Het idee van “de laatste oud-NSB’er” prikkelt Maarten meteen. “Ook omdat Jack zei dat de meeste mensen die hij sprak bruten waren, kerels van wie je het zou verwachten. Jacob leek meer een lieve opa toen hij hem in de rechtbank zag.” Tegelijkertijd had Kooistra de indruk dat hij nooit afstand had gedaan van de ideeën van Hitler. “Ik wilde daarom weten of hij tachtig jaar na de oorlog inderdaad nog steeds achter die nazi-denkbeelden staat.”

Razzia’s

Luitjens vlucht na de oorlog naar Paraguay en woont jarenlang met zijn gezin in Canada. Dat land zet hem in de jaren negentig uit naar Nederland, waar hij alsnog zijn straf uitzit. In de oorlog is Luitjens betrokken bij razzia’s in zijn dorp Roden en twee dodelijke schietpartijen, waarbij het volgens sommigen Luitjens was die de fatale schoten loste. In de podcast zoekt Maarten uit wat er wel en niet klopt aan de gruwelverhalen die de ronde doen over de oud-NSB’er.

Lees ookWillem Voogd vertelt over levensgevaarlijke liefdesreis van zijn oma in podcast 'Baba'

‘De Schrik van Roden’

Maarten gaat richting het Drentse dorp waar Luitjens vandaan komt en vraagt of mensen ‘De Schrik van Roden’ kennen. Dat lijkt eerst niet zo te zijn. Maar als hij direct naar Luitjens vraagt, blijkt dat de oud-NSB’er nog wel degelijk een slechte reputatie onder oudere mensen heeft. “Toen had ik door dat het idee van de bijnaam ‘De Schrik van Roden’ vooral iets van de media was.”

Om te begrijpen wie Luitjens is en wat hem gevormd heeft, verdiept Maarten zich ook in de Nationaal-Socialistische Beweging, oftewel de NSB. Tijdens eerdere verhalen die hij over de oorlog schreef, merkte hij dat mensen die aan “de verkeerde kant” stonden vaak over hun verleden zwijgen. Daardoor horen we relatief weinig over en van die groep. Maar als Maarten meer over de opkomst van de NSB leert, ziet hij parallellen met het heden.

“De NSB zag als protestpartij een heel ander politiek stelsel voor zich. De overheid had volgens hen niet het beste voor met mensen. In de ogen van de NSB’ers ‘sliepen’ zij die achter de overheid aanliepen, terwijl zij als NSB’ers ‘wakker’ waren. Dat is precies de terminologie die je nu ook bij complotdenkers hoort. Jullie slapen allemaal, maar wij zijn wakker en zien wél de waarheid.”

NSB-gezin

Luitjens komt uit een fanatiek NSB-gezin: zijn vader probeert voor de oorlog al dorpsgenoten te bekeren. Maar een slachtoffer van Luitjens – hij wordt als 18-jarige door hem gearresteerd en naar een martelvilla gestuurd – toont in de podcast opvallend veel compassie. Hij zegt niet te weten wat hij zelf gedaan zou hebben als hij in een NSB-gezin was opgegroeid.

“Jacob had een dominante vader met duidelijke denkbeelden. Ik kan me in dat geval wel voorstellen dat je daar bewust of onbewust in meegaat en denkt dat dat het goede is”, zegt Maarten daarover. “Tegelijkertijd was Jacob geen jongen van 14 toen hij bij de NSB ging. Hij was begin twintig, een rechtenstudent en hartstikke slim. Absoluut geen kind meer.”

Lees ookIn 'Up to G-Cup' vertellen Koerdische vrouwen vanuit de paskamer over liefde, schaamte en oorlog

Zwart-wit

Maarten hoopt dat luisteraars straks iets minder zwart-wit naar iemand als Luitjens kunnen kijken – of in ieder geval met een open blik naar de podcast zullen luisteren. “Vooral ‘woke mensen’ van mijn leeftijd (hij is 26, red.) voelden weerstand toen ik zei dat ik Jacob wilde spreken. Terwijl ik denk dat je er volledig achter kunt staan dat het absoluut verschrikkelijk is wat hij gedaan heeft en het tegelijkertijd in een breder perspectief kunt zien. Én hem proberen te begrijpen.”

In de podcast staan Luitjens, de oorlogsmisdadiger, en de rustige, betrokken docent die hij later wordt steeds naast elkaar. “Sinds zijn ontsnapping heeft Jacob bijna een onberispelijk leven geleid. Tegelijkertijd was hij een overtuigd NSB’er die echt slechte dingen heeft gedaan. Dat maakt het moreel heel interessant. Wanneer ben je een goed mens en wanneer ben je slecht? Zijn die jaren in de oorlog allesbepalend voor de rest van iemands leven?”

Benieuwd of Maarten Luitjens heeft gesproken? De laatste aflevering van de zevendelige podcastserie ‘De Schrik van Roden’ is vanaf donderdag te beluisteren in alle podcast apps.