Aan bijles voor onze schoolgaande kinderen geven we in Nederland ruim 284 miljoen euro uit. Een van de grootste stijgers zijn de extra lessen die we aan onze jongste jeugd geven: maar liefst achttien miljoen euro om zo hopelijk het niveau van basisschoolleerlingen op te krikken.
Zorgelijk of hard nodig?
Bij de verbouwing van mijn huis, verbaasde ik me over de schrikbarend hoge uurtarieven voor de diverse werkzaamheden. Een beetje loodgieter vraagt vijfenzeventig euro per uur, een elektricien gemiddeld zeventig euro.
En toch, als het gaat om beroepskeuzes zijn er maar weinig ouders die hun kinderen manen vooral naar het mbo te gaan of voor praktisch onderwijs, want ‘dan ga je zo lekker verdienen’. Nee, ondanks alle acties van de overheid kampt het vmbo blijkbaar nog steeds met een minder positief imago. Een havo/vwo-advies moet het doel zijn en het liefst nog hoger.
De helft van alle leerlingen in groep acht kreeg vorig jaar het advies havo of hoger (uit CBS, 2025). Nog eens vijftien procent een combinatieadvies voor het voortgezet onderwijs, zoals vmbo-t/havo. Als je dat vergelijkt met cijfers van tien jaar ervoor dan is dat aantal sterk toegenomen, vooral in de combinatiegroep vmbo-t/havo. In 2014 hoorde slechts vijf procent van de kinderen een dergelijk definitief schooladvies.
Zijn die leerlingen zoveel slimmer geworden of ligt er iets anders aan ten grondslag? Je zou bijna denken van wel. Zeker als je kijkt naar de cijfers van het zogenaamde ‘schaduwonderwijs’. Om de schoolprestaties van het kind op te krikken wordt er enorm veel geïnvesteerd in bijles, huiswerkbegeleiding buiten school en toets- en examentraining.
De recentste cijfers hebben het al over ruim 284 miljoen, zowel voor basis, voortgezet en middelbaar onderwijs (CBS, 2021). De snelstgroeiende groep is echter die van ouders met kinderen in het basisonderwijs. Daar waar we in 1995 nog geen gulden uitgaven aan het bijspijkeren van ons kroost, is dat nu dus al achttien miljoen euro.
Een van hen is Marissa (41) moeder van een zoon en dochter in groep zes en acht. “Ze zeggen altijd dat je je kind moet volgen. Dat elk niveau goed is en geluk niet afhangt van een diploma. Ik geloof dat natuurlijk. Maar toch, als ik naast mijn dochter zit, terwijl ze worstelt met redactiesommen of als mijn zoon alweer ‘weet niet’ invult bij begrijpend lezen, dan hoor ik mezelf iets denken wat ik liever niet hardop zeg: als ze straks maar niet op het vmbo belanden.
Niet omdat ik denk dat vmbo slecht is, ik heb zelf ooit alleen mavo gedaan, maar omdat ik weet hoe hard kinderen daar moeten vechten tegen vooroordelen. Ook zie ik dat sommige deuren zich nu eenmaal makkelijker openen met een havoadvies. Dus ja, ik heb bijles geregeld. Eén keer per week. Niet omdat ze dom zijn, maar omdat ik wil dat ze alles eruit kunnen halen wat erin zit. En misschien een niveau hoger eindigen dan de juf nu inschat. Ik weet dat het niet zuiver is. Ik weet dat het deels mijn eigen ambitie is om ze een zetje te geven in een systeem dat niet voor iedereen even vriendelijk is. Misschien halen ze de havo. Misschien niet. Maar dan heb ik in elk geval gedaan wat ik kon.”
'Ik wil mijn kind dolgraag enige zelfstandigheid geven, maar ik ga er zelf bijna aan onderdoor'
Onderwijskundige prof. dr. Louise Elffers is onder andere bijzonder hoogleraar ‘Kansengelijkheid in het onderwijs’ bij de Universiteit van Amsterdam en lid van de Onderwijsraad. Ook is ze auteur van het boek De Bijlesgeneratie waarin ze de grote onderwijscompetitie bespreekt. “In het verleden was bijles iets wat je pas deed bij een enorme leerachterstand. Nu is bijles bijna een standaard onderdeel van de schoolloopbaan. Mits ouders het kunnen betalen lijkt het een vanzelfsprekende optie als het kind achter loopt op de klas of als je het niveau van het kind wil opkrikken.”
In haar boek noemt Elffers de kinderen van nu dan ook de Bijlesgeneratie. Het niveau omhoog krijgen is nog steeds een reden, maar een veel belangrijker motief van ouders is ‘er alles voor willen doen’. Het kind heeft geen achterstand, maar is ook niet de allerbeste van de klas, zoals Marissa vertelt. Laten we het zekere voor het onzekere nemen en hem of haar voor belangrijke toetsen toch maar extra lessen geven, is de gedachte.
Vooral voor de Cito-toets is berucht. In de weken voordat de leerlingen van groep zeven en acht worden gemeten, gaan de bijlesuren omhoog. In de volksmond hebben we het nog steeds over de ‘De Cito’ als het meetinstrument waarmee gekeken wordt naar het schooladvies van leerlingen. Officieel klopt dat niet.
Basisscholen zijn sinds 2015 verplicht om te werken met een leerlingvolgsysteem (LVS). Dat LVS bestaat uit observaties van de leerkrachten, de werkjes die de kinderen maken, hun leerwerkhouding, sociaal-emotionele ontwikkeling en alle gemaakte toetsen. Het loopt van groep een tot en met acht en is dus een meetinstrument voor de lange termijn. Aan het eind van de rit volgt in groep zeven nog een zogenaamde Entreetoets en in acht dus een van de zes Eindtoetsen, zoals Cito oftewel de Leerling in Beeld (LIB)-, de IEP Eind- of de ROUTE 8-toets.
Uit een analyse van het Nederlands Jeugdinstituut bleek recent dat 24,9 procent van alle basisschoolleerlingen een te hoog advies krijgt en 19,1 procent krijgt een te laag advies. Dat zou kunnen komen, omdat het kind toch faalt, ondanks alle uren extra blokken. Het kan ook komen omdat we het vroegst selecterende land zijn na België en Duitsland. Dat is veel te jong blijkt uit onderzoek.
Kinderen ontwikkelen zich in wisselend tempo, aldus Elffers. “Omdat we al in groep acht moeten selecteren, kijken scholen al heel vroeg naar de toetsen. In groep zes is de vrijheid-blijheid over en voelen veel ouders de druk. Zeker als hun kind lager scoort dan onder gemiddeld, grijpen ouders dan sneller naar extra hulp. Bijles kan helpen om de schoolprestaties op te hogen, maar de mogelijkheden zijn niet eindeloos.
Er zit een plafond aan wat je ermee kunt bereiken. Extra tijd investeren in het leren en daarbij extra begeleid worden, kan helpen. De vraag is vooral waarom die extra tijd en begeleiding afhankelijk zou moeten zijn van de portemonnee van ouders. Elk kind heeft recht op goed onderwijs, ook zonder bijles.”
Het beste van LINDA. direct in je mail? Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
Help, mijn kind heeft een tic: 'Dan sta ik langs de kant druk te gebaren dat hij ermee moet stoppen'
