Een moeder die haar pasgeboren baby om het leven brengt, het is een gruweldaad die in Nederland 4 tot 5 keer per jaar aan het licht komt. Forensisch psycholoog Katinka de Wijs-Heijlaerts deed onderzoek naar neonaticide. Want hoe kan een moeder in staat zijn een pasgeboren baby te doden?
Margot H. brengt in 2006 haar baby om het leven en laat hem achter in een vijver in haar woonplaats Doetinchem.
Trigger warning: dit artikel gaat over moeders die hun eigen kind om het leven brengen, en kan verontrustende onderwerpen bevatten.
Spelende kinderen vonden de pasgeborene in een bevroren rietkraag en noemden hem baby Sem. Pas in 2022 werd H. opgepakt. De moeder vertelt destijds dat ze geen herinneringen heeft aan de zwangerschap en de bevalling. De rechter legde H. vorig jaar een gevangenisstraf van vijf jaar op.
Linde de W. uit Haaksbergen wurgde in 2020 haar pasgeboren baby Ivo met de ceintuur van haar badjas. Samen met haar partner verscheen ze met haar overleden kindje in het ziekenhuis. Haar man bleek niet bij de dood van de baby betrokken te zijn geweest. Ivo is het tweede kindje van W. Ook haar eerste baby overlijdt. W. verklaarde dat ze bij beide baby’s niet wist dat ze zwanger was. In hoger beroep kreeg de moeder in 2024 vijf jaar celstraf en TBS met voorwaarden opgelegd.
De bovengenoemde strafzaken vallen onder neonaticide. Een onderwerp waar Katinka de Wijs-Heijlaerts (44) als forensisch- en gezondheidszorgpsycholoog 22 jaar lang onderzoek naar deed. Ze schreef er uiteindelijk het boek Stil Leven – Zwanger, maar niet in verwachting over. “Neonaticide betekent het om het leven brengen van een pasgeboren kind binnen 24 uur na de geboorte. Dit delict wordt vaak gepleegd door de biologische moeder die net bevallen is. De zwangerschap wordt verborgen gehouden door de moeder. De vrouwen bevallen in eenzaamheid, zonder de betrokkenheid van verloskundigen of medici. Ook tijdens de zwangerschap wordt meestal geen prenatale hulp ingeroepen”, legt de forensisch psycholoog uit.
De Wijs-Heijlaerts verricht onder meer psychologische onderzoeken ten behoeve van een strafzaak. “Ik heb altijd interesse gehad in de mens en in de achtergrond van mensen. Waarom vertonen mensen afwijkend of strafbaar gedrag? En welke rol speelt een psychische stoornis bij het plegen van een delict? Dat zijn vragen waar ik antwoorden op zoek.” Haar studies worden onder meer gebruikt door de rechters in een strafzaak.
Uit onderzoek blijkt dat in Nederland jaarlijks gemiddeld 4 tot 5 pasgeborenen worden aangetroffen waarbij neonaticide vermoed kan worden. “Het ontdoen van een babylijkje is een stuk gemakkelijker dan een volwassen lichaam. Bij neonaticide is het de bedoeling dat deze kinderen niet gevonden worden. Het kan dus ook zijn dat een aantal kinderen, dat door neonaticide om het leven komt, nooit wordt gevonden.”
Een nogal morbide thema, waarom besloot De Wijs-Heijlaerts hier destijds onderzoek naar te doen? “Met collega psycholoog Toon Verheugt deed ik eerder onderzoek naar ouders die hun eigen kinderen om het leven brachten. Dat ging over kinderen van 0 tot 18 jaar oud en deze delicten werden gepleegd door mannen en vrouwen. Tijdens die studie ontdekte ik dat neonaticide een bijzondere subcategorie is en ben ik meer onderzoek gaan doen.”
Petra kreeg ondanks Asherman Syndroom toch een kind: 'Ze moesten alle verklevingen wegknippen'
De forensisch psycholoog legt uit dat neonaticide vaak niet aan het licht komt. “Het kan dus zijn dat dit vaker voorkomt dan we weten, omdat het een verborgen karakter heeft. In de strafrechtketen krijgt men daardoor niet vaak met neonaticide te maken. Mijn onderzoek is bedoeld voor betere voorlichting en preventie. Het is een delict met een heel kwetsbaar slachtoffer. Hulpverlening voor de moeder en preventie zijn belangrijk, maar ik heb gemerkt dat het heel moeilijk is.”
De Wijs-Heijlaerts zoekt dus naar achtergronden en motieven achter neonaticde. Wat haar bevindingen zijn? “Het gaat om een diverse groep vrouwen die dit delict pleegt. Veelal komt dit voor bij jonge vrouwen van 17 tot 26 jaar, maar er zijn ook nog jongere en oudere gevallen bekend. Neonaticide komt voor in alle lagen van de bevolking. Autochtoon, allochtoon, religieus, niet-religieus, wel of geen relatie, wel of geen eerdere kinderen en allerlei intelligentieniveaus.”
De onderzoeker weet dat er qua persoonlijkheid bij deze moeders een patroon te herkennen is. “Vaak gaat het om een langdurig patroon van een laag zelfgevoel. Ook hebben deze vrouwen meestal weinig contact met hun gevoelsleven, kampen ze met identiteitsproblemen en een vermijdende manier om met problemen om te gaan. Daarnaast zijn deze vrouwen geneigd om bij problemen weg te kijken en deze niet actief aan te pakken. Ook hebben zij problemen met autonomie en staan ze vaak ambivalent tegenover het zelfstandig worden.”
De Wijs-Heijlaerts onderzocht, over de periode van 22 jaar, dertig zaken waarin vrouwen verdacht werden van het plegen van neonaticide. “Het grootste deel heeft een psychische stoornis. Daarbij kun je denken aan een angst- of stemmingsstoornis, maar ook aan een persoonlijkheidsstoornis. Er is dus bijna altijd wel sprake van psychische problemen.”
De forensisch psycholoog stelt in haar studie en boek dat het niet alleen om het moment van neonaticide gaat, maar ook dat de aanloop daarnaartoe van belang is. “De context is breder. Dat leg ik uit aan de hand van de zogenoemde ’tragedie in vier bedrijven’. Het eerste is de conceptie, waarbij de vrouw zwanger raakt. Je ziet dat deze vrouwen vaak slordig zijn met anticonceptie en daarmee dus risico lopen op een ongewenste zwangerschap. In het tweede bedrijf staat de miskenning van de zwangerschap centraal, waarbij een deel van deze vrouwen stelt dat zij niet wisten dat zij zwanger waren. Andere vrouwen vertellen dat zij wel wisten dat ze zwanger waren, maar dit gegeven niet tot zich door lieten dringen. En weer anderen bouwden geen band op met de baby in de buik. Ook waren er moeders die wel van hun zwangerschap afwisten, maar dit voor hun omgeving verborgen hielden.”
Dan volgt het derde bedrijf in deze tragedie. “Dat is de bevalling in eenzaamheid, waarbij deze moeders hun kind alleen ter wereld brengen en de baby vaak direct, maar in ieder geval binnen 24 uur, om het leven brengen. Tot slot is daar het laatste bedrijf waarin de moeder kiest wat ze met het lijkje doet. Sommigen kiezen ervoor om de baby in een plastic zak bij het vuilnis te zetten, anderen verpakken het lijkje en bewaren het op zolder of in een kelder. In ieder geval wordt de baby niet begraven of aangifte gedaan van de geboorte, ook wordt er geen arts of politie ingeschakeld.”
De Wijs-Heijlaerts noemt op dat het opvallend is dat vrouwen tijdens de zwangerschap, die vaak ongewenst is, niet kiezen voor een abortus. “Deze groep is wel zwanger, maar de psychische binding met het kind komt niet op gang. Vrouwen die een abortus plegen, voeren toch vaak ook een interne dialoog in het belang van het kind. De vrouwen die neonaticide plegen, zien hun ongeboren kind onvoldoende als een aanstaand nieuw leven. Zo verklaarden sommige vrouwen achteraf dat het kind dood ter wereld was gekomen, ook al toonde sectie-gegevens aan dat de baby leefde. In hun binnenwereld was het ongeboren kind nooit tot leven gekomen, waardoor ze in hun beleving ook bevielen van een ‘dood’ kind.”
Maar waarom pleegt een moeder neonaticide? “Dat motief is moeilijk te doorgronden, maar vaak zit daar angst voor ontdekking van de zwangerschap onder. Bijvoorbeeld bij eerwraak of bij ouders, of een partner, die een zwangerschap afkeuren. Vaak zijn deze vrouwen ook affectief tekortgekomen in hun leven. Een nieuw leven doet dan een te groot emotioneel appèl op hen. Zij kunnen niet emotioneel investeren in de baby.”
Deze moeders brengen volgens de forensisch psycholoog op verschillende manieren hun kind om het leven. “Een pasgeborene is volstrekt afhankelijk van de omgeving, dus er is vaak niet veel nodig om deze om het leven te brengen. Sommigen verstikken het kind, terwijl anderen de baby doden door het aan zijn of haar lot over te laten. Het is immers heel kwetsbaar.”
In de zaken van Linde de W. en Margot H. koos de rechter voor een celstraf van vijf jaar. “In het strafrecht valt neonaticide onder kinderdoodslag en kindermoord. Op kinderdoodslag staat een maximum gevangenisstraf van zes jaar, bij kindermoord is dat negen jaar. Dat is aanzienlijk lager dan reguliere moord en doodslag. De wetgever houdt namelijk rekening met de angst die deze moeders hadden voor de ontdekking van de bevalling.”
De vrouwen die wel in de rechtbank belanden voor hun daden, reageren volgens de onderzoeker verschillend. Maar tonen zij spijt of berouw? “Het onder ogen zien van neonaticide is een lang proces, mede omdat deze vrouwen de zwangerschap lange tijd geloochend hebben. Wanneer zij er wel over spreken, is dat soms ook een opluchting, omdat ze hun geheim toch kunnen delen. Ook blijkt uit onderzoek dat het voor deze vrouwen soms lastig is om over hun delict te praten, omdat zij weinig contact hebben met hun gevoelsleven.”
Het onderzoek van De Wijs-Heijlaerts is mede bedoeld ter preventie. Maar kun je neonaticide voorkomen als buitenstaander? “Dat is heel lastig, want het blijft een verborgen delict, waarbij vaak de omgeving niet wist dat iemand zwanger was. In driekwart van de gevallen had de omgeving wel vermoedens dat de moeder zwanger was en sommigen spraken deze vermoedens ook uit. Maar de moeders ontkenden de zwangerschap stellig en verbraken soms geheel het contact met die persoon. Ook weten we dat een aantal van dit soort vrouwen een hulpverlener bezocht, voor bijvoorbeeld een andere medische vraag. Ook dan waren er medici, zoals een huisarts, die een zwangerschap vermoedden. Maar ook hier werd de zwangerschap door de vrouw stellig ontkend.”
Daarom pleit de forensisch psycholoog ervoor dat hulpverleners die sterke vermoedens hebben, en de vrouw in kwestie weigert een onderzoek om de zwangerschap uit te sluiten, toch alert blijven. “Hoe moeilijk dat ook kan zijn, kan het raadzaam zijn om deze vrouwen te blijven volgen. Het verdient aanbeveling om bij een mogelijke zwangerschap een echografie te laten maken. Daardoor kan de vrouw de baby zien en wordt het kind voor haar tastbaarder en begrijpelijker.”
“Het lastige is dat je bij vermoedens nooit zeker weet of je het bij het rechte eind hebt. Je moet daarom oppassen dat je niet ten onrechte een vrouw hiervan verdenkt. Heb je toch sterke twijfels? Bespreek dit dan met de vrouw in kwestie, met begrip voor haar situatie. En probeer haar bij een ongewenste zwangerschap te begeleiden naar de hulpverlening, zoals Stichting Beschermde Wieg, Fiom en Siriz”, aldus De Wijs-Heijlaerts.
Heb je ondersteuning nodig of wil je met iemand praten over deze onderwerpen, neem dan contact op met een professionele hulpverlener of bel anoniem met 113 Zelfmoordpreventie op 0800-0113.
Jolanda heeft lipodystrofie en daardoor een opvallende buik: 'Mensen vragen vaak of ik zwanger ben'
