In de rubriek ‘Monumentje’ interviewen iemand die een ode wil brengen aan een overleden geliefde, vriend of familielid. Vandaag herdenkt Anke ten Broeke (34) haar zoon Enzo Poelen (1).
“Het voelde alsof het niet over ons eigen kind ging. Dit kon niet over Enzo gaan.”
“Enzo was een rustige jongen met een eigen willetje”, beschrijft Anke haar zoon. “Heel voorzichtig en bedeesd pakte hij alles aan. Hij ontwikkelde zich goed op zijn eigen manier. Hij was aanhankelijk, wilde veel knuffelen. Hij werd heel blij van van voorlezen, broodjes kaas eten of tv kijken, zoals de video’s van Juf Roos. Een sociaal en lief kereltje.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Anke is met haar man Leonardo en zoon Enzo op vakantie in Maastricht als Enzo ziek wordt. “Hij kreeg geen koorts, maar was erg vermoeid, wilde niet meer eten en drinken. Mijn moedergevoel zei dat er iets niet klopte. We hebben het een nacht aangekeken; zou het de volgende ochtend niet goed gaan, dan gingen we naar huis.”
Die nacht gaat het steeds slechter met Enzo. “Het was verschrikkelijk”, blikt Anke terug. “Hij had een natte hoest, hij zat helemaal vol. Hij wilde alleen maar bij ons op schoot liggen. We gingen naar huis, we vertrouwden het echt niet. De 2,5 uur rijden voelden veel langer. Hij heeft de hele weg geslapen en was niet wakker te krijgen. Wij waren zenuwachtig: wat is er nou aan de hand?”
Thuis bellen Anke en Leonardo de huisarts. “Enzo werd zieker en zieker, kreeg dikke ogen en tijdens het hoesten moest hij kokhalzen, zonder te spugen. We probeerden hem knijpfruit en slokjes water te geven, dat kwam er meteen weer uit. De waarnemend huisarts, die Enzo al eens eerder had gezien, dacht aan een longontsteking.”
Enzo wordt een nacht opgenomen in het ziekenhuis. “Hij had lichte verhoging en was heel ziek. Er waren vermoedens dat hij uitgedroogd was”, legt Anke uit. “Ze hoopten dat hij door een infuus met extra vocht snel zou opknappen, maar hij werd alleen maar zieker en benauwder. Hij hield enorm veel vocht vast: zijn voetjes werden opgezwollen, z’n ogen werden dikker. Al snel was hij zo benauwd dat hij aan het zuurstof kwam te liggen. De artsen hadden nog steeds geen idee waar het vandaan kwam.”
Wendy verloor haar zoontje (5 weken) aan het RS-virus: 'Er was enkel een buikgevoel'
Enzo’s situatie verslechtert snel. Met een kinderarts gaat Anke mee in de ambulance. Met hoge spoed wordt Enzo naar Radboud UMC in Nijmegen gebracht. “Daar stond een heel team klaar op de intensive care voor kinderen. De cardioloog was er om voor de zekerheid een echo van het hart te maken. Drie seconden later zei ze: ‘Jullie zijn hier op de goede plek.'”
“Binnen een halfuur zaten we met drie artsen om tafel, die vertelden dat Enzo gedilateerde cardiomyopathie had, met ernstig hartfalen als gevolg. Zijn hart had een pompfunctie van nog maar 10 procent. Dan stort je wereld in. Hadden we iets gemist? En: hoe nu verder?”
Anke en Leonardo hebben honderden vragen, maar de artsen kunnen nergens antwoord op geven. “Het enige perspectief dat we kregen is dat een derde van de kinderen er met medicatie bovenop komt, een derde de rest van hun leven afhankelijk blijft van medicatie en een derde het niet redt.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Met het instellen van de juiste medicatie doet Enzo het de eerste weken goed. “Hij kreeg meer energie, liep trots over de afdeling en flirtte met de verpleegsters. We zagen ons kind weer terug, al was het op de ic.” Het gaat dusdanig goed dat de kans bestaat dat Enzo van de ic naar de kinderafdeling mag. “We hadden hoop dat hij zou herstellen en bij de kinderen zou zitten die erbovenop komen.”
Maar dan krijgen ze toch slecht nieuws. Enzo heeft een infectie in de centrale infuuslijn, waardoor hij enorm hoge koorts krijgt. “Zijn hart kon het niet aan, zijn zuurstofpeil kon hij niet op orde houden. Hij werd in slaap gebracht en moest aan de beademing.”
“De artsen wisten niet zeker of hij het aankon, dus we moesten al afscheid van hem nemen. Hij gaf met zijn laatste krachten zijn vader een high five“, vertelt Anke. Terwijl Enzo wordt behandeld, zijn zij en Leonardo in een andere kamer. “Dat was slopend. Je weet niet wat er gebeurt. Zo’n anderhalf uur later zeiden ze dat het goed ging. Dat was een hele opluchting.”
“Toen we hem zagen was hij echt een heel klein kereltje. Mager, met zweetdruppels van de koorts. Maar we zagen tegelijkertijd de rust. Hij hoefde even niet te vechten. Het was voor hem het beste om even op adem te komen. Dan kon zijn hart hopelijk weer aansterken en zou het allemaal goedkomen. Dat gaf ons ook rust.”
Na vijf dagen in slaap willen de artsen Enzo wakker maken en het beademingsbuisje eruit halen. “Dat was niet zonder risico. De medicatie die hij kreeg is heel verslavend”, legt Anke uit. “Het detuberen ging niet goed, hij raakte in paniek, snakte naar adem. Hij werd wakker, maar niet wakker. Ik mocht even bij hem liggen in de hoop dat hij rustig zou worden.”
“Na tweeënhalf uur besloten ze hem weer aan de beademing te leggen. Hij werd opnieuw in slaap gebracht en het buisje ging er weer in. Toen kwam de vraag: hoe nu verder?”
Lindsey's dochter Maeve (1) overleed aan hersenvliesontsteking: 'Dit mag anderen niet overkomen'
Het Radboud UMC overlegt met het hartfalencentrum in het Erasmus MC (Sophia Kinderziekenhuis) in Rotterdam. “De artsen kregen tips en Rotterdam wilde de zorg van Enzo eventueel overnemen. Voor het eerst ging het toen ook over een harttransplantatie. Zijn pompfunctie was nu nog maar 7 procent, dus hij was echt achteruit gegaan. Maar een harttransplantatie is niet zomaar iets, ze zeiden dat je er een chronische ziekte voor terugkrijgt. Het is wel een manier om in leven te blijven, maar ze weten nooit wat de kwaliteit van leven erna wordt.”
Enzo wordt naar het Erasmus MC verplaatst in een speciale MICU-ambulance en Anke en Leonardo staan voor een moeilijke keuze over de transplantatie. “Je wilt je kind zo lang mogelijk bij je houden, maar wil je dat ook voor je kind? We hebben onszelf opzij gezet en Enzo op de eerste plaats gezet. Voor hem was het niet de juiste keuze om een transplantatietraject in te gaan. Het was maar de vraag of hij de zware operatie zou overleven, of er geen complicaties zouden ontstaan in de periode dat hij moest wachten op een donorhart en wat zijn kwaliteit van leven zou worden. Het wachten op een donorhart zou nog jaren kunnen duren. Dan zou hij al die tijd op de ic wonen. We wilden dat Enzo zijn eigen pad zou bepalen. Gelukkig kregen we ontzettend veel respect en begrip van de artsen en verpleegkundigen.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Anke en Leonardo hopen nog even contact met hun zoon te kunnen krijgen. “Onze wens was om Enzo nog even in de ogen te kunnen kijken, maar dat mocht niet meer zo zijn. Hij werd zieker en zieker. Hij had hoge koorts en kreeg een hoge hartslag. Dat kon hij niet hebben. Op een nacht werden we gebeld door de verpleegkundige dat zijn bloeddruk extreem daalde. We sliepen in het Ronald McDonaldhuis naast het ziekenhuis, dus we waren er meteen. Ik zag Enzo en dacht: nee, dit gaat echt niet goed. Dit duurt niet lang meer. Hij heeft zijn pad gekozen.”
Enzo krijgt adrenaline toegediend om zijn bloeddruk te verhogen, maar dat verhoogt ook zijn hartslag. Om die naar beneden te krijgen krijgt hij weer andere medicijnen. “Dan is het gas geven en remmen tegelijkertijd. Hij werd chemisch in leven gehouden.”
“De volgende ochtend vielen de bloeduitslagen erg tegen, zijn hart was zwak en zijn nieren kregen het nu ook zwaar”, vertelt Anke. “De artsen in Rotterdam overlegden met het team in Nijmegen. De conclusie: ze konden niks meer voor hem doen.”
Daarna hebben Anke en haar man een gesprek met de artsen. “Dat was echt heel heftig. Het was alsof het niet over ons kind ging. Dit kon niet over Enzo gaan.”
“Die avond konden we met z’n drieën zijn. De dag erna zou zijn slaapmedicatie worden verhoogd, daarna zouden ze zijn beademingsbuisje eruit halen en kijken hoelang hij het zelf nog vol zou houden.”
Na één maand verloor Marjolein haar dochter aan kinkhoest: 'Mijn alarmbellen gingen af: Tess was doodziek'
Anke slaapt die nacht bij Enzo in bed, Leonardo ernaast in een extra bed. “Dat was ons laatste moment als gezin van drie. Je weet dat hij er de volgende dag niet meer is; dat is een onwerkelijke wereld. De artsen en verpleegkundigen waren superlief en hadden de kamer mooi aangekleed en een muziekje aangezet. Onze familie is de laatste avond ook afscheid komen nemen. Dat was een heel beladen moment. Voor het eerst in al die weken mochten ze Enzo weer aanraken, knuffelen en kussen. Het maakte nu toch niks meer uit. Tegelijkertijd was het intens verdrietig. Afscheid nemen van een kereltje van bijna twee, dat klopt niet.”
Als ze de volgende ochtend wakker worden weten ze: vandaag gaat het gebeuren. “Een kwartier nadat de slaapmedicatie omhoog was gezet werd het beademingsbuisje eruit gehaald. Het was voor het eerst in weken dat we hem zonder zagen. Even dachten we: jeetje, hij is terug. Wat is hij mooi.”
“Maar hij was niet terug; we moesten afscheid nemen. Enzo hield het nog ongeveer anderhalve minuut vol en toen blies hij zijn laatste adem uit. Hij lag liefdevol en warm tussen ons in. Je kon aan hem zien dat het echt afgelopen was. Hij was op. Je zag het leven uit hem gaan. We waren intens verdrietig.”
Tekst gaat verder onder de foto. 
Foto: Make A Memory
“Leonardo heeft Enzo naar het mortuarium gebracht, met een wit lakentje over hem heen. Net als in de films.” Het gebeurt allemaal op de dag van de schietpartij in het Erasmus MC. Tien minuten nadat Leonardo zijn zoon naar het mortuarium heeft gebracht, vindt de schietpartij plaats in het ziekenhuis. “Dat zorgde ervoor dat we niet naar huis mochten. Je bent net je kind verloren, hebt acht weken in verschillende Ronald McDonald-huizen gewoond en dan gebeurt dit. Er cirkelden helikopters boven ons en het ziekenhuis werd deels ontruimd, zagen we vanuit onze kamer in het Ronald McDonaldhuis.”
De tijd lijkt voorbij te kruipen. Ze moeten wachten totdat de parkeergarage wordt vrijgegeven voordat ze naar huis kunnen. “’s Avonds rond zeven uur mochten we eindelijk weg. Maar Enzo moest bijven, want het mortuarium werd nog niet vrijgegeven. We mochten niet meer naar hem toe.”
“Toen we thuiskwamen voelde ons huis niet als thuis. Alles stond nog zoals we het ruim acht weken eerder hadden achtergelaten, we waren tussendoor niet meer thuis geweest. Het ergste was dat Enzo niet meer bij ons was. Die eerste nacht was verschrikkelijk, we hebben geen oog dichtgedaan. Ik was in paniek: waar is hij? Hoe ziet het er daar uit? Ik had geen idee.”
De volgende dag wordt ook Enzo naar huis gebracht. “En de uitvaartondernemer was al vroeg bij ons. Je zet de knop om en de regelmodus gaat aan. We hebben Enzo laten balsemen, zodat hij in zijn eigen bedje kon liggen. We waren heel benieuwd hoe hij eruit zou zien toen hij thuisgebracht werd. Een spannend, maar ook mooi moment. Hij zag er weer uit als Enzo zoals we hem kenden. Geen slangetjes, infusen of draadjes. Het was een verademing. Hij was prachtig.”
Rens balsemt overledenen: 'We hebben wel eens iemand in zijn favoriete loungestoel opgebaard'
Als Enzo thuis wordt gebracht, tilt Leonardo hem op. “Hij hield hem tegen zich aan en heeft hem in z’n eigen bed gelegd. Dit was heel mooi en ontroerend. We hebben zijn kamer netjes aangekleed, knuffels bij hem gezet, kaarsjes aangestoken en muziek aangezet. Vanaf dat moment voelden we allebei een zekere rust in ons lijf. Ik denk dat we niet beseften dat hij écht niet meer wakker zou worden. Het leek alsof hij gewoon sliep.”
“Er was veel verdriet en veel emotie, maar we waren heel blij dat hij thuis was. Iedereen kwam afscheid nemen. We kregen ook nog bezoek van verpleegkundigen uit Nijmegen, het had hen zo geraakt. Het overlijden was totaal onverwachts, iedereen had de hoop dat het goed zou komen. Twee dagen voor de uitvaart werd het kistje bezorgd. Samen met de uitvaartondernemer hebben we Enzo omgekleed en in zijn kist gelegd. Dan leg je hem neer en denk je: word nu maar gewoon wakker, nu is het wel klaar. Maar dat gebeurde niet.”
De uitvaart was ‘niet op de traditionele manier’, vertelt Anke. “Het vond plaats in een zaaltje van een café-restaurant in het dorp. We wilden geen statische bijeenkomst, we kozen voor een informeel samenzijn waarbij het condoleren was vermengd met de dienst. En wij gingen naar mensen toe in plaats van andersom. Dat was voor ons heel fijn. Als het even niet ging, bleven we zitten, en anders bepaalden wij naar wie we toe gingen.”
“Er was intens veel verdriet, maar doordat er ruimte was om in gesprek te gaan met elkaar, werd het iets luchtiger. Kinderen konden kleuren en spelletjes spelen. Het was verdrietig, maar ook heel mooi. Precies zoals wij het voor ogen hadden.”
“We proberen ons leven nu weer opnieuw vorm te geven”, vertelt Anke. “We proberen een manier te vinden om door te gaan. Als partners staan we dichter bij elkaar dan ooit tevoren. We gaan allebei op onze eigen manier om met het verdriet en weten goed wanneer we elkaar nodig hebben en wanneer elkaar moeten laten. We hebben respect voor elkaars manieren van rouwen.”
Anke is ook bezig met het schrijven van een boek. “Het verhaal van Enzo, zijn ziek zijn, het overlijden, de uitvaart: alles wordt gedetailleerd omschreven. Het gaat ook over de periode waar we nu doorheen gaan: hoe ga je als ouders verder na zo’n intens groot verlies? In het boek ga ik uitgebreid in op waar wij de kracht vandaan halen om door te gaan, in de hoop dat ik andere ouders, lotgenoten, inspireer en kracht geef om door te gaan. Hoe moeilijk het ook is, hoe groot het verdriet ook is.”
Anke en Leonardo pakken volgende week weer wat werk op. “We hebben wel weer behoefte aan ritme in ons leven. Ons kind was ons leven: daar sta je voor op en doe je alles voor. Dat valt ineens weg. Als je dan ook niet werkt, wat ga je dan doen op een dag? Wat is je reden om op te staan? We halen kracht om door te gaan onder meer uit de lieve woorden van mensen om ons heen, de kaarten die onverwachts op de mat vallen. Onze wereld staat stil, die van anderen gaat door. Toch denken ze aan ons en dat is heel bijzonder.”
Enzo 5-11-2021 – 28-09-2023
Alleen maar liefde
Wil jij ook het verhaal vertellen van jou en je overleden dierbare? Mail je naam, leeftijd, telefoonnummer en in een paar zinnen je verhaal naar lezer@linda.nl onder vermelding van ‘Monumentje’.
Dit artikel verscheen eerder op 6 januari 2024.
Ellen kreeg borstkanker, haar man slokdarmkanker: 'Hij zou dit ook gaan redden'
