Moedermythe

Vroeger was het bijna onmogelijk om geen moeder te worden. Je trouwde jong en een gezonde meid kreeg binnen een jaar haar eerste kind. En dat kind maakte je gelukkig. Natuurlijk. Meer of hoger bestond voor de meeste vrouwen niet. De enige uitdaging was om er niet te veel te krijgen.

Tegenwoordig is er van alles naast het moederschap. En daar willen we ook volop van profiteren voordat we voor een kind kiezen. Maar dát het kind er komt, is bijna nog even vanzelfsprekend als toen. En ook de verwachting dat het ons gelukkig maakt. Vraag aan jongeren wat ze later willen en ze zien bijna allemaal een leven met kinderen voor zich. De hele moedermythe versterkt dat nog eens. Ook al kunnen vrouwen ook zonder kinderen een heel zinvol leven leiden, stiekem vinden we een vrouw pas een vrouw als ze moeder is.

Oerdrift

De reactie die bewust kinderloze vrouwen oogsten, spreekt boekdelen. De meesten vinden: ze is óf niet normaal óf ze zal nog wel bijdraaien óf ze krijgt er later spijt van. Voortplanting zit immers in de mens gebakken. Het is een oerdrift, die latent is tot deze zich op een dag van je meester maakt.

Aan je omgeving meld je dan dat je eierstokken rammelen, dat je broeds bent of last hebt van moedergevoelens. En dat vindt iedereen logisch. Zij hebben dat immers ook.

Of niet, maar dan komt het nog. Toch?

Wetenschappers zijn er al heel lang achter dat voortplanting helemaal geen instinctieve drang is. Als dat werkelijk zo zou zijn, zouden mensen zonder kinderen significant ongelukkiger zijn. Maar onderzoeken naar geluksbeleving hebben heel overtuigend aangetoond dat dat niet zo is. Kinderloze paren zijn net zo gelukkig, vaak nog iets gelukkiger. Dat geldt – op termijn dan – zelfs voor degenen die daar niet voor hebben gekozen.

Moe en geleefd

Seksuele drift is wel aangeboren (en daar kreeg je vroeger een baby van), maar voortplantingsdrift als zodanig bestaat alleen tussen de oren. Het is een behoefte die is aangepraat. Om je heen krijgt iedereen een kind en dus wil jij er ook een. Dat wordt ook van je verwacht.

Een gezin starten is een logische stap die je op een bepaald moment zet als je volwassen bent. Bovendien, je bent ondertussen ook wel benieuwd naar die magie van het moederschap. Hoe zit dat nou met dat fenomeen waar je volgens de moeders alleen over kunt oordelen als je het zelf hebt meegemaakt?

Etterbakje

Natuurlijk, kinderen hebben is zwaar en de verhalen en het gebrek aan slaap weerspiegelen dat ook. Vrouwen voelen zich moe en geleefd, hun relatie is ingrijpend veranderd, hun werk een welkome afleiding en hun moeders komen wel erg vaak langs nu ze oma zijn geworden.

Maar, zo beweren ze zonder uitzondering, het is het allemaal waard want je krijgt er héél véél voor terug. Wat je er dan voor terugkrijgt, schijnt niet uit te leggen te zijn. Maar als je ziet dat zelfs het lelijkste, irritante etterbakje door zijn moeder de mooiste en de liefste wordt gevonden, dan moet het moederschap iets fantastisch zijn.

Roze wolk

‘Een nieuw boek begint met jouw leven, een nieuw hoofdstuk begint in ons leven’, schreef ik aan mijn zoon op de eerste bladzijde van het digitale dagboek met foto’s dat ik voor hem begon, half lyrisch van die roze wolk waarop ik terecht was gekomen.

Je bent nog zo puur, zo onbedorven

Ging ik hoopvol verder. Ik herinner me die lyrische stemming nog goed. En ook het gesprek dat wij hadden met een bevriende psychiater aan de vooravond van de bevalling. Het ging over het belang van veilige hechting, in vaktermen basic trust genoemd. De eerste maanden waren het belangrijkst, waarin hij zich al of niet veilig zou hechten. Dat zou het fundament voor zijn leven zijn.

Bozig kleuterkind

‘Nou, laat dát maar aan mij over’ dacht ik vol vertrouwen, en noteerde het vervolgens – leuk voor later – allemaal: de tandjes, de stapjes, de eerste woordjes, de grappigste anekdotes en uitspraken en hoe trots en blij ik was. Telkens begin ik te schrijven dat er sinds de vorige episode zoveel is veranderd. En dat het zo jammer is dat ik zo weinig schrijf. Van tussenpozen van weken, gaat het naar maanden, naar een half jaar.

Mijn laatste bijdrage is een screenshot van een tekening van Peter van Straaten die bij mijn oude buurvrouw op de wc hangt. Vrouw zit op de bank met een rotkop. Haar duidelijk bozige kleuterkind zit voor haar op de grond, de rug naar haar toegekeerd, ook met een rotkop. Onderschrift: ‘O ja? Andere kinderen zouden anders wát blij zijn met zo’n rotmoeder!’ Ik zie mijzelf, ik hoor mijzelf, ik herken mezelf in de moeder en in het kind.

Overbezorgde muts

Opvoeding is erfelijk. Maar die ontluistering is universeel. En inderdaad, je weet het pas écht als je het zelf meemaakt. Als de roze mist is opgetrokken is er veel meer onherkenbaar is veranderd dan je figuur, sociale leven en carrière: jijzelf en al je verwachtingen. Het moederschap maakt inderdaad veel moois in je los: liefde, verbondenheid, veiligheid, zingeving. Dat krijg je terug in een mate die je je inderdaad maar moeilijk kunt voorstellen als je geen kind hebt.

Maar precies die dingen maken je ook kwetsbaar. Kinderen halen al je zwakke plekken open. Je komt erachter dat je helemaal niet die relaxte moeder bent maar een bangige, overbezorgde muts, die met een octaaf hogere stem in verkleinwoordjes spreekt. Precies zo een waar je je altijd zo aan ergerde.

Stomme rotmama

Je zou het liefst een babyfoon in je oren implanteren zodat je dag en nacht kunt horen dat je kind nog ademt. Je ogen, oren en aandacht zijn altijd bij je kind en je wordt geteisterd door paranoïde gedachten aan enge ziektes en pedoseksuelen.

Dan kom je er ook achter dat je niet zo’n fantastische moeder bent als je had gehoopt. En dat die leuke, gezellige en vriendschappelijke band die je je met je kinderen voorstelde, voorlopig bestaat uit het op de juiste momenten aanslepen van hun natjes, droogjes en verzetjes.

Je blijkt helaas heel weinig geduld te hebben voor dat eeuwige gejengel en gezeur om meer.

En als je kind vanuit het diepst van zijn hart ‘stomme rotmama, ik háát je!’ roept en zijn kamerdeur voor je neus dichtgooit, merk je dat je helemaal niet zo stevig in je schoenen staat.

Zeker niet als daar een briefje hangt met ‘verboden voor volwassenen’. Dan hoor je jezelf toch zeggen: ‘O ja? Andere kinderen zouden anders wát blij zijn met zo’n rotmoeder!’ Om nog maar te zwijgen over de confrontatie met je eigen minder fraaie karaktertrekjes als je die terugziet in je kind en je tot de ontluisterende vaststelling komt dat hij of zij ook maar een mens is met gebreken; jouw gebreken.

‘Het was een hel’

En dan heb ik nog een makkelijk kind. Er zijn ook huilbaby’s, kinderen met een gedragsstoornis, een leerprobleem of gewoon een moeilijk karakter. Ik ken moeders met zulke kinderen. Ze houden zielsveel van ze. Maar vraag niet hoezeer ze worstelen met de haat-liefdegevoelens die hun kinderen bij hen oproepen en de woede die ze soms voelen.

Myrna (42) heeft een tienjarige dochter, die ongeveer overal allergisch voor is. “Aya is de eerste drie jaar van haar leven doorlopend ziek geweest en heeft praktisch al die tijd gehuild. Het was een hel, voor mijn dochter, voor mij, maar ook voor mijn man. Die stond volledig aan de zijlijn, terwijl ik helemaal in dat doodzieke kind opging. Een tweede kind is alleen al om die reden nooit een optie geweest, al had ik dat best gewild.

Maar ons huwelijk had nog zo’n kind niet overleefd. Als ik heel eerlijk ben, is onze relatie nog steeds niet helemaal hersteld. Mijn man is stapelgek op onze dochter, maar als hij alles over zou mogen doen, waren wij kinderloos gebleven. Dat besef blijft erg pijnlijk.”

Wende: ‘Job is een lastig kind’

Wende (43) dacht met twee jongens van acht en zes jaar al aardig wat ervaring in het moederschap te hebben. Maar haar derde zoon, die nu vier is, drijft haar tot het uiterste. “Job is een lastig kind. Hij heeft op een bepaalde manier een streepje voor op de rest, juist omdat hij zo moeilijk is. Wij zijn eraan gewend, maar bij anderen roept hij met zijn gedrag veel negatieve reacties op. Dat gaat me vreselijk aan het hart.

Job is een nakomertje omdat we lang twijfelden over een derde kind. Als moeder mag je dat nooit zeggen. Maar ik ontkom er niet aan te denken wat een heerlijk leven we nu hadden gehad als we het bij twee kinderen gelaten hadden.”

Stikjaloers

Myrna en Wende zijn uitzonderingen. Toegeven dat het moederschap soms bitter tegenvalt is not done. Waarom is het zo’n misdaad je kwetsbaar op te stellen door openlijk toe te geven dat je het soms moeilijk hebt, met jezelf, met je kinderen? Dat je je wel eens, al is het voor een paar seconden, afvraagt hoe je leven eruit zou zien als je geen kinderen had gekregen? En dat je heel erg schrikt als je daar geen antwoord op weet?

Omdat je je dat niet meer kunt voorstellen. En je ook niet weet hoe het ook alweer was. En waar je ook van schrikt, is dat je je schuldig voelt dat je überhaupt dit soort gedachten hebt. Goeie moeders denken hun kinderen niet weg, ook niet voor even.

Bij je kinderloze vrienden kun je het misschien nog kwijt. Dat is ongevaarlijk. Want ook al ben je stikjaloers op je kinderloze vriendin en is zij volgens wetenschappers zelfs gelukkiger dan jij, ruilen wil je niet en dat weet zij ook.

Waarom doen we alsof?

Maar waarom houden moeders onderling elkaar dan wel voor het lapje? ‘Leuk, hè, die kindertjes.’ ‘Ja, enig!’ Alsof, als we eens een minder vrolijke noot laten vallen, iedereen meteen concludeert dat je spijt hebt van je kinderen, dat je wenst dat ze nooit geboren waren of dat je niet van ze houdt. Dat is toch onzin!

We doen toch alles voor die bloedjes nadat ze eenmaal veilig zijn gehecht. We wandelen toch uren door parken achter de kinderwagen. We trotseren de file om in afgeladen speeltuinen en pretparken te geraken en daarna heel vies en duur bij McDonald’s te eten. We vingerverven, kleien, kijken mee naar Peppa Pig en spelen winkeltje tot we erbij neervallen. En gaan speciaal voor hen naar de camping. Wil dat zeggen dat we dat ook allemaal hartstikke leuk moeten vinden? Tuurlijk niet.

Stop met die poppenkast

Waarom doen we alsof het allemaal één groot feest is? Omdat we de realiteit niet aankunnen soms? Nergens voor nodig. We zijn volwassen. En onze eigenwaarde is niet voor honderd procent verbonden aan ons zelfbeeld als moeder. Toch? Laten we stoppen met die poppenkast en die verstikkende ‘moeder omerta’ opheffen.

Laten we elkaar nooit meer overhalen met ‘het is leuker dan je denkt en als je het niet doet krijg je spijt’. En laten we niet meer tegen de verse moeder op kraambezoek met zo’n sardonisch lachje zeggen: welcome to the club en verder niets. Laten we elkaar niet heilig verklaren en de kinderen ook niet. Dat zijn ze niet en wij al helemaal niet. Moeder is ook maar een vrouw.

tekst Maureen Belderink
illustratie – Getty Images