Hallo?! Waar de hellie is onze spanningsboog gebleven? Tijdens het kijken van een film scrollen we op TikTok en tijdens een diner checken we non-stop onze meldingen. We willen constant overprikkeld zijn.
En dat is niet alleen funest voor ons gevoel van rust. Nee, het heeft nog veel grotere gevolgen, vertelt Mark Tigchelaar, auteur en expert op het gebied van focus, het brein en vitaliteit.
Of je het nu je spanningsboog, aandachtsspanne of focuscapaciteit noemt. Eén ding is zeker: de mate waarin we onze aandacht bij iets kunnen houden, neemt af. “Het is een thema waar we allemaal mee dealen”, zegt Tigchelaar. “En je ziet het op meerdere vlakken. We kunnen ons minder lang concentreren, werken abstracter, haken sneller af bij gesprekken, praten met de kassière terwijl we nog naar muziek luisteren en vinden het moeilijk om artikelen of boeken te lezen.”
“Er is zelfs een hashtag voor: #TLDR. Too Long Didn’t Read. We haken af bij lange teksten, maar daardoor missen we veel nuances. Hetzelfde geldt voor gesprekken waar we maar half naar luisteren. Ons gebrek aan aandacht werkt polarisatie in de hand. We missen verbinding met anderen, omdat we constant afgeleid zijn. Voor verbinding is ruimte nodig, en dat begint met aandacht.”
Is een gebrek aan aandacht alleen een Gen-Z-probleem? “Nee, afleiding is van alle tijden. Al in de negentiende eeuw werd erover geschreven. Maar de komst van het internet en de smartphone heeft alles veranderd. We krijgen meer en sneller dopamine binnen. En apparaten en apps worden steeds verslavender gemaakt.”
“We begonnen met Hyves, toen kwam Facebook – die introduceerde de tijdlijn en de nieuwsfeed, waardoor we up-to-date wilden blijven. Daarna kwam Instagram – een nog snellere vorm van communicatie met beelden. En nu hebben we TikTok.” De final boss als het om prikkels gaat. “Soms zie je op TikTok zelfs dat er twee video’s naast elkaar zijn geëdit, het toppunt van overprikkeling.”
Scrollen om even te ontspannen is volgens Tigchelaar een illusie. “We verwarren ontspanning met verdoving. Social media verdooft negatieve gevoelens. Net als parachutespringen dat bijvoorbeeld doet. Stel je springt nu uit een vliegtuig? Dan ben je overprikkeld en ga je tijdens die val niet aan je to-dolijst denken. Datzelfde gebeurt als je TikTok opent.”
“Mensen zijn verslaafd aan de korte dopaminekick die social media geeft. Je voelt je even goed, maar na een piek van dopamine, komt er altijd een dip. Dat ervaren veel mensen als een ‘mwah’-gevoel: je voelt je low en leeg. Bij een normaal dopaminelevel zit je lekker in je vel, ben je enthousiast en klaar om in actie te komen. Als je heel vaak een dopaminepiek opzoekt, raakt je level uit balans. Daarnaast daalt je baseline: je gaat minder lekker in je vel zitten en kunt zelfs angstig of depressief worden. Dat hele generaties nu met mentale klachten lopen, komt ook deels door social media.”
Isabelles vriend was verslaafd: 'Ik moest hem in de gaten blijven houden, anders zou hij het niet overleven'
Gelukkig kun je je aandachtsspanne van level goudvis heus weer naar een gezond niveau krijgen. “Als je je langer wil concentreren moet je meer saaiheid en langzame prikkels opzoeken. Oftewel: je vervelen. De telefoon is een speen voor de volwassene. We willen onze emoties niet voelen, maar het is belangrijk dat we ze kunnen reguleren. Dat we oké zijn met het ongemakkelijke gevoel.”
“Bijna alles wat we doen is een manier om niet alleen te zijn met onze gedachten. Zelfs muziek luisteren kan een vorm van verdoving zijn. Als je dat wil veranderen is het belangrijk om te beseffen dat je niet zwak bent. Er is een hele industrie die gespecialiseerd is in verslavende prikkels. Maar je hebt wel je eigen verantwoordelijkheid – niemand anders kan dit voor je oplossen.”
Concrete tips van Tigchelaar? “Begin klein. Neem je telefoon eens niet mee naar de wc. Ga boodschappen doen met alleen je portemonnee. Zit je in een restaurant en je tafelgenoot gaat naar de wc, pak dan niet meteen je scherm erbij. En neem je telefoon niet mee naar de slaapkamer. De beste plek voor je telefoon ’s avonds is in de keukenla.”
“Het is net als sporten: je moet je aandacht trainen. Het gaat ongemakkelijk voelen, maar dat discomfort moet je accepteren. Comfortabel worden met ongemak – dat is de kern. Probeer maar eens op een station te wachten zonder je telefoon. Het voelt ongemakkelijk, misschien denk je dat mensen raar naar je kijken. Maar dat is precies de training. Op een gegeven moment wordt het leuk. Je breekt door de verslaving heen. En geloof me: niemand zegt op zijn sterfbed ‘had ik maar meer gescrold’.”
“Wat je mist als je altijd overprikkeld bent, is diepgang in je leven. Ga je die korte prikkels voor jezelf inperken, dan zul je merken dat je weer en méér leeft. Natuurlijk kan TikTok leuk zijn, maar het geeft geen echte voldoening. Door je aandacht te trainen krijg je meer rust, meer focus. Op werk kun je de diepte in en écht iets afmaken. Dat geeft voldoening.
En misschien wel het belangrijkste gevolg: je voelt meer verbinding met anderen. Met collega’s, met je partner en met je vrienden. En je krijgt tijd cadeau. Als je alle momenten die je nu aan scrollen besteedt, zou gebruiken om te sporten, zou je waarschijnlijk topfit zijn. Uiteindelijk wil je streven naar een betere spanningsboog, zodat de kwaliteit van je leven omhoog gaat. Dus stop met je telefoon als een soort speen voor volwassenen te gebruiken.”
Ilse (24) heeft al jaren geen social media: 'Schermtijd is niet veel lager geworden'
