‘Mijn moeder wilde een einde aan haar relatie maken. Ze had niet te maken met fysiek geweld. Ze had te maken met emotioneel geweld.’
Dapper stond Laura daar op de Dam, in haar rode jurk, de microfoon stevig in haar handen geklemd. Even daarvoor had ze zich bij mij gemeld, met de schoenen van haar moeder in haar handen. Vervolgens zette ze de 43 paar andere rode schoenen neer, ter ere van de vrouwen die waren vermoord door een man, meestal hun ex-partner.
Het was tijdens de derde editie van mijn jaarlijkse Rode Hakken-demonstratie, waarmee ik aandacht wil vragen voor femicide. Vijf jaar geleden heb ik de Turkse kunstenaar Vahit Tuna benaderd met de vraag of ik hiervoor zijn werk mocht gebruiken. In 2018 bracht hij een indrukwekkend eerbetoon door 440 rode hakken aan een gebouw te bevestigen. Dat aantal staat gelijk aan het aantal vrouwen dat in 2018 in Turkije door hun partner vermoord werd.
Laura had haar speech niet voorbereid; hij kwam recht uit haar hart. Niemand minder dan Femke Halsema had, via mij, aan Laura verzocht of ze haar verhaal met de andere aanwezigen wilde delen. Femicide, oftewel vrouwenmoord, gaat veel verder dan de daadwerkelijke, gruwelijke daad. Het begint vaak met schelden. Of zoals Laura het treffend zei: “Veel vrouwen krijgen met emotioneel geweld te maken, voordat ze worden vermoord.” Laura was twintig toen haar stiefvader haar moeder vermoordde, en zij moederziel alleen achterbleef.
Maar zelfs al eindigt emotioneel geweld niet in de dood, verdient dit aspect van partnermishandeling veel meer aandacht. Verbale agressie, die kan variëren van heftige meningsverschillen, waarin geschreeuwd of gegild wordt, tot treiteren, pesten, kleineren en vernederen, heeft vaak veel diepere, sluimerende gevolgen. Het tast je zelfbeeld aan. Woorden kunnen diep in je systeem doordringen, je vergiftigen. Na zo’n scheldkanonnade of denigrerende opmerking voel je je geen mens meer. Je voelt je niets.
Laura’s verhaal heeft veel impact op mij gehad, waarschijnlijk omdat ik als kind regelmatig getuige ben geweest van verbaal geweld tegen vrouwen in mijn omgeving. Het triggert iets in mij. Zoals wanneer mannen vrouwen ‘hoer’ noemen, zoals ik een keer hoorde bij het lustrumfeest van het Amsterdamse corps. Als mijn zoon dit zou doen, zou ik me als moeder echt gefaald voelen. Ik heb mijn zoon geleerd hoe hij een vrouw moet behandelen: met respect, nooit tegen haar schelden, nooit denigrerende opmerkingen maken.
Of dat mannen tegen hun vrouw of vriendin praten alsof zij niets waard is, alsof zij niet kan nadenken of geen mening heeft. “Zou je dit wel eten? Je bent nu al veel te dik.” Of: “Jij snapt dat natuurlijk niet.” Dit zijn dan nog ‘maar’ denigrerende opmerkingen, maar het kan veel erger worden: het kan uitmonden in ronduit verbaal geweld. Geschreeuw, gescheld. Vaak worden slachtoffers hiervan dagelijks emotioneel gekidnapt: dwingende appjes, constant gekleineerd worden, verbale bedreigingen. De optelsom van al deze vormen van minachting is als het drinken van een gifbeker. Verbaal geweld is gif.
Uit onderzoek van het CBS blijkt dat in 2022 bijna de helft (45 procent) van de Nederlandse bevolking van zestien jaar en ouder in de afgelopen vijf jaar een of meerdere vormen van verbale agressie door iemand in de huiselijke kring heeft meegemaakt. Een op de drie (32 procent) heeft dit ook in de afgelopen twaalf maanden meegemaakt, wat neerkomt op bijna 4,6 miljoen mensen. Die cijfers liegen er niet om. Al maak ik er wel een kleine kanttekening bij: ook ‘boos weglopen’ beschouwt het CBS als verbaal geweld.
Als je dit leest en je partner beledigt je structureel, scheldt je uit voor ‘hoer’ of ‘kutwijf’, denk dan aan het verhaal van Laura. Dit is verbaal geweld. Niemand heeft het recht jou zo te behandelen. Psychisch geweld is in Nederland, in tegenstelling tot veel andere landen, nog steeds niet strafbaar. Schandalig, als je het mij vraagt. In Engeland is sinds 2015 emotionele en psychische mishandeling strafbaar. Alleen, hoe bewijs je dat je geestelijk wordt mishandeld? Bij fysiek geweld zie je blauwe plekken, maar bij verbaal geweld zijn de blauwe plekken van binnen… Ik ben ervan overtuigd dat omstanders – zoals buren, vriendinnen of collega’s – hierin een cruciale rol spelen, omdat zij als getuigen kunnen bevestigen hoe deze vrouwen worden behandeld.
De moeder van Laura kunnen we niet meer terugbrengen. Maar misschien kunnen we andere moeders, dochters en zussen wel op tijd waarschuwen. Laten we schelden en denigreren nooit normaliseren. Nooit.
