Hormonen en mentale gezondheid zijn sterk met elkaar verweven, maar worden nog te weinig samen onderzocht. Margot Morssinkhof onderzoekt de impact van de menstruatie op depressieve klachten bij vrouwen. Daarmee wil ze bijdragen aan meer inzicht, herkenning en grip op stemmingsveranderingen.
“Lange tijd werden alleen mannen betrokken bij medisch onderzoek”, vertelt ze aan LINDA. “Hoewel vrouwen inmiddels wel worden meegenomen in onderzoek, is het verschil nog altijd groot.”
Margot Morssinkhof is onderzoeker bij Amsterdam UMC en onderzoekt de rol van hormonen bij vrouwen met een depressie, specifiek rond de menstruatiecyclus. “Ik vind het leuk om onderzoek te doen naar onderwerpen die iedereen raken. Er is opvallend weinig bekend over de invloed van hormonale schommelingen bij vrouwen, zoals die in de menstruatiecyclus, zeker in relatie tot depressie. Dat komt mede doordat het geen keukentafelonderwerp is.”
Dat tweede zet haar aan het denken: waarom is er zo weinig onderzoek naar menstruatie en depressie? “Dat komt ook omdat in onderzoek vrouwen lange tijd over het hoofd werden gezien. Lange tijd werden alleen mannen betrokken bij medisch onderzoek. Hoewel vrouwen inmiddels wel worden meegenomen in onderzoek, is het verschil nog altijd groot.”
Ook worden klachten van vrouwen vaak gebagatelliseerd. “Het ongemak rond bijvoorbeeld menstruatie of de overgang wordt sterk genormaliseerd. Dat noemt men ‘vrouwenkwaaltjes’. Daarmee maken we het heel erg alledaags, terwijl er genoeg vrouwen zijn waarbij de klachten zo erg zijn dat het hun dagelijks leven beïnvloedt.”
Arts pleit voor meer aandacht voor hevige menstruatie: 'Drastische stappen zijn vaak onterecht'
In haar onderzoek focust Morssinkhof zich vooral op de week voor de menstruatie. Mentale klachten in die week zijn bijvoorbeeld kenmerkend voor Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD). “Ik blijf onder de indruk van hoeveel effect de menstruatiecyclus kan hebben op mentale gezondheid. Vrouwen kunnen last hebben van ernstige stemmingsklachten, zoals zware somberheid of hopeloosheid, vooral in de week voor de menstruatie. Bij mensen met PMDD laat dat een duidelijk patroon zien.”
“Om PMDD vast te kunnen stellen, mag je geen depressie hebben. Dat zette mij aan het denken: er moeten toch genoeg vrouwen zijn met een depressie die hier ook last van hebben?” Morssinkhof duikt erin en stuit op een aantal oude studies. “Veel aandoeningen, zoals migraine, blijken in de week voor de menstruatie erger te zijn, dat fenomeen noemen we Premenstruele Exacerbatie, of PME. Dat zou dus heel goed bij depressie ook het geval kunnen zijn, maar we nemen in het onderzoek ook de hele menstruatiecyclus mee.”
“Uit deze eerdere studies kwam dat wel 50 tot 60 procent van de vrouwen met een depressie verergering van de klachten ervaart een week voor de menstruatie, dus dat zij PME hebben. Dat is ongelooflijk veel, maar in deze eerdere onderzoeken wordt meestal niet vermeld om welke klachten het precies gaat. Hebben we het over verandering in eetlust, of gedachtes aan de dood? Dat verschil is behoorlijk.”
Linda (38) heeft PMDD: 'Alsof er constant een zwaard boven je hoofd hangt'
Alle deelnemers van het onderzoek moeten een vastgestelde diagnose hebben en in behandeling zijn voor een depressie. “Het onderzoek begint eerst met een vragenlijst om een beeld van de voorgeschiedenis te krijgen. Daarna houden deelnemers twee tot drie maanden lang dagelijks een digitaal dagboek bij over de menstruatie en klachten.”
Als deze maanden voorbij zijn, maken Morssinkhof en het onderzoeksteam hier een verslag van. “Zo krijgt de deelnemer zelf inzicht in het verloop van haar klachten. Voor veel menstruatie-achtige patronen geldt: meten is weten. Als je weet dat je vlak voor de menstruatie somberder of prikkelbaarder bent, weet je ook dat het weer voorbij kan gaan. Ik denk dat het heel empowering kan zijn voor vrouwen, om echt die touwtjes in handen te hebben.”
Morssinkhof omschrijft dit met een voorbeeld. “Stel je voor dat je in behandeling bent voor een depressie. Soms ervaar je een toename in je klachten, ondanks dat je je best doet in therapie en bijvoorbeeld medicatie gebruikt. Hoe fijn zou het zijn als je dan weet van jezelf dat je depressie erger wordt in de week voor je ongesteld moet worden: dan kijk je in je menstruatie-app, zie je dat je ongesteld moet worden en dan weet je meteen wat er aan de hand is.”
Aan het onderzoek kunnen enkel mensen meedoen die een natuurlijke cyclus hebben, en dat is niet zonder reden. “Er is zo weinig onderzoek naar PME bij depressie. Er zijn maar twee of drie van dit soort studies gedaan, allemaal voor 2010 en geen in Europa. Ik wilde daarom starten met een eenvoudige, zuivere opzet.”
'Vrouwenkwalen' verdienen meer aandacht: 'Sommigen belanden onterecht bij de psychiater'
Morssinkhof vervolgt: “Stel je voor dat de deelnemers het nuttig en relevant vinden en dat we zien dat PME vaak voorkomt, dan zou ik het heel boeiend vinden om verder onderzoek te doen naar welke behandelingen mogelijk helpen, bijvoorbeeld of hormonale anticonceptie kan werken. Mijn onderzoek is een eerste stap, en er zijn vele vervolgstappen mogelijk, bijvoorbeeld onderzoek naar PME bij andere mentale aandoeningen.”
Morssinkhof hoopt dat het dagelijks bijhouden van een digitaal dagboek haalbaar is voor de deelnemers. “We zoeken deelnemers met een depressie, dus zij zijn al meer belast. Ik wil weten of het bijhouden van de klachten haalbaar, fijn en nuttig is voor hen. Daarom vragen we ook naar de ervaring van de deelnemers zelf.”
Daarnaast hoopt Morssinkhof dat het informatief kan zijn voor de psychologen en psychiaters die de deelnemers behandelen. “Als zij terugkrijgen dat deelnemers het nuttig vonden om hun klachten en cyclus bij te houden, kan het hen ook aan het denken zetten om vaker deze klachten bij te houden.”
Tijdens het opzetten van het onderzoek sprak ze met veel van deze psychologen en psychiaters. “Opvallend was dat veel professionals aangaven dat ze hier in hun werk nog weinig mee te maken hadden gehad, maar het privé wel goed begrepen en herkenden. Dit wijst er mogelijk op dat er nog een groot gebrek aan kennis is over PME.”
Als maatschappij kunnen we hier ook aan meewerken. “Er is nu eenmaal weinig onderzoek naar de menstruatiecyclus en depressie. Dat maakt het ook lastig voor huisartsen, psychologen of gynaecologen, want je hebt heel weinig om op te bouwen en als zorgverlener ben je gewend om evidence based behandelingen te bieden. Maar er is steeds meer samenwerking tussen onderzoekers, artsen en zorgverleners om mensen beter te kunnen helpen.”
Volgens Morssinkhof kan er meer bewustwording worden gecreëerd door er simpelweg over te praten. “Door open te praten over menstruatieklachten en elkaar in die gesprekken serieus te nemen, of dat nu op je werk of in de privésfeer is, zorgt dat al voor meer aandacht. Als we die toon zetten, dan komt de rest vanzelf.”
Nieuwe versie 'Bloed, Zweet en Tranen' doorbreekt taboe op menstruatie: 'Het is tijd voor normalisatie'
