In hun ogen zag ik dat ze voelden dat dit een beladen moment zou worden. Ik werd gesterkt door de wetenschap dat met dit gesprek een einde zou komen aan alle onzekerheid.
Met dof bonzende hartenpijn sprak ik na jaren van twijfel, steeds weer weggeslagen hoop, verdriet, angst en ten slotte berusting, eindelijk de woorden hardop uit: “Lieverds, we moeten jullie iets vertellen. Papa en mama hebben besloten uit elkaar te gaan. Wij gaan scheiden.”
De tranen in de ogen van mijn vroegwijze oudste, die zonder er ooit met me over te hebben gesproken, dit al maanden geleden had zien aankomen. De niet-begrijpende blik in die van de jongste, onze dromer die nog zo in haar eigen wereld leefde. Als een angstig vogeltje dat op het punt staat uit het nest te worden gekieperd. Ik zal ze nooit vergeten.
Wie ooit durft te beweren dat er veel te gemakkelijk gescheiden wordt, dat ouders hun best niet meer doen om hun huwelijk of relatie goed te houden, heeft nooit deze afschuwelijke boodschap hoeven brengen. Elke goede ouder zou nog liever de linkerhand afhakken dan de kinderen vertellen dat het gezin waarin ze zich zo veilig wanen, tot de verleden tijd behoort.
In 2021 scheidden de ouders van 24.334 kinderen na een huwelijk. Daarnaast zijn er jaarlijks naar schatting ruim 20.000 kinderen van wie de ouders uit elkaar gaan zonder dat ze getrouwd waren. In 2021 gingen 25.962 echtparen uit elkaar. Veel ouders lukt het niet hun relatie op een harmonieuze manier af te bouwen en om te zetten in een verhouding die het belang van de kinderen vooropstelt.
De voorbeelden van ex-partners die elkaar een leven lang kapot proberen te maken zijn er volop. Meestal met de kinderen als inzet en slachtoffers. Het vergt een enorme wilskracht om in het belang van de kinderen contact te houden met je ex. Maar juist vanwege de kinderen zul je zaken moeten doen met de ander, en steeds weer geconfronteerd worden met zijn gedrag of vervelende eigenschappen. Tja, vader en moeder blijf je tot je sterft.
Maar laten we eerst teruggaan naar het moment van de onheilstijding. De deskundigen zijn het er unaniem over eens dat het voor de kinderen het allerbeste is dat beide ouders de moed en het respect opbrengen om een rustig moment te kiezen en met elkaar de zo gevreesde woorden tegen hun kinderen uit te spreken. Om vervolgens als twee volwassen mensen de consequenties voor het gezin en de kinderen helder uiteen te zetten.
Niet zoals bij Marie-José en Willem, waarbij zij het hele gesprek voerde en zijn bijdrage zich beperkte tot: “Tja, jongens, ik sta hier helemaal niet achter, maar mama wil dit nu eenmaal.”
Niet zoals bij Maarten en Jeannette, waarbij Maarten na de zoveelste ruzie zijn koffer pakte en in de deuropening schreeuwde: “Het is voorbij, wij gaan scheiden en ik wil je nooit meer zien.” En niet zoals bij Ron en Tobias, waarbij Ron op een dag de telefoon pakte en zijn kinderen meldde dat deze papa voorlopig niet meer thuis zou komen omdat hij nu van een andere meneer hield.
Alle kinderen hebben de angst hun ouders/verzorgers te verliezen. Die latente verlatingsangst is het grootst bij kinderen tussen de drie en acht. Scheiding is voor een kind de ultieme verlating. Je moet dus zien te voorkomen dat die verlatingsangst een eigen leven gaat leiden. Laat daarom geen ruimte aan de belangrijkste twee vragen waar een kind op het moment van scheiding mee worstelt: zie ik papa of mama ooit nog terug? En verdwijnt mijn andere ouder op een dag ook?
Zoals gezegd, in het ideale geval vertellen ouders samen aan hun kinderen dat ze uit elkaar gaan. Met die gezamenlijke boodschap maken ze duidelijk dat ze, ondanks alles, samen ouders blijven. “We willen niet meer in een huis wonen, maar we blijven altijd jullie ouders. Dat verandert nooit.”
Gezinscoaches zeggen hierover: “Een kind kan zich op dat moment kind blijven voelen en eventueel vragen stellen of zijn verdriet tonen. Als het de boodschap krijgt van één ouder is daar minder ruimte voor, helemaal als die ouder erg van slag is. Het kind voelt zich dan al snel gedwongen om de volwassene te troosten en zijn eigen verdriet te bagatelliseren.”
Kinderen jonger dan zes denken vaak dat de scheiding hun fout is: als ik maar liever was geweest, was de ouder vast niet weggegaan. Het is dus belangrijk dat je duidelijk maakt dat het kind geen enkele invloed heeft gehad op de beslissing om te scheiden. Dat het een zaak is tussen de ouders.
Kinderen op deze leeftijd kunnen nog moeilijk onderscheid maken tussen werkelijkheid en hersenschimmen. Ze gaan fantaseren: zal ik opa en oma nu nooit meer zien? Raak ik nu al mijn speelgoed kwijt?
Het is belangrijk je bewust te zijn van deze emoties, omdat ze onwillekeurig een rol spelen in bijvoorbeeld de omgangsregeling. Kleuters kunnen zich enorm verzetten tegen een verhuizing. Voor ouders is het soms een raadsel waar dat verzet vandaan komt. Ze hebben alles gedaan om beide huizen gezellig en vertrouwd te maken, goede afspraken gemaakt over de bezoekregeling en toch willen de kinderen niet meewerken.
Vaak worden deze onberedeneerbare angsten veroorzaakt door dat ‘magisch denken’. Ze willen niet naar hun vader omdat ze bang zijn dat ze mama nooit meer terugzien. Stel kinderen hierin gerust. Leg uit dat jij niet zielig bent en dat je je wel redt. En dat je iets lekkers kookt als ze zondag thuis worden gebracht. Het is ook belangrijk kinderen het gevoel te geven dat jij graag wilt dat ze de andere ouder zien. Kinderen willen als het ware toestemming om van papa en mama te mogen houden.
Kinderen in de basisschoolleeftijd kunnen een scheiding beter begrijpen. Vanaf een jaar of zes worden kinderen zich ervan bewust dat de wereld groter is dan het eigen gezin. Ze krijgen hun eigen wereld met vriendjes en hobby’s. Zijn voor hun zelfbeeld minder afhankelijk van hun ouders. Ze gaan zich ook spiegelen aan anderen: vriendjes, de leerkracht of de voetbalcoach.
Wel blijven ze vaak hardnekkig fantaseren dat hun ouders weer bij elkaar komen of broeden op manieren om ze weer bij elkaar te brengen. Ze verzinnen problemen of crisissituaties om hun ouders met elkaar in contact te brengen. In extreme gevallen ontwikkelen kinderen lichamelijke klachten om hun ouders maar met elkaar in gesprek te brengen.
Hoe moeilijk het ook is om de wensen en fantasieën van je kinderen de kop in te drukken, voor hun welzijn is het beter om geen twijfel te laten bestaan over de onherroepelijkheid van de scheiding. Lukt het jullie als exen om gezellig samen dingen te blijven doen met de kinderen, blijf dan toch duidelijk. Het gezamenlijk vieren van een verjaardag of de kerstdagen betekent níét dat jullie weer bij elkaar komen.
Kinderen vanaf een jaar of tien kunnen al zo groot en verstandig lijken dat je denkt steun bij ze te kunnen zoeken. Maar hoe wijs een kind ook is, belast het nooit met je volwassen problemen. Doe je dat wel, dan ontneem je het de mogelijkheid kind te zijn en zadel je het op met veel te veel verantwoordelijkheid.
Anneke, anderhalf jaar geleden gescheiden, kan daarover meepraten: “Op eerste kerstdag waren onze drie kinderen bij mijn ex. Hij had zijn best gedaan er iets gezelligs van te maken, maar rond half zeven kreeg ik een telefoontje van mijn twaalfjarige dochter. Ze fluisterde met een bibberstemmetje: ‘Papa is net van tafel opgestaan, de trap opgerend en ligt nu huilend in zijn bed. Wat moeten we doen?'”
Het is vreselijk om je vader of moeder te moeten troosten, opvangen of eindeloos te moeten aanhoren welke vreselijke dingen de ene ouder de ander heeft aangedaan. Pubers hebben baat bij een stabiel thuisfront, waarbij ze zich niet hoeven bezig te houden met de problemen van hun ouders. Een scheiding betekent voor kinderen hoe dan ook het einde van de basisveiligheid van het complete gezin. En het verlies van de dagelijkse aanwezigheid van beide ouders.
Wat de impact hiervan is, hangt sterk af van de manier waarop de ouders hiermee omgaan. Niet gemakkelijk. Je moet je eigen verdriet verwerken, een nieuw bestaan opbouwen en óók nog een stabiele moeder of vader zijn. Het kan zijn dat je daardoor ongeduldiger of overgevoelig reageert op je kinderen, en zij op hun beurt vervelend, dreinerig of opstandig worden. Zo ontstaat al snel een vicieuze cirkel.
Je vindt je kind zielig omdat jullie gescheiden zijn. Je voelt je schuldig omdat je er met je hoofd niet helemaal bij bent. Een puber die met smijtende deuren wegloopt, wordt om die reden soms te makkelijk geëxcuseerd. Hetzelfde geldt voor een drammende peuter, dreinende kleuter of mokkende negenjarige. De neiging van ouders om alles wat misgaat toe te schrijven aan de scheiding kan en mag geen excuus worden voor hun gedrag, je eigen ongeduld en gebrek aan aandacht, de rotzooi in huis of financiële puinhoop.
Kinderen kunnen redelijk ongeschonden en sterk uit een scheiding komen als hun ouders zich blijven gedragen als redelijke volwassenen. En iedereen die een beetje verantwoordelijkheidsgevoel heeft, in staat is een carrière op te bouwen, een huis te kopen en kinderen op de wereld te zetten, moet ook de kracht op kunnen brengen een gezin op een volwassen manier op te breken.
Voor het evenwichtig opvoeden van kinderen van gescheiden ouders, geldt een aantal basisvoorwaarden. De belangrijkste is wel voortzetting van het contact met beide ouders, tenzij er sprake is van incest, ernstige vormen van geweld of verslaving. Stel je kinderen niet bloot aan ruzies en moedig ze aan contact te hebben met de andere ouder.
Voor alle kinderen geldt dat ze baat hebben bij een stabiele omgeving, ook al is die nu verspreid over twee huizen. Zorg dat ze een eigen plek hebben bij papa én mama en dat de dagelijkse gang van zaken zoveel mogelijk hetzelfde blijft.
Hoewel er geen vaste richtlijnen zijn voor het vaststellen van een goede omgangsregeling zijn er wel een paar belangrijke uitgangspunten die daaraan kunnen bijdragen. Blijf in ieder geval zo dicht mogelijk bij elkaar in de buurt wonen. Houd rekening met pianolessen, voetbaltrainingen en andere verplichtingen.
Besef dat elk kind een eigen karakter heeft en daardoor recht op een persoonlijke aanpak. Een dromertje dat na schooltijd behoefte heeft aan een paar uurtjes rust, moet je niet naar de andere kant van het land vervoeren omdat papa daar tegenwoordig woont. Ook een belangrijke: hoe ouder je kind, hoe langer het verblijf bij de andere ouder kan zijn. Hoe jonger, hoe minder tijd er tussen de bezoeken in moet zitten.
Oudere kinderen hebben behoefte aan inspraak. Ze hebben hun eigen sociale agenda en willen niet dat ouders die in de war schoppen. Het is vragen om moeilijkheden als je ze dwingt tot een voor hen onbevredigende omgangsregeling.
Vanaf hun pubertijd willen kinderen soms wonen bij de ouder van de eigen sekse. Vooral jongens hechten aan de band met hun vader. Ontwikkelingspsychologen raden ouders aan deze wensen zo veel mogelijk te honoreren, het welzijn van het kind zo veel mogelijk voorop te zetten en over hun eigen gekwetste ego heen te stappen.
De allerbelangrijkste voorwaarde voor een goede omgangsregeling is als de ouders elkaar de rol als vader en moeder gunnen en het kind niet in tweestrijd brengen. En voor jezelf en je kinderen is het belangrijk dat je jezelf weer een eigen leven gunt. Dat zal niet makkelijk zijn, gemiddeld doen mensen er twee tot drie jaar over om een relatiebreuk te verwerken, maar voor kinderen is er geen beter voorbeeld dan een vader en een moeder die weer plezier hebben in hun leven.
Op de site Uitelkaar.nl vind je heel veel informatie die je kan gebruiken als je gaat scheiden.
Familierechtadvocate: 'Als mensen met kinderen scheiden, is een gang naar de rechter niet de oplossing'
