Journalist Jojanneke van den Berge voelde zich nooit vrijer dan in de veilige bubbel van het Utrechtse vrouwencorps. Dat fijne gevoel vormde een scherp contrast met het seksisme dat ook in de corps cultuur zit.
Hoog tijd dat meer (oud-)leden hun mond opentrekken over onacceptabel gedrag binnen studentenverenigingen, vindt Jojanneke. Zelf zet ze een eerste stap met haar nieuwe roman Uf, gebaseerd op haar eigen ervaringen.
In Uf zet hoofdpersoon en noviet Eline haar eerste stappen in het Utrechtse vrouwencorps (UVSV): de enige vrouwelijke studentenvereniging van Nederland. Hoewel ze zich al snel thuis voelt in haar huis vol bijzondere persoonlijkheden, komt ze via de getroebleerde David ook in aanraking met de schaduwzijde van haar nieuwe wereld. Als lezer zie je hoe hij worstelt met de beknellende normen die mannen elkaar binnen het corps opleggen, en hoe geslotenheid, saamhorigheid en status ongewenst en extreem gedrag in de hand kunnen werken. Met grote gevolgen voor vrouwen én mannen.
Jojanneke loopt al ‘een kwart eeuw’ met het idee voor dit boek rond – de eerste passages schreef ze toen ze nog bij UVSV zat. “Toen zag ik al dat zo’n vereniging met alleen maar vrouwen bijzonder was. Ik heb me nooit meer zo vrij gevoeld als toen. Zelfs als je met vriendinnen bent, zijn er bijna altijd wel mannen in de buurt waar je onbewust toch mee bezig bent. Hoe kijken ze naar me? Gedraag ik me wel zoals een meisje zich moet gedragen? Hoe ziet mijn kont eruit in deze broek? Bij de vereniging viel dat helemaal weg: er brak een elektrisch hek los waarvan ik niet eens besefte dat het er stond.
Het was een gek contrast met de strijd tussen mannen en vrouwen die er ook was. UVSV is destijds opgericht om vrouwen een eigen plek te geven in de universitaire wereld, waar we voor elkaar op konden komen. Bij de meisjes voelde ik me dan ook krachtig en sterk, maar als de jongens erbij kwamen, veranderde dat. Soms voelde het toch alsof ze de vrouwen klein wilden houden door hen hoeren te noemen of weg te zetten als object.”
'Mijn kinderen mogen later alles worden, maar geen leden van het studentencorps'
In het begin van de roman moeten de nieuwe leden van het vrouwencorps op het Nullenbal verschijnen. Hier ontmoeten ze voor het eerst de jongens van het Utrechtsch Studenten Corps (USC). Terwijl de vrouwen nog midden in hun groentijd zitten en moe en ongewassen aankomen, zijn de mannen al fris en uitgeslapen. Bij vertrek uit hun eigen sociëteit spuiten ouderejaars meisjes flessen saus over hen leeg – om de mannen op afstand te houden. Als ze aankomen bij het USC worden ze begroet door een haag van eerstejaars jongens die ‘hóéreeen, hóéreeen, hóéreeen!’ roepen.
De machtsbalans is zo meteen scheef. Inmiddels is het Nullenbal afgeschaft, maar Jojanneke maakte dit nog wel mee. “Achteraf dacht ik toen al wel: waarom doen we hier als vrouwenvereniging eigenlijk aan mee? Later leerde ik dat je je als vrouw steeds weer moet verhouden tot een mannencultuur: of je nu op de Zuidas tussen de haantjes werkt of bij een vereniging zit. It’s a man’s world – dat is gewoon nog steeds zo. En als vrouw moet je daar vooral niet over zeiken. Je moet lachen en meedoen, anders ben je een zure trut.”
De ervaring bij het Nullenbal vond ze toen “vooral absurd”, zegt ze. “Ik werd binnen al snel weggekaapt door een jongen, die mij wel even tegen de rest zou beschermen zodat ik rustig een biertje kon drinken. Later besefte ik pas dat die jongens natuurlijk de opdracht hadden gekregen om een meisje te regelen, terwijl wij juist geen intiem contact met hen mochten hebben. Een kennis van mij werd daar destijds wel op betrapt, en dat heeft haar de rest van haar tijd in Utrecht achtervolgd. Van die reputatie kom je nooit meer af.”
'Het virus van vrouwenhaat verspreidt zich razendsnel dankzij types als Tate die mannen wijsmaken dat vrouwen ondergeschikt zijn'
De afgelopen jaren waren studentenverenigingen veel in het nieuws vanwege vrouwonvriendelijk gedrag. Onlangs werd bekend dat het OM vier leden van USC gaat vervolgen vanwege een ‘bangalijst’ met de gegevens van 28 vrouwen van UVSV. Daarbij stonden denigrerende opmerkingen zoals ‘kon niet echt lekker neuken’, en ‘kk ordinair, wel lekker geil’.
Het is slechts een van de vele voorbeelden van seksisme bij het corps. In 2022 noemden vier mannelijke leden van het Amsterdamsch Studenten Corps vrouwen in hun speeches ‘sperma-emmers’. Ook werd gezegd dat “heren de nekken van vrouwen zullen breken, om hun lul erin te steken”. Zij werden niet vervolgd.
Na dat laatste verhaal knapte er iets bij Jojanneke. “Toen dacht ik: ik ga dit nú aankaarten. Niet per se die speeches, maar het diepgewortelde seksisme dat daaronder zit. Tegelijkertijd vond ik dat wel moeilijk, vooral omdat oud-leden hun mond houden. Terwijl juist zij zich moeten uitspreken, met name de mannen. Die jongens hebben sterke rolmodellen nodig die opstaan en zeggen: ‘Dit kan niet, doe eens normaal.’ Tijdens die speeches zat de zaal vol met honderden mannen. Niémand stond op.”
Vrouwen Amsterdamsch Studenten Corps over seksisme: 'Ik voelde me bedrogen'
Van opmerkingen over ‘hoeren’ en ‘sletten’ tot het verspreiden van lijsten met de ‘laagste, meest sletterige meisjes’ van het jaar: het zijn voorbeelden die Jojanneke herkent. Ze weet dan ook wat dit soort gedrag aanricht, zoals bij een vriendin die in een andere stad op zo’n lijst terechtkwam.
“In haar eerste jaar werd een ‘slettenlijst’ uitgedeeld op de sociëteit, en zij stond erop omdat een paar mannen vonden dat ze met te veel jongens naar bed was geweest. Nummer één op de lijst was dan ‘het laagste meisje van het jaar’. Dat is toch absurd? Nu heet dat een bangalijst en lekt het uit omdat ze het via WhatsApp doen. Maar dat soort dingen gebeuren al heel lang. En al die jaren later doet het haar nog steeds verdriet. Dat is dus het effect.”
Als student kon Jojanneke dat effect alleen nog niet echt onder woorden brengen. “Maar je voelt het natuurlijk wel, dat aanhoudende opmerkingen over je lijf vervelend zijn en iets met je doen. Ik ga nu grote woorden gebruiken, maar dat knibbelt aan je gevoel van bestaansrecht.”
Vervelende opmerkingen kwamen ook van leuke jongens, zegt Jojanneke. En die waren er volgens haar genoeg. “Ze gedragen zich toch op de manier die ze voorgeschoteld krijgen van ouderejaars. Ze denken: als ik het goed wil doen in deze wereld, moet ik meedoen. Vooral het juiste huis krijgen, is belangrijk. Als dat lukt, kom je ook eerder in die toffe jaarclub en dan heb je weer meer kans op de goede baantjes. Dat heeft gevolgen voor de rest van je leven. Soms zetten ook ouders daar nog wat extra druk op.
En nu groeien jonge jongens ook nog eens op met de manosphere en de ideeën van Andrew Tate (een invloedrijke influencer die bekendstaat om zijn vrouwenhaat en in Roemenië verdacht wordt van mensenhandel en verkrachting, red.). De vraag wat het betekent om man te zijn, wordt in die hoeken van het internet verbonden aan het klein houden van een vrouw.”
Voor de ‘bangalijst’ in Utrecht moeten jonge leden nu voor de rechter komen. “Die lijsten zijn natuurlijk vreselijk, maar die jonge jongens hebben die in opdracht van ouderejaars gemaakt. De Senaat (het dagelijks bestuur van het corps, red.) zegt dan: ‘We distantiëren ons hiervan, het druist in tegen al onze normen en waarden.’ Maar dat is totale onzin. Erken gewoon dat je een probleem hebt en neem verantwoordelijkheid. Nu gooi je een stel jonge jongens voor de bus om de vereniging uit de wind te houden.”
De aangifte tegen de speeches in Amsterdam leidde uiteindelijk niet tot vervolging. “Ik vond het een gemiste kans, en verschillende advocaten met mij. Dát ging over mannen die een leidinggevende functie hadden: zij zaten in de Senaat en in de ontgroeningscommissie. Dan heb je de jongens te pakken die de de boel runnen en pak je de vereniging echt aan.”
'Kluun, help! Mijn zoon kijkt video’s van die verschrikkelijke Andrew Tate en leert dat vrouwen minderwaardig zijn aan mannen'
In de roman gaat het verder dan uitspraken alleen: er is sprake van seksueel geweld en grensoverschrijdend gedrag. Zo krijgen twee studentes na een gala een lift van een groep jongens van het Groningse Vindicat. Als een van hen in beschonken staat in slaap valt, wordt ze onder haar jurk betast. De jongens zetten hen daarnaast niet af waar ze hadden afgesproken, maar rijden door naar Groningen. Pas na herhaaldelijke bezwaren worden ze er in het donker uitgegooid bij een verlaten tankstation. ‘Zeikwijven’, is de conclusie. Jojanneke maakte in haar studententijd iets soortgelijks mee.
Het aantal meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op Nederlandse universiteiten is tussen 2019 en 2022 ruim verdubbeld: van 141 naar 300. Eén op de negen studentes wordt tijdens de studententijd verkracht, bleek in 2021 uit onderzoek van I&O Research. In Nederland is nauwelijks onderzoek gedaan naar het verband tussen lidmaatschap van een studentenvereniging en seksueel geweld, maar in de Verenigde Staten wel. Daaruit blijkt dat vrouwelijke leden in dat land 74 procent meer risico lopen op seksueel geweld dan hun mede-studentes die geen lid zijn.
“Er is steeds meer aandacht voor femicide en seksueel geweld”, zegt Jojanneke. Ook in ander werk besteedde ze er aandacht aan, zoals in haar recentste docuserie Jojanneke en de sextortiontapes. “En dan kun je zeggen: dat gedoe bij het corps heeft daar niets mee te maken. Maar geweld tegen vrouwen is een piramide, met aan de onderkant vrouwonvriendelijke grappen. Daarna komen de bangalijsten, het anaal ringwerpen en daarbovenop het seksueel geweld tegen vrouwen. De top is femicide, maar die nare opmerkingen zijn de voedingsbodem van alles. Dat bepaalt hoe er naar vrouwen wordt gekeken en dat is heel gevaarlijk.”
Vrouwenhaat of 'onschuldige grapjes'? Deze deskundige legt het verschil uit
Uf is naast een roman daarom ook een oproep: spreek je uit over seksisme binnen het corps. Maar het naleven van de ‘externe eer’ – de afspraak onder leden om niet naar buiten te brengen wat er intern speelt – wordt ook lang na de studententijd nog zeer serieus genomen. “Zelf vind ik het ook spannend, ook omdat ik toch denk: straks willen mijn kinderen lid worden en krijgen ze het door mij minder leuk. Ik heb nog veel vrienden uit die wereld. Wat geef ik op? Tot nu toe lijkt dat allemaal mee te vallen. Maar ook bij andere oud-leden zie ik dat de angst om buiten de groep te vallen blijft. Ook als ze vijftig zijn.”
Toch hoopt ze andere oud-leden te inspireren om ook hun verhaal te doen. “Er zijn genoeg vooraanstaande mannen die lid zijn geweest, en dan denk ik: trek je mond open. Wopke Hoekstra heeft bijvoorbeeld in de Senaat gezeten in Leiden, maar ook in de mediawereld zitten er genoeg. Denk aan Philippe Remarque (oud-hoofdredacteur van de Volkskrant, red.), Maarten van Rossum en Ruben Nicolai. Ik sprak laatst nog een oud-lid dat nu op een hoge positie in de media zit. Ze liep met verhalen waar ze mee zat, en twijfelde of ze daar een opiniestuk over moest schrijven. Ik denk dan: doe het, want het is gewoon wanstaltig. Hopelijk kan er dan eindelijk echt iets veranderen.”
De zwijgcultuur kan weleens het einde van het corps kan betekenen, vreest Jojanneke. “Een oud-praeses uit Leiden schreef drie jaar geleden in NRC: als we allemaal ons mond blijven houden, bestaan de corpora straks niet meer. Ik denk dat hij gelijk heeft, zeker omdat de woede alleen maar groter wordt. Terecht, maar tegelijkertijd is het corps ook zoiets moois. Zoals ik al eerder zei: ik heb me nooit meer zo vrij gevoeld als bij die vrouwen.”
Ze droeg het boek deels op aan haar vader – ook een oud-lid – die haar ‘leerde hoe je in een kroonluchter hangt.’ “Hij vertelde altijd hoe hij ooit vanaf de bar in een kroonluchter sprong en begon te zwaaien. En dat hij vervolgens snel weer moest loslaten om te voorkomen dat hij zichzelf elektrocuteerde. Dat verhaal staat voor mij voor het grenzeloos plezier maken en het leven bij de kladden grijpen dat óók bij het corps hoort. Juist wanneer je als jongvolwassene ook zoveel druk van de buitenwereld voelt. Tegelijkertijd zit die druk ook in de vereniging, en daar moeten we vanaf. Het zou zo zonde zijn als we die bijzondere cultuur helemaal verliezen.”
‘Uf’ van Jojanneke van den Berge is nu verkrijgbaar.
Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
Jenoa (25) verloor zichzelf bij studentenvereniging: 'Lag 's avonds huilend in bed'
Marissa Klaver is senior redacteur bij LINDA.nl en schrijft het liefst over boeken, cultuur en alles wat ze (nog) niet begrijpt. Ze woont samen met kat Pepiet en vijfhonderd boeken in Amsterdam. Als ze niet aan lezen is, vind je haar in een restaurant of concertzaal.
