'Tranen wellen op in de ogen van de dochter: 'Ik ben gewoon bang om je kwijt te raken, mam''Lees ook

In de tweede helft van de vorige eeuw schoof de dood langzaam uit het zicht. Hij ging naar een ziekenhuisbed. Bij voorkeur naar een gesloten kamer achteraan op de afdeling, waar men liever fluisterde dan sprak. Begraafplaatsen en crematoria werden gebouwd in weilanden en bossen, ver buiten het centrum van steden en dorpen. De dood werd verborgen door mooie bomen.

Het sterven, ooit een deel van het dagelijks bestaan, werd een medische gebeurtenis. Een technisch falen. Iets dat eigenlijk nooit had mogen gebeuren.
Terwijl de zorg professioneler werd, raakten we als maatschappij iets kwijt. We gaven de dood uit handen aan mensen in witte jassen. Natuurlijk vanuit goede bedoelingen: om pijn te verzachten, lijden te verlichten, om de illusie van controle te behouden. In die controle schuilt ook verlies. Wat vroeger een intiem, huiselijk moment was — vol rituelen, aanrakingen, aanwezigheid — werd een proces. Een procedure.

Onze cultuur veranderde. We gingen de dood zien als een vijand die verslagen moest worden, in plaats van een metgezel van het leven. De medische technologie gaf ons de belofte van maakbaarheid, van genezing en verlenging. Maar het maakte ons blind voor het onvermijdelijke.

We kregen er apparaten voor. Infusen. Monitors. We gingen rekenen in overlevingspercentages, sterftecijfers en risicoprofielen. We kregen woorden als ‘palliatief traject’ en ‘besluitvorming’.
Mooie woorden, bedacht om het ondraaglijke te ordenen. Maar ergens in die weg verloren we het gewone: Het praten over afscheid. Het stil zijn bij een lichaam dat niet meer ademt. Elkaar vasthouden. De ruimte voor afscheid verdween in een medische achtbaan.
En de kinderen? Die moesten naar school als de dood eraan kwam. Naar de opvang. Naar boven. Want ‘hier zijn ze nog veel te jong voor’.
Ze zagen de dood niet meer. Niet bij opa. Niet bij oma. Dus leerden ze niet meer hoe hij eruitziet. Hoe hij klinkt. Hoe hij voelt. Hoe hij ruikt.

Soms denk ik dat we de dood niet alleen uit beeld hebben geduwd, maar ook uit het hart. En dat we hem daardoor zijn gaan vrezen. Want wat je niet ziet, niet kent, niet leert – dat wordt groot en zwart en dreigend.
Maar ik zie iets kantelen.

Ik zie mensen weer vragen stellen. Ik zie hoe artsen en verpleegkundigen palliatieve zorg – de zorg voor mensen met een ongeneeslijke ziekte – niet langer zien als opgeven, maar als een manier om mens te blijven tot het einde. Ik zie kinderen spelen naast het bed in het hospice waar oma of opa hun laatste fase doormaken. Ik zie het gesprek terugkomen. Misschien, heel misschien, halen we de dood weer een beetje dichterbij. Niet om hem te romantiseren. Zeker niet om hem te eren.
Maar om hem te zien voor wat hij is: een onderdeel van het leven. Hij is niet welkom, maar ook niet vreemd.
Want zolang we hem ontkennen, zullen we hem blijven vrezen.

Al jaren werk ik met mensen die gaan sterven. Van alles wat mensen me laten zien in die laatste dagen, is deze de belangrijkste:
De dood is onvermijdelijk,
het afscheid vaak verdrietig.
Maar juist aan het einde
zie ik iets oplichten
dat alles overstijgt.
Het is de liefde.
Vaak pas uitgesproken,
als er niets meer tussen hoeft te staan.
Niet ondanks de dood,
maar dankzij haar
wordt zichtbaar
wat er altijd al was.
Wat als we daar eerder over durfden te spreken?
Dat zou ik ieder mens gunnen.
Niet pas als het moet,
maar als het nog mag.

De dood begrenst het leven niet.
Hij onthult het.

'Hij legt zijn knuffel – een tot op de draad versleten beer – naast het kussen van z'n oma: 'Voor als ze bang is''Lees ook