‘Vrouwen hebben veertig procent meer kans op slapeloosheid dan mannen’

Goed slapen is belangrijk, dat weten we heus wel, want iedereen kent het gevoel van een tergend gare dag na een hondsberoerde nacht: ruk die pizza maar aan, strompel strompel, práát niet tegen me. We weten ook dat als zoiets af en toe gebeurt, er niet zo veel aan de hand is. Lichaam en geest veren wel weer terug in model en wie het verder niet al te bont maakt, heeft in het dagelijks leven geen centje pijn. De pest is alleen dat zo’n tien procent van de Nederlanders stelselmatig slecht slaapt. De tobbers en stresskippen, de ik-werk-nog-één-uurtje-doors en de social-mediaverslaafden. De moeilijke inslapers en slechte doorslapers, de mensen met pijn, kramp, nachtmerries of te weinig zuurstof. Zij zijn wél het bokje.
De slapelozen zijn mensen die wanhopig zijn, er gek van worden, vaak al alles hebben geprobeerd en desondanks toch de slaap niet kunnen vatten.
Miriam (38): “Yoga, mindfulnesscursussen, meditatieapps, apparaten met regen- of walvisgeluiden, een ander kussen, een nieuw dekbed, een airco zodat het koel genoeg is in mijn slaapkamer, verduisteringsgordijnen: ik ben inmiddels duizenden euro’s verder en niks helpt. Ja, slaappillen. Daaraan ben ik inmiddels dus verslaafd, want ik kón niet meer. Mijn hoofd was een brij, ik heb meer dan eens schade gereden met mijn auto en me heel vaak ziek moeten melden op werk. En dat allemaal voor zoiets stoms als niet kunnen slapen.”

OERDRIFT
Zoiets stoms? Nee, zoiets belangrijks. Slapen is een eerste levensbehoefte, we kunnen niet zonder. Daarmee zou het dus iets natuurlijks moeten zijn in ons leven, net als eten, drinken en naar de wc gaan. Iedereen die een keer gruwelijke dorst, honger of hoge nood heeft gehad, weet dat je lichaam dan gaat schreeuwen om verlossing. Toen tijdens corona alle openbare toiletten gesloten waren en ik zo, zo, zó nodig moest plassen, heb ik dat uiteindelijk op de achterbank ik een plastic tas gedaan en die tas buiten het raam geleegd. De gêne verloor het van een oerdrift, wil ik maar aangeven, en slapen hoort ook in dat rijtje thuis. En toch lukt het een op de tien mensen niet.
Over de oorzaken gaan we het zo hebben, eerst nog een andere wetenswaardigheid: als je denkt dat we ten opzichte van mannen alleen het onderspit delven op het gebied van salarissen, het huishouden of ­fatsoenlijke orgasmes, dan heb je het mis, want ook slaap hoort in dat rijtje thuis. Vrouwen hebben namelijk veertig procent meer kans op slapeloosheid dan mannen, waarover ook zo meer.
Iedereen kent wel iemand – zichzelf, een moeder, zus, goede vriendin – die slecht slaapt. Mijn eigen moeder is een nachtbraker. Ze wordt elke nacht wakker en kan zo vier uur duimen liggen draaien voor ze weer indommelt. Zelf zit ze er niet mee, ze is nog van de niet-zeurengeneratie, bovendien is ze niet belast met werk, kinderen of andere energieslurpers die overdag haar aandacht opeisen. En helaas ook waar: naarmate je ouder wordt, verandert je slaap: ouderen slapen minder makkelijk in, ze slapen lichter en worden ’s nachts vaker wakker.
Niet alle senioren kunnen zich daarbij neerleggen. Marijke (77): “Ik hoef misschien niet zo veel overdag, maar ik vind er niks aan, zo ’s nachts in m’n eentje. Sinds mijn man is overleden kan ik de slaap niet vatten. In het donker voel ik me heel eenzaam en het duurt zo ontzettend lang voor het weer licht wordt. Ik vind het eigenlijk ook eng, in m’n eentje in huis. Wat als er iets gebeurt? Daar kan ik in de donkere uren vreselijk over tobben.”

WAT IS GENOEG?
Laten we eerst eens even stilstaan bij wat ‘genoeg’ slapen eigenlijk inhoudt. Eus van Someren is de slaapexpert van Nederland. Hij werkt als hoofd van de afdeling Slaap en Cognitie bij het Nederlands Herseninstituut, is hoogleraar neurofysiologie en psychiatrie aan de VU en Amsterdam UMC en doet daarnaast ook veel onderzoek naar slapeloosheid, de relatie tussen slecht slapen en angst en binnenkort ook tussen slaap en de menopauze via het Slaap Register (meedoen? opgeven kan via slaapregister.nl). Van Someren: “We hebben heel lang gedacht dat acht uur slaap het gezonde gemiddelde was. En dat we dus ook die acht uur per nacht moesten halen, anders zou het ongezond zijn. Dat blijkt toch iets genuanceerder te liggen. Er is wel een gemiddelde, zo’n 7 tot 7,5 uur, maar dat is de pest met gemiddeldes: die zeggen niks over ­individuele mensen. De een heeft meer nodig dan de ander, maar voor elke persoon geldt dat slecht slapen consequenties heeft voor de algehele gezondheid. Slaap is overal belangrijk voor, van je hart tot je hersens.”
Je weet eigenlijk wel van jezelf of je een goede of slechte slaper bent. Ik ga zelf bijvoorbeeld twee avonden per week om half negen naar bed. De ochtenden erna zijn niet te vergelijken met mijn ‘gewone’ avonden, als het elf, twaalf uur is voor ik Netflix eindelijk afsluit. Na een lange nachtrust ben ik tien keer fitter in mijn hoofd, loop ik niet de hele dag te snaaien en trek ik wél dat drukke vriendje van mijn zoon in huis. Doe dat dan vaker, denk ik regelmatig, maar die lange avonden zijn mijn schaarse vrije tijd – ook belangrijk, en daarom rek ik ze te lang. Hoe dan ook, ik weet van mezelf dat ik elke nacht acht, maar nog liever negen uur slaap nodig heb om me ’s ochtends helder te voelen. Een relatieve langslaper dus, in tegenstelling tot mijn moeder.
Er zijn ook mensen die met weinig tot zeer weinig slaap toekunnen. Neem Keetje (46): “Ik word door mijn vriendinnen De Tank genoemd omdat ik altijd doorga, terwijl ik maar vier uur per nacht slaap. Meer heb ik niet nodig, mijn oom, oma en broer hebben dat ook. Zolang ik in die vier uur niet wakker wordt gemaakt door een van mijn kinderen, functioneer ik de volgende dag prima. Helaas kruipt bijna elke nacht mijn jongste van vijf naast me, met een hoop geduw en handen in mijn gezicht. Dan word ik nóg eerder wakker. In die uren lig ik in bed naar podcasts te luisteren, man wat steek ik daar een hoop van op, haha. Het enige nadeel van die door mijn dochter ingekorte nachten is dat ik de volgende dag vergeetachtig ben. Mijn man zegt weleens dat het net is alsof-ie met een alzheimerpatiënt samenwoont.”
Van Someren: “Je hoort vaker dat leden van dezelfde familie een slaapprobleem hebben. Dat is niet zo gek, want veertig procent van je slaapkwaliteit en -duur wordt bepaald door genen. Als je uit een familie van slechte slapers komt, betekent dat trouwens niet automatisch dat je er ook last van hebt – maar die gevoeligheid zit wel in je.”
Wat genoeg slaap is, verschilt dus per persoon. Als jij je lekker voelt na zes of zeven uur nachtrust, dan is dat oké. Is het tien uur? Dan behoor je weliswaar tot de minderheid, maar dat is dan simpelweg wat je lichaam en geest nodig hebben om te herstellen van de dag ervoor. Kleine kant­tekening van Van Someren hierbij: “Er zijn weinig mensen die toekunnen met stelselmatig korte nachten, maar er zijn wel veel mensen die dénken dat vijf uur volstaat. De types die blijven doorduwen met bijvoorbeeld werk. Je kunt je bij hen afvragen hoe ze zouden functioneren als ze zichzelf meer slaap zouden gunnen. Misschien zouden ze wat prettiger mensen zijn. Zich gelukkiger voelen.”