Vijf mensen in bestaansonzekerheid die acht maanden lang duizend euro per maand krijgen, ingezameld door andere mensen. Zo begon stichting Collectief Kapitaal. Inmiddels is het veel meer: een voorstel voor een ander soort samenleving.
“Liefde zou er in overvloed kunnen zijn als we niet alles zo economisch zouden benaderen”, zegt oprichter Denise Harleman tegen LINDA.
“Zijn we nog een liefdevolle samenleving of niet”, vraagt Harleman zich hardop af in ons gesprek. Een retorische vraag is het niet; ze is oprecht geïnteresseerd in de mening van degene die haar interviewt. Het gesprek aangaan, dat is belangrijk voor haar. Al heeft ze ook zelf haar observaties en ideeën. “Je zou kunnen zeggen dat het feit dat er zo veel mensen in bestaansonzekerheid leven in ons land, betekent dat we kampen met een tekort aan liefde en zorg voor elkaar”, meent ze. “Er is te weinig aandacht voor: in wat voor samenleving wil ik eigenlijk leven? En wat kan ik daar zélf aan doen?
Dat betekent niet dat we onaardig zijn, maar de betrokkenheid bij de samenleving kan hoger. Ik weet niet eens wie er drie deuren verderop woont. Dat is wel een sign of the times.” Er zijn heel wat mensen die graag verandering zouden zien in onze huidige samenleving. “Maar het is nu bijna vanzelfsprekend dat je voor verandering naar de politiek moet. Terwijl het lange tijd zo was dat juist mensen onderling actief bezig waren vorm te geven aan een sterke gemeenschap.”
Jossine (60) was een van de demonstranten op de A12: 'Het was heel liefdevol'
“En dan heb ik het niet over: geef je een dakloze op straat geld?, maar eerder: zeggen we nog hallo tegen anderen? Hoeveel tijd brengen we door met mensen anders dan collega’s en vrienden, mensen met een ander leven dan dat van jou? Hoeveel nieuwe levensverhalen nemen we tot ons en wat betekent dat voor de ontwikkeling van ons empathisch vermogen?”
Vragen waar we ons volgens Harleman best wat meer mee bezig mogen houden. En dan niet in een bericht op Instagram of LinkedIn of via de politiek, maar in ons handelen. “Echt iets gaan doen omdat je gelooft: dit is hoe ik het voor me zie.” En dat deed ze.
In 2020, het beginpunt van de coronaperiode, startte Harleman stichting Collectief Kapitaal. Ze vond honderd mensen die maandelijks 50 euro wilden missen. Met dat geld gaf het collectief mensen in bestaansonzekerheid een schenking van duizend euro per maand.
Wat die mensen met dat geld deden? Geen idee, zegt Harleman. “Maar ik weet wel dat drie van de eerste vijf mensen aan wie we schenkingen gaven, zeggen: ‘Collectief Kapitaal heeft ervoor gezorgd dat ik een leven voor mezelf heb kunnen vormgeven waarin ik kan bestáán.’ Bijvoorbeeld omdat ze eindelijk een keer een cadeautje mee konden nemen met kerst. Of omdat ze weer dingen met en voor hun kinderen konden doen. Dan groeit ook je zelfvertrouwen. Bestaanszekerheid wordt door de politiek gereduceerd tot een gesprek over schaarste. Maar het gaat juist vaak over: mag ik ruimte innemen?”
Collectief Kapitaal helpt mensen die krap bij kas zitten, maar in eerdere interviews gaf Harleman aan moeite te hebben met het woord ‘helpen’. “Als iemand met meer mogelijkheden iemand gaat ‘helpen’ met minder middelen, zonder te erkennen dat er een ongelijke machtsverhouding is, kan dat een situatie reproduceren waar je eigenlijk uit wil komen. Het kan mensonterend zijn als je niet vanuit de juiste mindset helpt. Sterker nog: je kunt iemand niet eens echt helpen als je niet daadwerkelijk geïnteresseerd bent in óf en hóe die ander geholpen wil worden.”
Jolanda (67) leeft in armoede: 'Kon wel door de grond zakken bij de voedselbank'
Inmiddels is Collectief Kapitaal een beweging van mensen uit heel Nederland. “We hebben collectieven in vier steden: Amsterdam, Rotterdam, Arnhem en Utrecht. Door te bestaan zijn we eigenlijk een voorstel voor een solidairdere samenleving. Veel mensen stappen erin omdat ze iets willen doen tegen de ongelijkheid in de samenleving, die ze vaak zien als een probleem buiten henzelf. Maar zelfonderzoek is juist interessant; zo onderzoek je de cultuur waarin die ongelijkheid heeft kunnen groeien.”
De collectieven houden zich dagelijks bezig met concepten als rechtvaardigheid, solidariteit, vertrouwen en liefde. In de vier steden wordt veel gepraat, maar vooral collectief actie gevoerd voor een andere manier van samenleven. Met een andere verdeling van geld en middelen, een ander perspectief op wat zorg betekent. Omdat de acties door het collectief worden bedacht, zijn ze steeds weer anders. De schenkingen aan mensen die op het bestaansminimum leven blijven er onderdeel van, maar er wordt bijvoorbeeld ook onderzoek gedaan, er worden opinieartikelen geschreven en filmavonden georganiseerd.
En ja, natuurlijk twijfelt Harleman weleens aan haar methoden. “Er zijn dagen waarop ik denk: wat ben ik nou eigenlijk aan het doen? Goede gesprekken voeren, geld herverdelen: hoe kan dat nou ooit tot verandering leiden? Er zijn dagen dat de moed me in de schoenen zinkt. Dan huil ik ook weleens. Maar toestaan dat je dat voelt, die wanhoop uitspreken en met elkaar onderzoeken, helpt ons verder.”
Heel concrete doelen heeft Collectief Kapitaal niet; het is eerder een verkenning. “Bij veel dingen accepteren we het onvoorziene niet meer. Alsof we vanaf het begin af aan moeten weten hoe het eindpunt er uitziet. Maar als je nu het eindpunt al weet, hoeveel vernieuwing maak je onderweg dan mogelijk? Hoeveel ruimte is er nog om niet te weten, om te twijfelen, om sensitief te zijn voor wat er om je heen gebeurt? Die ruimte wil ik ons gunnen. Altijd maar efficiënt willen zijn is ook een vorm van liefdeloosheid. Liefde zou er in overvloed kunnen zijn als we niet alles zo economisch zouden benaderen.
En misschien heb ik het mis, is dat de uitkomst. Misschien hebben al die mensen die geloven dat verandering alleen kan voortkomen uit beleidsverandering gelijk. Maar nu geloof ik nog dat wij ook met iets wezenlijks bezig zijn. Dat grote verandering voortkomt uit kleine veranderingen.
Ik stel me in dit gesprek bijvoorbeeld kwetsbaar op, juist omdat ik het voorbeeld wil zijn waarvan ik geloof dat we het nodig hebben. Misschien hang jij straks op en denk je: goh, wat inspirerend dat ze dat deelde. En is dat precies een kiem die uitgroeit tot bewegen naar een andere samenleving. Zo klein begint verandering.”
Annemieke start stichting in naam van overleden dochter: 'Te groot om te bevatten'
