Vanaf maandag 28 oktober is het de week van de Allerzielen. Hiervoor maakte Anita Witzier het KRO-NCRV-programma Voor wie steek jij een kaarsje op?, waarbij ze in gesprek gaat met de dierbaren van overledenen. Door samen herinneringen op te halen, laat ze hen weer even ’tot leven komen’.
LINDA. sprak met Anita Witzier over de verhalen die haar het meeste raken, het gemis van haar ouders en hoe ze haar eigen uitvaart voor zich ziet.
Tijdens de gesprekken in het programma ligt de focus meer op leven dan dood. “Het is een programma dat heel veel voldoening geeft. Wie is de persoon geweest? Wat was zijn of haar betekenis? Welke herinneringen zijn er van diegene? Door de verhalen die worden verteld leer niet alleen ik, maar ook de kijker de overledenen kennen. Dat is een prachtig gegeven.”
Witzier sprak zes weken lang dag in, dag uit over leven en dood, maar de pijn en het verdriet mee naar huis nemen doet ze niet. “Tuurlijk vertel ik er thuis even over, maar ik moet het van elkaar scheiden. Ik ben niet de persoon die hen troost kan bieden, en dat is ook niet mijn taak. Het is wel mijn taak om te luisteren en portretten te maken die de overledenen eer aandoen.”
Eén van de verhalen die Witzier enorm aan het hart gaat, is het verhaal van Wim Hertgers en zijn 31-jarige dochter Sanne, die slachtoffer werd van femicide. Ze is door haar echtgenoot – met wie ze in scheiding lag – om het leven gebracht. “Het is ongelofelijk wat zij hebben meegemaakt. Ze wisten continu dat deze man niet goed voor haar was en dat ze alert moesten zijn, maar dit hadden ze nooit voor mogelijk gehouden”, zegt Witzier.
“Ik heb zelf twee kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd. Waar je op een gegeven moment denkt: mijn kinderen zijn volwassen, dus mijn zorgen zijn voorbij, is dat niet het geval. Ze hoeven maar één verkeerd persoon tegen het lijf te lopen. Iedere week worden minimaal twee vrouwen slachtoffer van femicide. Het is belangrijk dat we signalen gaan herkennen, het is een maatschappelijk probleem.”
'Femicide: onvoorstelbaar om bang te moeten zijn voor de persoon bij wie je het veiligst zou moeten zijn'
Vele verhalen komen in de serie voorbij, van een inspirerende bioloog en bisschop tot een avontuurlijke tiener. “Alfred Blok overleed op 86-jarige leeftijd en was vogelkenner en gedragsbioloog. Hij heeft zijn leven gewijd aan de blauwe reigers en zeearenden. Met zijn verhalen heeft hij ongelofelijk veel studenten geïnspireerd. Hij maakte altijd video’s, waarvan zijn dochter – die als klein meisje altijd met hem mee op pad ging – nu een documentaire maakt.”
“Ook het verhaal van de 14-jarige Djurre is ontzettend aangrijpend. Hij verongelukte op de plek waar hij het allergelukkigst was – de zorgboerderij – toen hij het dak aan het schoonmaken was. Het was een heel avontuurlijke jongen, die bijvoorbeeld altijd ging abseilen op vakantie en zijn lichaam goed kende. Toch is hij zijn evenwicht verloren, gevallen en een paar dagen later overleden. Intens verdrietig.”
Zodra er iemand overlijdt vinden mensen het vaak lastig om ernaar te vragen en erover te spreken. “Maar het is vaak juist heel troostend voor nabestaanden om over verlies te praten. Velen zijn bang iets verkeerds te zeggen, en mijden daardoor het gesprek of contact, terwijl er juist behoefte aan is. Het beste dat je kunt vragen aan iemand die rouwt is: waar heb je momenteel behoefte aan?
Mensen zijn vaak bang om te huilen, maar dat hoort er soms gewoon bij. Ik vind het knap als mensen erover durven te spreken. Het is niet meer moeilijk voor me om over de dood te praten, omdat ik zie hoe fijn mensen het vinden. In het geval van Djurre vertelden zijn ouders, vrienden, schooljuf en de boer van de zorgboerderij met zoveel liefde over hem. Dat is heel mooi om te zien.”
'Het is van groot belang om openhartig te zijn over de dood, niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze naasten'
Met een vader als uitvaartondernemer, leerde Witzier van kinds af aan dat de dood onlosmakelijk met het leven is verbonden. “Aan de eettafel vertelde hij soms over begrafenissen, dus de dood was nooit ver weg. Zorgen omtrent een begrafenis wegnemen, was voor hem een heel dankbare taak. Ik treed nu een beetje in zijn voetsporen. Hij overleed op 93-jarige leeftijd en mijn moeder werd 83 jaar.
Ik ben heel blij dat ze zo oud zijn geworden. Waar ik dankbaar voor ben is dat ik er op beide momenten van overlijden – in het verzorgingstehuis – bij kon zijn. Het voelt alsof de cirkel rond is, omdat mijn ouders mij als eerste zagen bij de geboorte en ik hen als laatste bij het overlijden. Het voelde fijn om iemand nog even vast te houden tijdens zo’n intiem moment.”
Het laatste moment dat je met iemand hebt wil je graag zo mooi en vredig laten verlopen, zegt Witzier. “Mijn moeders uitvaart was een beetje koud en kil, omdat de kist ook in een andere ruimte stond. Uiteindelijk heb ik ervoor gezorgd dat-ie tussen de nabestaanden stond.”
De uitvaart van haar vader noemt ze ‘fantastisch’. “Met een koets en paarden. De nazit was bij een café in het dorp, waar hij op zaterdag een borrel dronk en ging biljarten. Over mijn eigen uitvaart ben ik nog in dubio.”
Het aansteken van een kaarsje voor een dierbare is een mooi gebaar om bij diegene stil te staan. Ook Witzier steekt kaarsjes aan voor haar ouders. “Op hun trouwdag, maar ook met verjaardagen. Het gemis is dan vaak het groots, maar ook wanneer de kinderen of ik iets bijzonders meemaken. Soms denk ik: mam, pap ik word nu bijna 63, hadden jullie dat ooit gedacht? Voor onze overleden hond Ollie brand ik ook altijd een kaarsje”, zegt ze met een lach.
“Ik vind het zo’n mooi ritueel, dat van oorsprong uit de katholieke kerk komt, maar wereldwijd plaatsvindt. Je kunt er echt een moment van maken, waarin mensen elkaar kunnen vinden en letterlijk even het licht op iemand mogen schijnen. Dat het altijd en op elk moment kan, vind ik het mooiste. Op 2 november – de hoofdavond van de week van de Allerzielen – steken we met iedereen in Nederland een kaarsje aan.”
‘Voor wie steek jij een kaarsje op?’ is van maandag 28 oktober t/m vrijdag 1 november iedere werkdag te zien om 19:40 uur. Ook op zaterdag 2 november te zien om 20.35 uur bij KRO-NCRV op NPO 2.
Anita Witzier en dochter Julia over Julia's eetstoornis: 'Waarom heb ik dat niet gezien?'
