De Joodse Tina, de moeder van Mathilda van den Hof (52), wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog als baby van de Nazi’s gered. Ondanks dat Mathilda’s moeder aan de Holocaust ontsnapt, sijpelt haar oorlogstrauma nog lang door.
Ook in het leven van haar dochter. Het tij keert als Mathilda haar familiegeschiedenis ontrafelt en de band met haar moeder herstelt.
Mathilda’s moeder Tina wordt als baby tijdens de Tweede Wereldoorlog geboren in de onderduik bij haar Joodse ouders. “Je kunt je voorstellen dat zwanger zijn tijdens de onderduik extra gecompliceerd was. Mijn opa en oma hadden grote kans om verraden te worden. Wat als de baby zou huilen? En welke dokter vertrouw je?” , legt Mathilda uit.
Als Tina slechts twaalf weken oud is, ligt ze in de kinderwagen in de tuin van een nieuw onderduikadres als haar ouders verraden blijken te zijn. Tina’s vader en moeder worden opgepakt, maar een oplettende buurvrouw trekt snel de kinderwagen door de heg en redt daarmee de baby. En hoewel de Nazi’s vermoeden dat er nog een kind moet zijn, vinden ze Tina niet. Tina’s vader en moeder verblijven nog een paar maanden in kamp Westerbork, wat achteraf bijzonder blijkt omdat Joden die ondergedoken zaten vrijwel direct op de trein richting Polen werden gezet. “Maar op 13 juli 1943 zijn mijn opa en oma naar Sobibor gedeporteerd en drie dagen later vergast.”
Mathilda’s moeder belandt als baby via het verzet bij een domineesgezin in Overijssel. “Er waren twee Joodse kinderen in het dorp opgevangen, maar het hele dorp verzweeg dat. Samen met het andere Joodse meisje, mijn moeders pleegzusje, groeide mijn moeder daar op.”
Maar werden de Joodse kinderen nooit herenigd met hun familie? “Het merendeel van de Joodse familie is vermoord in Auschwitz en Sobibor. Een tante en wat resterende familie die naar Amerika was gevlucht, hebben nog geprobeerd om mijn moeder op te halen na de oorlog. Maar uit de brieven is op te maken dat zij werden tegengehouden. Het gezin waar mijn moeder opgroeide, vroeg zich af of het na al die tijd nog verstandig was om mijn moeder te herenigen met haar overgebleven familieleden. Dat is uiteindelijk nooit gebeurd.”
Pas als Tina twaalf is, krijgt ze van haar pleegouders te horen dat zij niet haar biologische ouders zijn. “Uiteindelijk is mijn moeder ook gebrouilleerd met haar pleegmoeder, haar pleegvader overleed al vroeg. De twee Joodse meisjes vonden zelf dat ze ‘geleende kinderen’ waren, maar moesten al die tijd ‘dankbare kinderen’ zijn. Dat was een pijnlijk besef. ”
Dodenherdenking op de Dam dit jaar weer vrij toegankelijk
Tina trouwt uiteindelijk met een christelijke man, Mathilda’s vader, en het echtpaar voedt hun gezin christelijk op. “We gingen naar de kerk en een christelijke school. Ik wist wel dat mijn moeder, mijn broer en ik Joods waren, maar voor mij was er geen binding met het Jodendom. Maar ik herinner me ook dat als ik als kind las over Anne Frank, ik bang was dat ik ook ooit zou worden opgehaald.”
Twintig jaar geleden doet Mathilda een zogenoemde familieopstelling, een therapievorm die inzicht geeft in familiesystemen, en wordt geconfronteerd met haar familiegeschiedenis. “Ik had destijds een beroerde relatie en kwam daar niet uit. Achteraf gezien heeft het jaren geduurd voordat ik naar mijn familiegeschiedenis kon kijken.
Ik heb veel voor mijn moeder gezorgd, wat ook wel bekendstaat als parentificatie, en ik fungeerde als bindmiddel in ons gezin. Maar dat zorgde ook voor veel strijd, ruzie en worsteling met mijn identiteit. Want wie was ik eigenlijk? Ik had geen Joodse opvoeding gehad en kende de gebruiken niet. Dat vond ik heel lastig wanneer ik mij onder andere Joden bevond. Dan was ik bang om fouten te maken.”
Uiteindelijk besluit Mathilda rond haar vijftigste het boek Wat is haar naam te schrijven. Een boek over wat het opgroeien met een moeder met een oorlogstrauma met haar heeft gedaan. “Daarvoor moest ik in gesprek met mijn moeder. Ze is in mijn jeugd vaak psychisch afwezig geweest en ze kon moeilijk mensen toelaten. Daarnaast was verlatingsangst een groot thema. ‘Liever een slechte relatie, dan alleen zijn’, was lang mijn denkwijze. Zo’n negen jaar terug ging ik onderuit door mijn scheiding. Ik moest mijn worstelingen onder ogen komen en voor mezelf leren zorgen. En leren om gelukkig te zijn met mijzelf op de bank.”
In meer gedragingen herkent Mathilda het oorlogstrauma van haar moeder. “Mijn oma werd vermoord in de gaskamer en moest zonder enig afweten van de veiligheid van haar kind sterven. Zij moet daar vast extreme angst hebben ervaren. Ook die angst van ‘Is mijn kind wel veilig?’ ervoer ik later ook bij mijn eigen zoon. En ik heb lange tijd een onveilig gevoel ervaren en vrees voor oorlog gehad.”
Nog een aanleiding voor haar boek is het overlijden van Mathilda’s vader. “Na zijn dood realiseerde ik me dat ook het leven van mijn moeder niet oneindig was. We besloten een reis te maken naar Israël en Sobibor te bezoeken. Dat was heel bijzonder en ook mooi om te realiseren dat het leven door is gegaan. We kunnen het verleden niet veranderen. Dit was nu eenmaal het verhaal en zo is het gegaan.‘De tweede generatie is belast en gevormd’, vertelde een rabbijn mij ooit. Dat geldt zeker ook voor mij, maar inmiddels weet ik dat ieder mens een verhaal heeft en dat er misschien ook ergens in zijn of haar systeem een oorlog zit.”
Mathilda omschrijft het boek ook als een monument voor haar oma. “Zij heeft nooit een graf gekregen. Mijn ouders hebben mij naar haar vernoemd. Zij heette ook Mathilda Rosette en is net geen 22 geworden. Haar naam dragen is mooi, maar ik heb het ook als belastend ervaren. Moest ik dan voor haar leven? En mocht ik er wel zijn. Maar inmiddels heeft dat een plek gekregen en draag ik de naam met trots.”
De band tussen Mathilda en haar inmiddels 82-jarige moeder is hersteld. “Onze band is door de jaren heen veranderd. Ik begrijp haar nu beter en kan milder naar haar kijken. Ze is echt mijn moeder en ik ben haar dochter. Ik voel me veilig en ik heb geen vrees meer voor oorlog. Er is rust. Ook mijn moeder heeft het een plek gegeven en alles mag er zijn.”
Mathilda moedigt iedereen aan om eens in de familiegeschiedenis te duiken. “Dat kun je met een coach, therapeut of met familieopstelling doen. Maar ook door vragen te stellen aan je ouders of grootouders. Hoe ziet die familiegeschiedenis eruit? En durf daar naar te kijken zonder schuld of schaamte.”
Op 4 mei herdenken we de slachtoffers, op 5 mei vieren we de vrijheid. Hoe gaat dat bij Mathilda en haar moeder? “Op 4 mei zijn wij altijd stil en mijn moeder en ik hebben vorig jaar ook de herdenking op de Dam bijgewoond. Maar bij ons speelt oorlog meer in ons leven dan alleen op 4 mei. Momenteel vind ik ook de oorlog tussen Israël en Gaza een beladen thema en blijft het ingewikkeld dat ook de Holocaust daaraan vastgeplakt wordt. Ik ben vlak voor de aanslag van 7 oktober nog in Israël geweest en ik heb daar een jaar gewoond. En geloof mij: het merendeel wil daar in vrede naast elkaar leven, zowel Joden als Gazanen. Bij de kinderen en weeskinderen die slachtoffer worden van zo’n oorlog, denk ik altijd aan mijn moeder. Er zijn nog zoveel generaties die van deze oorlog moeten bijkomen.”
80 jaar vrijheid: alles wat je wil zien, lezen, luisteren én kijken rondom De Tweede Wereldoorlog
