Ze wordt wel de Anne Frank van TikTok genoemd. De 20-jarige Valeria Shashenok (@valerisssh) fotografeerde eerst mode en straatstijl in de Noord-Oekraïense stad Tsjernihiv. Toen de oorlog uitbrak, filmde ze de verwoesting en het puin, de onzekerheid in de schuilkelder en haar eenzame vlucht naar Italië.
Valeria reisde over land, via Polen, omdat ze geen paspoort had om te vliegen. Ze filmde de lange busritten en overvolle treinen, de karige maaltijden in opvangcentra, de ’goedkope koffie’ onderweg en de ’modieuze’ kleding die ze kreeg gedoneerd. Haar ironie trok de aandacht van internationale media, en er wordt zelfs een boek over haar geschreven.
Ik volg Valeria al vanaf het begin en ben gefascineerd door deze generatie jongeren, die verdriet en onrecht online verwerken, via pakkende bijschriften en bijna ongepast vrolijke muziekjes. Haar filmpjes zijn tientallen miljoenen keren bekeken, waarmee ze een groter bereik heeft dan veel nieuwsorganisaties. Maar dat maakt haar ook een doelwit van spot.
Dankzij die instant roem kreeg ze snel onderdak in Milaan, bij de familie van een bekende infuencer. Valeria geeft interviews, ontmoette de burgemeester, eet pasta en pizza, en drinkt nu eindelijk goede espresso. De tiktokker die werd geprezen voor haar rauwe oorlogsverslaggeving wordt in de comments nu een ’oorlogsberoemdheid’ genoemd.
Ze verwijst zelf ook naar het onwerkelijke contrast tussen haar nieuwe bestaan en de leefomstandigheden van haar achtergebleven ouders. „Koffie aan het zetten in Italië terwijl er een oorlog woedt in Oekraïne en je familie in een bunker leeft”, schreef ze bij een filmpje. Ze gebruikt haar enorme bereik ook om geld in te zamelen voor hulporganisaties.
Drie weken geleden postte Valeria een selfie waarop was te zien dat ze had gehuild. De begeleidende oneliner kwam hard binnen. „Vladimir Poetin vermoordde mijn 18-jarige broer in Oekraïne, terwijl de Russen zich druk maken over het sluiten van McDonald’s.” Geen verdere uitleg of context, alleen een paar kinderfoto’s. „Ik kan niet stoppen met huilen.”
In de comments stond dat hij ook haar neef kon zijn, omdat ’mensen in het Oosten hun neef vaak broer noemen’. Die minder directe bloedband moest verklaren waarom Valeria zo snel verder leek te gaan met haar leven en glimlachend haar ’perfecte dag’ deelde, met gezellige etentjes en nieuwe outfits. Het gedrag van vluchtelingen wordt snel veroordeeld.
Valeria deelt haar activiteiten op sociale media. Maar we weten niet wat er werkelijk omgaat in het hoofd van deze jonge vrouw. Iedereen gaat anders om met survivor’s guilt, het schuldgevoel dat mensen hebben omdat zij een oorlog hebben overleefd terwijl anderen sneuvelden. Maar hoe kun je dat trauma verwerken als je op een schild wordt geheven?
Iedere oorlog heeft zijn eigen helden en symbolen. We zijn geneigd om daar van alles op te projecteren, alsof we hun strijd begrijpen. Maar we blijven toeschouwers aan de zijlijn.
'Als Amsterdammer snap ik heel goed waarom mensen gek worden van Amsterdam'
