Voelt wat cru, maar het is wel de realiteit: ook overleden mensen moeten terugkomen van vakantie. Veel vliegvelden hebben daarom een eigen mortuarium om ervoor te zorgen dat overledenen naar hun thuisland kunnen.
Ben Vos is coördinator bij het mortuarium op Schiphol en legt uit hoe dit in zijn werk gaat.
Het mortuarium op Schiphol bestaat al sinds 1997 en houdt zich voornamelijk bezig met repatriëring. Het is ook echt op de luchthaven zelf gevestigd: het mortuarium zit vlak naast Hal 4. Iedere dag komen lichamen van overleden mensen binnen bij het mortuarium, op weg om herenigd te worden met familie in hun thuisland.
“We krijgen van over de hele wereld lichamen binnen. Bijvoorbeeld van mensen die zijn overleden tijdens de vliegreis, bij een ongeluk of tijdens een natuurramp op vakantie”, vertelt Vos. “Gemiddeld gaat het om zo’n 2000 mensen per jaar. Een lichaam blijft meestal twee à drie dagen bij ons, afhankelijk van de omstandigheden.”
Als iemand aan boord overlijdt, maakt een vliegtuig vaak een tussenstop om het lichaam af te geven. “In zo’n geval wordt de overledene weer op de eerste vlucht naar het land van herkomst gevlogen”, aldus Vos. “Bij andere gevallen kan het langer duren, wanneer iemand in Nederland is overleden bijvoorbeeld. Dan wordt een lichaam vastgehouden tot eventueel onderzoek is uitgevoerd en het papierwerk rond is.”
In het mortuarium worden uitgaande lichamen klaargemaakt voor het vertrek. “De lichamen die vanuit Amsterdam terugvliegen naar het land van herkomst, maken wij helemaal klaar voor de reis door ze te balsemen en koelen.” Vos en zijn collega’s verzorgen ook overledenen die juist op Schiphol aankomen vanuit het buitenland. “We verzorgen het lichaam, regelen al het papierwerk en geven het lichaam ‘kant-en-klaar’ af aan de desbetreffende uitvaartonderneming.”
In bijzondere gevallen komen er meerdere lichamen vanuit een gebied binnen. “Dat was bijvoorbeeld zo tijdens de ’tsunamiperiode’ en na de vliegramp bij Tripoli.” In 2004 kwamen er door de tsunami rond de 250 lichamen binnen. “Ze kwamen weliswaar verspreid over verschillende vluchten binnen, maar met zoveel slachtoffers moesten wel extra koelcontainers worden ingezet om iedereen op te kunnen vangen.”
Bij het vliegveldmortuarium komen nabestaanden soms langs voor identificatie, maar een ‘gewoon’ bezoek is ook mogelijk. “In elk geval worden nabestaanden op Schiphol gelijk goed opgevangen door het Schiphol-pastoraal.”
Op logistiek vlak is het mortuarium een grote operatie. Zo werken ze samen met verschillende internationale reisorganisaties, ambassades en andere overledenenzorgorganisaties in Nederland.
“Voor ieder lichaam moet een ‘laissez-passer’ worden aangevraagd, wij noemen dat ook wel een lijkpas”, vertelt Vos. “Daar moet in komen te staan hoe en waar de persoon is overleden, hoe het lichaam van A naar B gaat reizen en welke landen het daarbij aandoet. Dat kan zowel over land als met het vliegtuig. Ook moeten we voor heel veel landen een autorisatie aanvragen, waarvoor we samenwerken met ambassades en overheden. Meestal gaat dat vrij gemakkelijk, maar met sommige landen, zoals bijvoorbeeld Rusland, moeten we alles eerst doorvertalen naar het Russisch. Dan kan het zomaar een paar dagen extra duren voor we iemand door mogen sturen.”
Het lukt niet altijd om iemand terug te krijgen naar het land van herkomst. “Heel soms worden papieren gewoon niet geaccepteerd en dan moet iemand toch in Nederland begraven worden. Er is dan vaak wel nauw contact met nabestaande over waar iemand dan heen moet.”
Vlieg je vaker? Dan zou het best wel eens zo kunnen zijn dat er ooit een overleden persoon in het ruim mee is gevlogen. “Bij chartervluchten gebeurt het eigenlijk nooit, maar bij lijnvluchten, zoals van KLM of Iberia, gaan ze gewoon mee onderin het ruim”, vertelt Vos. “De lichamen worden in een houten kist vervoerd en ingepakt in een seal bag. Ze hoeven dan niet extra gekoeld te worden. Het is al vrij koud in het ruim.”
Het mortuarium is niet alleen verantwoordelijk voor het opvangen van de lichamen, maar soms ook voor het vervoer. Van het regelen van vluchten tot het vervoeren naar een volgende locatie binnen Nederland. “Zo waren we bij de MH17-ramp bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het vervoer vanaf de luchthaven en voor het meehelpen aan het onderzoek.”
Het is Vos niet ontgaan dat er deze zomer bijzonder veel nieuwsberichten zijn over mensen die in het buitenland komen te overlijden. “Het lijken er elk jaar wel meer te worden. Ik denk dat mensen steeds vaker dingen ondernemen die ze eigenlijk niet kunnen.” Vos hamert daarom extra op het belang van een reisverzekering.
“Het zijn vaak van die jonge gastjes die avontuurlijk gaan reizen en geen verzekering afsluiten. De familie blijft dan achter met een rekening van zo’n 7000 euro, alleen al aan vervoerskosten voor het lichaam. En dat terwijl zo’n verzekering vaak niet meer dan een paar tientjes extra kost.”
De kosten voor het vervoer, zonder verzekering, liggen binnen Europa al snel tegen de 6000 à 7000 euro aan, maar kunnen in sommige gevallen nog veel verder oplopen. “We zien het vaak in corrupte landen. Er worden pas stempels en handtekeningen gezet als iedereen zijn eigen winst kan uittellen. Ze denken dan: dat is een Nederlander, die heeft geld. Dan kun je flink wat extra betalen en dan is het hopen dat je naaste met het vliegtuig wordt meegestuurd.” Om ook dat soort situaties in goede banen te leiden, heeft de organisatie connecties over de hele wereld die er voor kunnen zorgen dat alles zo eerlijk en soepel mogelijk verloopt.
De baan klinkt misschien heftig, maar toch gaat Ben elke dag met plezier naar zijn werk toe. “Ik doe dit werk al 34 jaar en hiervoor werkte ik bij een ander mortuarium. Natuurlijk vind ik het ontzettend heftig voor de nabestaanden, maar het is voor mij ook gewoon werk. Ik heb altijd gezegd: de dag dat ik het mee naar huis ga nemen, is de dag dat ik ermee stop. Ik moet het werk gewoon niet op mezelf betrekken. De hoofdzaak is dat alles goed geregeld wordt voor de nabestaanden.”
Schiphol is wat mortuaria betreft een klasse apart en dat voelt Ben ook wel. “Ik vind het geweldig. Alles goed laten verlopen, dat is waar ik dit voor doe. Ik haal veel voldoening uit de reacties van nabestaanden. Mensen zijn toch vaak bang – het is geen normaal uitvaartproces. Ze hebben hier geen grip op, dat is voor hen natuurlijk moeilijk. Dan voelt het goed om alles goed voor die mensen te kunnen regelen.”
Lichaam vermiste Nederlandse vrouw (65) gevonden op Grieks eiland Samos
