaar is en niemand merkt wat jij allemaal bijdraagt aan projecten. Ook kan het zijn dat je taken oppakt die niet aansluiten op jouw vaardigheden: werk dat iedereen kan doen.”
Koude kantoor-kakker? Dit doet het niet kunnen poepen met jouw lichaam
Uit meerdere onderzoeken blijkt dat vrouwen al dit soort taken vaker oppakken dan mannen. Zo onderzochten de auteurs zelf dat vrouwen bij een consultancybureau tweehonderd uur méér aan niet-promotiewaardige taken besteden dan mannen. “Dat wil je als bedrijf ook niet, want zo loop je talent mis. Alleen als iedereen dezelfde toegang tot promotiewaardig werk heeft, kun je zien aan wie je die belangrijke klant écht moet toewijzen.”
Vrouwen zeggen eerder ‘ja’ maar worden ook eerder gevraagd, zag de Nee-club tijdens een van hun experimenten. Wanneer voor een onpopulaire taak een vrijwilliger wordt gevraagd, steken vrouwen 48 procent vaker hun hand op dan mannen. Maar ook wanneer een vervelende taak toebedeeld moet worden, kiezen we 44 procent keer vaker voor een vrouw dan voor een man.
“Het maakt niet uit of de manager een vrouw of een man is”, benadrukt Vesterlund. “Beiden vragen vaker een vrouw, omdat ze eerder instemt. Het komt neer op onze collectieve verwachtingen. Het voelt natuurlijk dat vrouwen taken oppakken die niemand wil doen maar die wel moeten gebeuren.” Dit laat volgens haar vooral een fout in onze organisaties zien. “We zouden werk niet moeten verdelen op basis van wie zich er het minst tegen verzet, we zouden moeten kijken wie het meest geschikt is.”
Vrouwen bieden zich volgens Vesterlund vaker als vrijwilliger aan, omdat ze denken dat niemand anders het oppakt. “Maar de anderen zitten dan op jou te wachten: ze weten dat je dat gaat doen. Er zijn overigens natuurlijk ook mannen die altijd weer alles op zich nemen, maar wel een stuk minder.”
Omdat we verwachten dat vrouwen ‘ja’ zeggen, heeft weigeren voor hen ook grotere consequenties, zegt Vesterlund. “Meerdere studies laten zien dat we een vrouw die ‘nee’ zegt in een heel negatief licht zien. Als ze ‘ja’ zegt, staat ze gelijk aan iemand die nooit gevraagd is, terwijl we een man dan de hemel in prijzen. Zegt hij ‘nee’, dan is het alsof we het hem nooit gevraagd hebben.”
Het meeste hiervan gebeurt onbewust, weet Vesterlund. Ze heeft zichzelf er in het verleden ook op betrapt vaker vrouwen te vragen, en mannelijke collega’s schamen zich vaak als ze horen wat ze eigenlijk doen. “Daarom hebben we samen dit boek geschreven: om de kennis te verspreiden.”
Vrouwen gaan kopje onder door huidig beleid: 'Er is helemaal niet gekeken naar de genderbalans'
De Nee-club is een verraderlijke titel, geeft ze toe. Want dat vrouwen ‘nee’ zeggen, is niet de oplossing. “Dit is werk dat moet gebeuren: hele organisaties vallen om als alle werknemers ineens weigeren. Maar iedereen moet helpen. Wat je nu nog ziet, is dat hoogopgeleide vrouwen aan het begin van hun werkende leven gelijk al dit soort taken op zich krijgen en een frustrerend zijpad op worden gestuurd. En daar kom je niet zomaar weer af. Dat laat een emotionele tol achter: ze krijgen last van burn-outs, depressie.”
En dat is misschien wel erger dan het gevolg voor hun loon en carrière, vindt Vesterlund. “De bal ligt bij organisaties. Zij moeten vaststellen hoeveel niet-promotiewaardige taken hun werknemers minimaal moeten doen.” Ze kunnen daar een punt van maken in prestatiebeoordelingen, stelt ze voor. “Niet iedereen hoeft hetzelfde te doen, maar wij vinden wel dat werknemers op hetzelfde niveau een gelijke hoeveelheid NPT’s moeten oppakken.”
Niet alle organisaties veranderen snel. Maar als je weet dat mensen verwachten dat je al dit soort taken oppakt, zul je volgens Vesterlund anders reageren. “Denk er écht over na voordat je ‘ja’ zegt, en wat dan je stilzwijgende ‘nee’ is. Zeg je toch ‘ja’? Dan kun je hier over onderhandelen. Kun je de taak bijvoorbeeld opsplitsen, of kun je er een tijdslimiet opzetten?”
Je kunt voor een klankbord natuurlijk ook je eigen ‘nee-club’ oprichten. Stop in ieder geval met ellenlange emails waarin je uitlegt waarom je ‘nee’ zegt, benadrukt Vesterlund. “Toen ik hoofdredacteur was, zag ik dat mannen simpelweg: ‘Ik kan niet’ zeiden. Voor vrouwen is dat lastiger, door al die verwachtingen, maar je kunt ook helpen door naar iemand anders te verwijzen. Want voor Johns carrière is deze taak misschien wél heel nuttig.”
‘De Nee-club. Hoe we voorkomen dat vrouwen het minst gewaardeerde werk op zich nemen’ is nu verkrijgbaar.
Cartoonist Jip van den Toorn tekent crisis na crisis: 'Ik wil iederéén een spiegel voorhouden'
