Sunny Bergman (50) ging op zoek naar de geschiedenis van haar nazi-opa, maar raakte verzeild in een ontdekkingstocht naar haar intergenerationele trauma’s en hoe haar voorouders bepalend zijn voor haar leven.
Haar zoektocht en bevindingen beschrijft ze in het boek Mijn nazi-opa, dat deze maand is uitgekomen.
Bergmans vader Richard is het kind van de Duitse Heinrich Stender, die tijdens de Tweede Wereldoorlog de burgemeester was van het stadje Rahden en actief deelnam aan de Jodenvervolging. Stender verkrachtte zijn dienstmeid, Bergmans oma, en zo werd Richard verwekt. In Mijn nazi-opa probeert Bergman erachter te komen wat het nazi-verleden van haar familie betekent voor het heden en de toekomst.
“Mijn nazi-opa is het startpunt geweest van mijn zoektocht en hij is als het ware ook het startpunt van de intergenerationele trauma’s van mijn familie”, vertelt Bergman. De duik in de familiegeschiedenis is in eerste instantie een project dat de auteur samen met haar vader Richard onderneemt. Hij is deels verlamd en zit veel thuis. “Ik realiseerde me toen hij ziek was dat morgen zijn laatste dag kan zijn en dan hebben we het verleden niet besproken.”
Omdat Richard een hoofdrolspeler is, leer je hem als lezer kennen als een soms knorrige, nuchtere man die graag een joint rookt. Inmiddels – zoals ook te lezen is in het boek – woont Bergmans vader in een rolstoelvriendelijke woning en gaat het een stuk beter met hem. “Hij is vrij stabiel en een stuk vrolijker”, lacht Bergman. “Hij kan zelf naar de wc en hoeft niet meer op de woonkamer op zijn poepstoel.” Zijn eerlijke uitspraken zorgen gegarandeerd voor een lach op het gezicht van de lezer. “Hij kent geen schaamte”, bevestigt Bergman. “Op de dag van de boekpresentatie zei hij: ik voel me niet lekker, ik heb pijn aan mijn pik.”
Docu Sunny Bergman: in Ghana weet niemand wat 'depressief' is
Tijdens het onderzoek en het schrijven van het boek gebeurt er van alles in Bergmans leven, mede door het proces waar ze doorheen gaat. “Ik ging scheiden en daarna had ik op een gegeven moment een soort opvanghuis voor jongeren. Alles leek met elkaar verbonden.” Zo liep ze tijdens het onderzoek ook tegen haar eigen patronen aan. “Ik denk dat het schrijven heeft geholpen om beslissingen te maken die al lang gemaakt hadden moeten worden.” De auteur beschrijft in het boek haar scheiding met haar man David en de aanloop daarnaartoe. “Dat gooide alles overhoop. Maar tegelijkertijd was het de juiste keuze, want we zaten gevangen in een situatie die niet goed voor ons was.”
Ze komt tot het inzicht dat ze vaak in een reddersrol terechtkomt. “Dat doet de gelijkwaardigheid in een relatie niet altijd goed.” Het is een valkuil waar Bergman zich bewust van is. “Ik denk dat ontdekken wat je eigen patronen zijn de eerste stap is naar verandering.” Zo is ook in het boek te lezen dat ze regelmatig blowt en daar nu mee probeert te stoppen. “Ik doe het al een stuk minder, maar over het algemeen is een verslaving een manier om dingen te onderdrukken.” Bergman wil juist meer gevoel toelaten. Voor haar heeft het schrijfproces veel teweeggebracht. “Het zet alles op scherp.”
Bergman staat bekend om haar indringende documentaires die maatschappelijke thema’s aankaarten, maar voor dit verhaal koos ze uiteindelijk voor een boekvorm. “Van jongs af aan wilde ik eigenlijk al schrijver worden. Ik was ook een kind die die hele bibliotheek verslond. Nu werd ik bijna 50 jaar en ik voelde dat het tijd was voor innerlijk onderzoek. Op papier kan ik toch beter verwoorden wat zich in mijn hoofd afspeelt.”
Bergman hoopt dat lezers gaan nadenken over hun eigen intergenerationele trauma’s en de gedragspatronen die zij hebben doorgekregen van hun (voor)ouders en misschien weer door zullen geven aan hun kinderen. Hoewel Mijn nazi-opa een persoonlijk verhaal is, is het onderwerp universeel en zijn de vraagstukken toepasbaar op elke familie.
“Ik probeer mijn persoonlijke leven te gebruiken om grotere thema’s aan te kaarten, zodat het niet particulier blijft.” Bergman vindt het waardevol dat het boek mensen aan het denken zet. “Ik ben me gaan verdiepen in mijn geschiedenis en ik vind het ontzettend jammer dat ik niet meer met mijn opa’s en oma’s kan praten. Mochten je (groot)ouders nog leven, grijp die kans om een gesprek te voeren over vroeger. Hoe meer je leert over je geschiedenis, hoe meer je jezelf leert te begrijpen.”
Mijn nazi-opa ligt nu in de (digitale) boekhandels.
Sunny Bergman over haatreacties die ze krijgt: 'Mensen wensen me dood'
